اهداف چین در بحران‌های خاورمیانه
گفتگو با دکتر جواد منصوری
سفیر پیشین در چین
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام
یکی از مناطقی که چینی‌ها با آن روابط گسترده دارند، منطقه خاورمیانه است. این منطقه از گذشته زمین‌بازی قدرت‌های بزرگ بوده است. در گفتگوی زیر سعی شده به اولویت‌ها و اهداف چین در بحران‌های خاورمیانه پرداخته شود.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: نوع نگاه، اهداف و منافع چین در بحران یمن چیست؟
قطعاً چین مخالف دخالت‌های سعودی به دلایل مختلف است، ازجمله گسترش ناامنی و بی‌ثباتی و از طرف دیگر به خطر افتادن مسیر کشتی‌های نفتی و تجاری و همچنین بخشی از بازار کالای چین طبیعتاً مورد تهدید قرار می‌گیرد. به این دلیل که جنگ به دنبال کالاهای خاص خود است و به این ترتیب این‌گونه درگیری‌ها برای چین به‌هیچ‌وجه مطلوب نیست. از طرف دیگر این‌که ممکن است با جریحه‌دار شدن احساسات مسلمانان، درجاهایی برای دولت چین تنش‌هایی را ایجاد کند. ولی درعین‌حال سعی می‌کند که با یک نوع خویشتن‌داری جریان‌های مخالف خود یا جریان‌هایی را که بخواهند به حمایت از یکی از طرفین در کشور چین ایجاد تنش کنند.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: با توجه به نوع سند و اجلاس‌های مختلفی که بین چین و شورای همکاری خلیج‌فارس طی سال‌های گذشته، اصولاً چه بحث مهم دیگری می‌تواند چین را وادار به افزایش روابط خود با شورای همکاری خلیج‌فارس کند؟
به‌هرحال واقعیت قضیه این است که آمریکا، چین را به‌عنوان رقیب سرسخت خود در همه جای دنیا تعقیب می‌کند و مانع از این می‌شود که چین بتواند منافع بزرگی را در مناطق دیگر به دست بیاورد. ازجمله این‌که در خاورمیانه خیلی جدی آمریکایی‌ها به دنبال این هستند که روسیه و چین کم‌ترین منافع را در این منطقه داشته باشند. این‌که دو کشور چقدر بتوانند این هدف را خنثی کنند، بحث دیگری است. ولی آمریکایی‌ها به‌شدت از طریق اروپایی‌ها و اسرائیل و متحدانشان به دنبال این کار هستند. دریکی دو دهه اخیر، چین موفقیت‌های بزرگی را کسب کرده است و امروز علی‌رغم اوضاع نا به سامان در منطقه، فروش انواع کالاهای چینی حتی در سطوح بسیار فنی و پیچیده در این منطقه خیلی بالاست و به این ترتیب غربی‌ها برآشفته می‌شوند و کمپانی‌ها را تحریم می‌کنند و برای کمپانی‌های مختلف چینی دائماً خط‌ونشان می‌کشند. زیرا آن‌ها در منطقه در حال گرفتن جایگاه بازارهای آمریکا و اروپا هستند.
هنوز مهم‌ترین نقش چین در این منطقه، نقش اقتصادی نیست. زیرا کشورهای حاشیه خلیج‌فارس با اروپا و آمریکا نقش اول خودشان را بازی می‌کنند ولی درعین‌حال در بخشی از این کشورها حضور فعال دارد. در پاکستان، مصر و کشورهای شرق آفریقا مثل کنیا و تانزانیا، چین بازارهای بسیار بزرگی را به عهده گرفته است. حتی بازارهای زیرساخت‌ها و خدمات فنی و پیشرفته هم در اختیار چین است. بنابراین، چینی‌ها تلاش می‌کنند که آرام‌آرام پیش بروند و این فرهنگ چینی است.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: با توجه به سیاست رو به افزایش صادرات تسلیحات چین و همچنین نوع بازار گسترده‌ای که در منطقه غرب آسیا برای چین وجود دارد، تا چه حدی چین در این زمینه موفق بوده است؟
در دو دهه گذشته، چین در منطقه حجم فروش سلاح خود را به حداقل پنج برابر رسانده است و امروز حتی کشورهای مرتجع عربی هم بخشی از سلاح خود را از چین می‌خرند. البته آن‌ها هم باهدف این‌که چین را با اهداف سیاسی خود نزدیک کنند، در حال انجام چنین کاری هستند اما چین خیلی هوشیارانه این کار را انجام می‌دهد.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: آیا ممکن است تسلیحات موشکی و … از سوی چین به عربستان انجام شود؟
صد در صد این احتمال را رد نمی‌کنم، اما فعلاً این احتمال ضعیف است. اما بعید هم نیست که اگر قرار باشد درآمد بالایی از این بحث داشته باشد، ممکن است به فروش سلاح اقدام کند. هم چنان‌که این سلاح‌ها را به دیگران هم خواهد داد، یعنی به‌نوعی همه را از محصولات خود بهره‌مند می‌کند.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: با توجه به نوع رویکردی که نگاه ژئوپلیتیکی و اتحادیه‌های منطقه‌ای دارند، بسیاری تصور می‌کنند که چین می‌تواند در کنار روسیه و ایران محوری را در غرب آسیا شکل دهد. تا چه حدی چینی‌ها نگاه ژئوپلیتیکی به نقش برتر ایران در منطقه خاورمیانه دارند؟
چین عملاً برای یکی دو دهه آینده به این‌گونه سیاست‌ها نزدیک نمی‌شود. زیرا نمی‌خواهد دیگران را علیه خود برانگیزاند. لذا بیشترین همکاری‌ها را در بخش اقتصادی، همکاری‌های فنی و ساخت زیربنا و توسعه روابط سیاسی و تا حدودی فرهنگی دارد. چین هیچ ادعایی را مطرح نمی‌کند. حتی در حال حاضر چین اجازه نمی‌دهد که در سازمان‌های بین‌المللی، نام چین را از لیست کشورهای درحال‌توسعه خارج کنند. استدلال چین این است که اگر ما از لیست کشورهای درحال‌توسعه خارج شویم، توقعات زیادی در دنیا از ما خواهد بود که به سلاح ما نیست که بخواهیم جواب بدهیم و یا ندهیم.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: آینده نقش ژئوپلیتیکی، سیاسی، اقتصادی، امنیتی و … چین در غرب آسیا و خاورمیانه چگونه خواهد بود؟
قطعاً این مسئله بستگی به روند تحولات دارد، این‌که کشورهای منطقه چگونه بتوانند به آینده خودشان شکل دهند. از طرفی نقش روسیه در این منطقه بسیار تعیین‌کننده است. ضمن این‌که چین هم آرام‌آرام حضور و نفوذ خود را افزایش می‌دهد.
یک نقش چین این است که همین وضعیت را ادامه دهد و به این ترتیب یک قدرت بازرگانی و سازندگی در این منطقه باشد. نقش دیگر این است که یک مرحله بالاتر باشد و مقداری تحرکات سیاسی بیشتری را داشته باشد و بتواند در اختلافات و درگیری‌ها و کشمکش‌هایی که چه در داخل منطقه و چه در بیرون منطقه هستند، به‌نوعی وساطت و میانجیگری کند. مرحله سوم این است که مستقیماً در مسائل منطقه دخالت کند که این احتمال هم این است که دریکی دو دهه آینده چنین اتفاقی بیفتد.
اگر دیگران ضعیف شوند، حضور چین افزایش پیدا می‌کند. با توجه به روابطی که چین با مصر دارد و به‌علاوه این‌که با برخی کشورهای جنوب اروپا مثل اسپانیا و حتی یونان و مالت ارتباط دارد، می‌تواند در مصر موقعیت خوبی داشته باشد. چین در ابتدا وارد جانب‌داری از هیچ کشوری نمی‌شود اما به‌تدریج وارد این بحث‌ها خواهد شد.
