افغانستان عرصه تسویه حساب پاکستان با هند
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام
یکی از مهم ترین عرصه های رقابت منطقه ای، رقابت نفوذ در افغانستان میان دو کشور پاکستان و هند است. رهبران هند در تلاش هستند تا افغانستان را به عنوان یک شریک قابل اعتماد و همسو در مقابل گروههای شبه نظامی اسلامگرای افراطی با خود همراه کنند. اما از سوی دیگر پاکستان به دلیل ترس از اتحاد هندی – افغانستانی که آن را علیه خود میداند، سعی دارد تا با ایجاد چالش هایی مانع شکل‌گیری آن بشود. هند و پاکستان برای دستیابی به اهداف مورد نظر خود، از ابزارهای متفاوتی استفاده می کنند. پاکستان با نزدیکی به گروه های تروریستی سعی در رسیدن به اهداف خود دارد در حالیکه هند، قدرت نرم را بر قدرت سخت ترجیح می دهد. هند با کمک بیش از دو میلیارد دلار به افغانستان در ۱۴ سال گذشته، بعد از آمریکا، بریتانیا، ژاپن و آلمان پنجمین کشور بزرگ کمک کننده به افغانستان است و در تمام عرصه‌های سیاسی، اقتصادی، آموزشی و اجتماعی افغانستان حضور داشته است. هند که از کمک کنندگان سنتی دولت‌های مرکزی افغانستان به شمار می‌رود، تاکنون در عرصه آموزش، توسع هی زیر ساخت ها، امنیت، زراعت، بهداشت و حمایت‌های اجتماعی دولت افغانستان را یاری رسانده است. این کشور تلاش کرده است که در ناامن ترین و دور افتاده ترین مناطق افغانستان حضور داشته باشد. دهلی طی دهه ی گذشته در ۸۸ ولسوالی مرزی، ۱۲ ولایت افغانستان، بیش از ۱۶۷ پروژه بازسازی را به ارزش ۲۰ میلیون دلار حمایت مالی کرده است. البته اغلب پروژه های هند در افغانستان با چالش‌های امنیتی مواجه بودهاند. به عنوان مثال بند برق آبی سلما بارها هدف حملات مسلحانه قرار گرفته است و مقامات امنیتی نیز گزارش داده‌اند که چند طرح تخریبی برای انهدام آنرا خنثی کرده اند.
اما پاکستان رقیب منطقه‌ای هند و همسایه افغانستان از این نقش فعال هند در افغانستان ناراضی بوده است و حضور هند در افغانستان را تهدید برای امنیت خود می‌پندارد. پروژه‌های توسعه‌ای هند در افغانستان پیوسته هدف حملات شورشیان نزدیک به پاکستان بوده است و نمایندگی‌های سیاسی هند در افغانستان از جمله سفارت آن در کابل بارها هدف حملات انتحاری قرار گرفتند. مقامات پاکستان در گذشته از وجود کنسولگری‌‌های هند در ولایات قندهار، خوست و ننگرهار که همه با پاکستان هم‌مرز هستند، انتقاد کرده اند و هند را متهم کرده اند که از خاک افغانستان برای تحریک جدایی طلبان بلوچ استفاده می‌کند؛ اتهام‌هایی‌که هند همواره آن را رد کرده است. در همین راستا حافظ محمد سعید سرکرده گروه افراطی “جماعت الدعوه” در بیانیه ای که در سال 2015 منتشر کرد گفت: حضور هند در افغانستان توطیه بین‌المللی علیه پاکستان است. وی افزود: از آنجایی که فعالیت‌های خارجی هندی‌ها در مناطق “بلوچستان”، “سوات” و “دیر” با شکست روبرو شده است، دولت این کشور بر جذب برخی برای انجام فعالیت‌های تروریستی در پاکستان تمرکز کرده است اما نیروهای پاکستانی این فعالیت‌های ضد پاکستانی را سرکوب خواهند کرد.
واقعیت آن است که پاکستان با حمایت از گروه های تروریستی نظیر طالبان، نفوذ زیادی در افغانستان دارد. اما هندی ها معتقد هستند که حمایت از سیستم کنونی و دولت مرکزی می تواند به بهترین نوع خود، خدمت اساسی به منافعش در افغانستان باشد. محتمل است که پاکستان به واسطهی تنش های ریشه دار در مسئله کشمیر، چالش هایی را برای هند یها در افغانستان ایجاد خواهند کرد. این تنشها اکنون و پس از امضای توافق صلح میان طالبان و ایالات متحده م یتواند مجددا آتش جنگهای نیابتی را در افغانستان شدت بخشد. بر اساس توافق صلح جامعی که ایالات متحده پس از حدود دو دهه جنگ با طالبان با این گروه امضا کرد، بخشی از نیروهای ایالات متحده در افغانستان، از این کشور خارج خواهند شد. بر اساس اعلام گاردین، آمریکا متعهد شده که ظرف ۱۳۵روز نیروهایش را تا ۸۶۰۰ نفر کاهش دهد و بقیه نیروهای‌اش را ظرف ۹ ماه آینده از افغانستان خارج کند. اما پس از این، افغانستان ممکن است دوباره به میدان نبرد برای ارتش پاکستان تبدیل شود. در چنین سناریویی انگیزههای پاکستان برای کاهش فشارهای داخلی که به واسطه ی عملکرد ضعیف دولت این کشور در برخورد با هند در قضیهی کشمیر، و آنچه در محافل داخلی این کشور به عنوان عقبنشینی یاد می شود، بسیار پررنگ خواهد بود. این اقدامات در تلافی آنچه اسلامآباد به عنوان “فعالیت های نگران کننده“ هند در افغانستان میشناسد، به میزان قابل توجهی تشدید می شود و در این شرایط، سه عامل اساسی می تواند نبردهای نیابتی را تشدید نماید:
عقب نشینی نیروهای ایالات متحده از افغانستان به طور غیر قابل انکاری می تواند منجر به افزایش خشونت های نیابتی بین هند و پاکستان در افغانستان شود. در همین راستا، افزایش حملات نیابتی اسلام آباد به منافع بیشتر اقتصادی دهلی نو در افغانستان قابل پیشبینی خواهد بود. به عنوان مثال می توان به حمله ی گروه های مسلح به کنسولگری هند در ولایت هرات در سال 2014 اشاره کرد. یک ماه پس از آن، دستگاه های اطلاعاتی آمریکا، لشکر طیبه وابسته به پاکستان را مسئول این حمله دانست. در واقع، در حالی که دولت وقت هند موضعی انفعالی را در مورد این حمله پیش گرفته بود، ایالات متحده تلاش زیادی برای شناسایی عاملان این حمله نمود. بنابراین کمرنگ شدن حضور اطلاعاتی آمریکا در افغانستان زمینه ی حملات این چنینی را بیشتر فراهم می نماید. واقعیت آنست که پاکستان تاکنون برای نقش خود در حمایت از مبارزان مسلح در افغانستان، هیچ هزینه ی قابل توجهی متحمل نشده است. در واقع نفوذ اسلام آباد، ضعف دولت مرکزی در کابل و عدم واکنش جدی به نقش اثبات شدهی پاکستان در ناآرامی های افغانستان، می تواند منجر به تشدید این حملات شود. این حملات می تواند علیه شهروندان هندی و پست های دیپلماتیک در افغانستان به خصوص پس از خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان شدت بیشتری یابد. مرگبارترین این حملات در ژوئیه سال 2008 رخ داد، هنگامی که شبکه حقانی سفارت هند در کابل را بمباران کردند و پنجاه و چهار نفر از جمله وابسته ی نظامی هند را کشتند. شواهدی که یک هفته بعد دستگاه اطلاعاتی افغانستان منتشر کرد نشان داد مهمات استفاده شده در این حملات توسط شبه نظامیان لشکر طیبه در اختیار این گروه قرار داده شده بود، با این حال دولت افغانستان در بیانیه ای بدون اشاره به نام پاکستان حمله به سفارت هند در کابل را “حمله بزدلانه دشمن” خواند.
علاوه بر این تمایل پاکستان برای تشدید خشونت نیابتی در افغانستان، به پاسخ احتمالی هند نیز وابسته است. بار دیگر به حمله به سفارت هند در کابل بازگردیم. در آن زمان حزب حاکم هند مایل به سکوت – از جمله امتناع از تلافی علیه پاکستان به دلیل نقش لشکر طیبه در حملات خونین بمبئی فقط چند ماه پس از نخستین بمباران سفارتخانه – بود. در آن زمان رهبران غیرنظامی هند به دنبال بهبود روابط با پاکستان بودند. بنابراین از سال 2008 به بعد، توانایی هند در تحمیل هزینه به پاکستان، به جز حملات پراکنده هوایی با تأثیر و نتایج ناچیز در سال 2019 و حمله ی زمینی قبل از آن به کشمیر، به طور قابل توجهی افزایش نیافته است. با این حال افزایش حملات در مرز کشمیر طی یک سال گذشته، که همهی آنها از جانب هند آغاز شده، می تواند. به عنوان نشانه ای از از تغییر سیاست مماشات هند با پاکستان تلقی شود. اما هیچ یک از این شرایط امروز وجود ندارد، و نخست وزیر نارندرا مودی تمایل کمتری به تحمل تروریسم دارد. صرف نظر از محل وقوع، عوامل غیرقابل پیش بینی مانند رسانه ها ابعاد حمله و حضور ایالات متحده، شدت واکنش احتمالی هند را شکل می دهد. افغانستان و پاکستان در چهار سال اخیر و پس از آن‌که تلاش‌های اشرف غنی برای وادار کردن پاکستان به حمایت از روند صلح افغانستان با شکست مواجه شد، روابط تنش آلودی را تجربه کرده اند، طوری که سال قبل رئیس جمهور غنی گفت که پاکستان جنگ “اعلام ناشده“ را علیه افغانستان به پیش می‌برد. به نظر می رسد اکنون و با امضای توافق صلح ایالات متحده و طالبان، که خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان بخشی از آن را تشکیل می دهد، همچنین با توجه به حملات اخیر هند به نیروهای پاکستانی در مرز کشمیر و ضعف نیروهای امنیتی افغانستان، شرایط مساعدی را برای پاکستان ایجاد کند که از طریق آن به هند آسیب بزند و به نوعی خاک افغانستان به عرصه ی انتقام اسلام آباد از دهلی نو تبدیل شود.
