اعتراض‌های عراق و آینده تحولات
گفتگو با دکتر محمدصادق کوشکی
کارشناس مسائل غرب آسیا و استاد دانشگاه تهران
در روزهای اخیر تحولات سیاسی عراق ابعاد تازه‌ای به خود گرفته است. گزارش‌ها حاکی است که در چندمین روز از اعتراضات شهروندان عراقی به فساد، بیکاری و کمبود خدمات شهری مانند آب و برق، شاهد تظاهرات مردم در اعتراض به وضعیت بد خدمات‌رسانی عمومی از جمله آب و برق به‌ویژه در مناطق جنوب این کشور بوده‌ایم. در این راستا برای بررسی بیشتر مسائل سیاسی و آینده تحولات عراق گفتگویی با دکتر محمد صادق کوشکی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و کارشناس مسائل غرب آسیا داشته‌ایم.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: علل عمده اعتراض‌های کنونی در مناطق مرکزی و جنوبی عراق چیست؟
تحولات کنونی عراق تابع و ناشی از تحولات گذشته این کشور است؛ یعنی این اعتراض‌ها برگرفته از فرهنگ سیاسی، فرهنگ عشیره‌ای، مسائل منطقه‌ای، نفوذ قدرت‌های بزرگ، نفوذ همسایگان، تحولات جوی و غیره است. هرکدام از این پارامترهای موجود در عراق و در وضعیت کنونی مسائل این کشور تأثیر دارد. ما می‌دانیم دولت فعلی عراق دولتی شکننده و دولت مرکزی این کشور هم فاقد اختیارات کافی است. فدرالیسم موجود در قانون اساسی این کشور در سال ۲۰۰۵ نوعی آشفتگی و به‌نوعی هم پاشیدگی را نصیب این کشور کرده است. هرکدام از استان‌ها برای خود مجلسی دارند، استاندار در حکم یک رئیس‌جمهور کوچک و نخست‌وزیر کوچک‌تر در قلمرو استانی خود کمک می‌کند و نفوذ آن حتی از دولت مرکزی نیز بیشتر است. همچنین وضعیت اقتصادی عراق به خاطر چهار دهه جنگ، تحریم و غیره آشفته است؛ در واقع زیرساخت‌های عراق نابودشده است.
عراق در مرحله ای وارد فضای دموکراسی سازی شده که هیچ‌گونه آمادگی سیاسی، فرهنگی و اجتماعی برای این کار وجود نداشته است. همچنین ساختار تحزب در عراق کج فهمیده شده، به گونه‌ای که شاید در هر کوچه از شهرهای عراق یک حزب تأسیس‌شده است. همچنین هر فعال سیاسی خود را در حد یک رهبر بزرگ سیاسی برای کشور به شمار می‌آورد و قلمداد می‌کند. در چنین فضایی هرکدام از قدرت‌های بزرگ به‌نوعی تلاش می‌کنند در مسائل داخلی عراق دخالت کنند. همچنین همسایگانی چون عربستان به‌گونه‌ای جدی در امور داخلی عراق دخالت می‌کنند.
علاوه بر این عراق در آستانه فروپاشی زیست‌محیطی قرارگرفته و وضعیت آب، خاک، خشک‌سالی شدید و گرمای وحشتناک مردم عراق را به ستوه آورده است. به‌گونه‌ای که دولت مرکزی عراق حتی توان تولید برق کافی برای پاسخگویی به نیاز شهروندان در ایام تابستان را ندارد. همچنین تأمین آب آشامیدنی برای شهروندان عراقی بسیار مشکل شده است و ورودی آب‌های دجله و فرات از سوی کشور ترکیه و سوریه به عراق با مشکل روبرو گشته است. این در حالی است که دولت در بغداد بسیار متورم و ناکارآمد است و فساد دولت در عراق به امری روزمره تبدیل‌شده است.
این شرایطی که هیچ حزبی هم اکثریت مطلق آرا را در انتخابات به دست نیاورده است، خود بر آشفتگی‌ها دامن می‌زند. دراین بین در عراق، که احزاب قواعد اولیه تشکیل ائتلاف و دولت ائتلافی را بلد نیستند، عملاً شاهد شکلی کاریکاتوریستی از دولت پارلمانتاریستی، آن‌هم با سیاستمدارانی که هر یک به‌گونه‌ای دیکتاتوری کوچک هستند، هستیم. طبیعی است که این وضعیت و تدوام چالش بر سر انتخابات ماه گذشته در عراق آشفتگی در عراق را دوچندان کرده و کشور را تا حد لبه پرتگاه در بحران پیش برده است.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: برخی تصور می‌کردند با روند انتخابات و تقسیم کرسی‌های انتخاباتی در بین هر یک از جریان‌های سیاسی در عراق دهد بخش زیادی از جامعه از وضعیت کنونی راضی‌تر خواهند شد. چرا اعتراض‌ها اتفاق افتاد و عملا ما شاهد تظاهرات و مخالفت از سوی برخی از مردم به عراق بودیم؟
اگر فردی براین باور باشد که تقسیم قدرت در عراق به‌درستی انجام‌شده است نمیتواند جامعه عراق را شناخته باشد. در واقع فرهنگ سیاسی عراق، فرهنگ سیاسی دموکراتیکی نیست و این فرهنگ سیاسی دیکتاتوری در بیش از ۸۰ سال حکومت دیکتاتوری در عراق (بعد از تشکیل این کشور) عملاً هر شهروند عراقی را به نوعی دیکتاتور ناخواسته تبدیل کرده است. در چنین شرایطی هرکسی بر قدرت مطلقه و قدرت کامل فکر می‌کند؛ یعنی همه در عراق تمامیت خواه هستند و چیزی به نام راضی شدن به سهم خود از قدرت وجود ندارد. علاوه بر این شاهد شکنندگی دولت، ناکارآمدی دولت و فساد در دولت هستیم. در این بین مشکلات اقتصادی گسترده موجب شده تا نارضایتی مردم در قالب اعتراض، آشوب و غیره بروز و ظهور بیشتری پیدا کند. در واقع طاقت مردم تمام‌شده است و امکان تحمل بیشتر وجود ندارد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: روند کنونی اعتراضات در عراق به چه سمت و سویی پیش خواهد رفت و پیامدهای مختلف این همچنین پیامدهای مختلفی در جامعه عراق چیست؟ این اعتراضات میتواند مقطعی باشد یا ادامه پیدا کند؟
این بحران های کنونی میتواند مقطعی باشد، اما ازآنجایی‌که دولت در عراق به‌زودی سامان پیدا نخواهد کرد و کارآمد نخواهد شد، پیش‌بینی می‌شود که بحران های مختلف مختلف عمیق‌تر و گسترده‌تر شود.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: اعتراض‌ها و مخالفت‌های موجود چه تاثیرات دیگری دیگری دارد؟
عراق در وضعیت بحران فروپاشی به سر می‌برد. آشوب، اعتراض‌های مردم و سیر مطالبات فزاینده آنها تشکیل دولت آینده را سخت‌تر خواهد کرد. همچنین روند کار در دولت آینده سخت‌تر و مشکل‌تر خواهد شد. به علاوه راضی کردن مردم با چالش‌های بیشتری روبرو خواهد بود. در بعد دیگری این اعتراض‌ها پیامدهایی منفی را در حوزه‌های اجتماعی و سیاسی برای عراق در پی خواهد داشت.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: آیا این اعتراض‌ها موجب خواهد شد جریان‌های مختلف عراقی تا حدی از خواسته‌های حداکثری خود دست بکشند و تسریع روند تشکیل دولت را با شرایط حداقلی مورد پذیرش قرار بدهند؟
اعتراض‌ها برای هیچ یک از احزاب قابل استفاده نیست. به عبارت دیگر اعتراضات موجود اهرمی نیست که بتوان بر روی آن سوار شده و از آن به عنوان یک ابزار بحران استفاده کند، چرا که مردم عراق از همه سیاستمداران خسته هستند. در این بین است که نزدیک به نیمی از مردم این کشور در انتخابات اخیر پارلمان این کشور شرکت نکرده اند و عملا کسی در عراق به سیاست مداران اعتماد ندارد، لذا کسی نمیتواند اعتراضات مردم را در عراق به نفع خود مصادره کند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: ما شاهد حضور هسته‌هایی از نیروهای داعش در مناطق غربی و همچنین شمال غربی این کشور هستیم آیا وضعیت موجود در مناطق وضعیت و اعتراض‌های مردم بر روند حضور نفوذ بیشتر داعش در عراق تأثیر می گذارد؟
بله. هسته‌های داعش در عراق کنونی وجود دارد و ممکن است اختلالات ناامنی ناشی از این اعتراضات زمینه را برای حضور و نفوذ بیشتر آنها فراهم کند.
**مسئولیت صحت و سقم مطالب موجود در یادداشت ها، مقالات و مصاحبه های منتشر شده در سایت به عهده نویسنده بوده و انتشار آنها الزاما به معنی تایید مطلب یا بیانگر دیدگاه های موسسه نیست
