احیای داعش در عراق و سوریه در سایه کرونا
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام
همه گیر شدن ویروس کرونا بسیاری از پویایی های منطقه ای و بین المللی را دستخوش تغییر کرده است. شدت اثرگذاری این پدیده به حدی بوده است که بسیاری از سیاستگذاران را مجبورکرده است اولویت های بین المللی خود را تغییر داده و فقط بر روی مسائل داخلی ناشی از این بیماری متمرکز شوند. در نتیجه نگرانی های مربوط به امنیت بین المللی، به ویژه مبارزه با بقایای داعش در منطقه خاورمیانه و بخصوص عراق و سوریه، که تا همین اواخر در هسته سیاست های امنیتی بسیاری از کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای قرار داشت، تا حد زیادی فراموش شده و یا توجه کمتری به آن می شود. به عنوان مثال بسیاری از کشورهای اروپایی سربازان خود را از اتئلافی که برای مبارزه با این گروه ها شکل گرفته بود از عراق بیرون کشیده اند و ماموریت های آموزشی ناتو نیز به منظور جلوگیری از گسترش ویروس کرونا متوقف شده است. فرانسه، اسپانیا، آلمان و هلند از جمله کشورهای اروپایی هستند که در طی روزهای اخیراقدام به این کارکرده اند. ایالات متحده نیز در طی هفته های گذشته از پایگاه های نظامی در موصل، قائم، قیاره، کرکوک و تقدم خارج شده است. هر چند برخی از این جابجایی ها به دنبال ترور سردار سلیمانی و اقدام متقابل ایران در موشک باران پایگاه نظامی آمریکا در عراق صورت گرفت، اما بخشی از این نقل و انتقالات نیز به دلیل گسترش ویروس کرونا و تلاش دونالد ترامپ در جهت استفاده از بازگشت سربازان آمریکایی به خانه به عنوان یک ابزار انتخاباتی بوده است. در بعد منطقه ای نیز بسیاری از کشورهایی که طلایه دار مبارزه با گروه های افراطی اسلامی بودند در حال حاضر بیشتر درگیر مشکلات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ناشی از همه گیری این ویروس هستند. به عنوان مثال در ایران پیامدهای ناشی از بیماری کرونا همراه با تحریم های مختلف ایالات متحده آمریکا باعث شده است که در وضعت کنونی تمرکز سیاست گذران بر مسائل داخلی باشد. در سایر کشورها حتی اوضاع متفاوت تر است. به عنوان مثال در عراق همانگونه که امجد هاشم العقابی، عضو کمیسیون نفت، انرژی و منابع طبیعی عراق عنوان می کند “این کشور با بحران مالی بزرگی دست و پنجه نرم می‌کند که تا زمان بهبود بهای جهانی نفت، خروج از آن امکان پذیر نیست“. بحران سیاسی ناشی از عدم موفقیت در تشکیل دولت در عراق از سوی نخست وزیران مختلف نیز این روند را تشدید می کند. در سوریه نیز دولت علاوه بر مشکلات اقتصادی و سیاسی ناشی از جنگ داخلی در این کشور با پیامدهای ناشی از ویروس کرونا نیز مواجهه است.
این در حالیست که بعد از شکست داعش در باغوز تا آخر اسفند 1398، داعش مسئولیت بیش از 2،000 حمله در عراق و سوریه را برعهده گرفته است. در یک ماه اخیر نیز این گروه افراطی از اقداماتخود غافل نبوده و در شهرهای مختلف عراق و سوریه عملیات های تروریستی انجام داده است. به عنوان مثال به گفته مقامات دفاعی عراق، شبه‌نظامیان داعش در روز 24 فروردین سال جاری، یک افسر پلیس فدرال عراق را در یک ایست بازرسی در غرب کرکوک، به قتل رساندند. در روز بعدی نیز در تلاش برای یافتن چهار پرسنل اطلاعاتی عراقی ربوده شده توسط شبه نظامیان این گروه، دو سرباز عراقی کشته و 10 نفر دیگر زخمی شدند. علاوه بر این دولت عراق روز دوشنبه 1 اردیبهشت از کشته شدن پنج عضو امنیتی و زخمی شدن سه نفر دیگر توسط بقایای دولت اسلامی (داعش) در سه حادثه جداگانه در استان های دیاله و کرکوک خبر داد. در سوریه نیز، آنها به شهر السخنه در استان حمص حمله کرده و باعث کشته شدن بیش از 25 نیروی نظامی سوریه شدند. آنها همچنین مسئولیت 11 حمله جداگانه در سوریه بین 13 تا 20 فروردین را بر عهده گرفتند. ذکر این موضوع نیز حائز اهمیت است که هر چند داعش به لحاظ کنترل سرزمینی توفیق چندانی نداشته است اما در سراسر قلمرو سرزمینی عراق و سوریه، شبکه های پشتیبانی و خطوط ارتباطی را حفظ کرده است. تخمین زده می شود که چیزی بین 20،000 تا 30،000 عضو این گروه در این مناطق فعال هستند وبه لحاظ مالی و تسلیحاتی کمبودی را احساس نمی کنند.
بنابراین شروع و تداوم ویروس کرونا تغییری در اهداف و اقدامات این گروه تروریستی ایجاد نکرده و به نظر می رسد داعش در صدد است تا از درگیری کشورهای منطقه با همه گیری کرونا ویروس و تعلیق ائتلاف جهانی علیه داعش بهره ببرد. این موضوعی است که شورای امنیت ملی عراق نیز به آن اذعان داشته است. در جلسه این شورا در تاریخ 3 اریبهشت 1399 عادل عبدالمهدی نخست وزیر موقت و فرمانده کل نیروهای مسلح عراق در مورد تلاش‌های داعش در شرایط کرونایی هشدار دارد و بر لزوم تعیین طرح‌های لازم جهت تعقیب بقایای آن و منبع سوء استفاده از شرایط سرگرم بودن نیروهای مسلح و سازمان‌های کشور به مقابله با کرونا تاکید کرد. علاوه بر این برخی از رسانه های بین المللی نیز علاوه بر اقدامات خرابکارانه این گروه تروریستی نسبت به تصمیم تروریست های داعشی برای توزیع تجهیزات پزشکی و ماسک های آلوده به ویروس از طریق تیمهای پزشکی صوری هشدار داده اند. این منابع گفتند داعشی ها قصد دارند این وسایل آلوده را در برخی روستاها و مناطق مورد اختلاف(میان بغداد و اقلیم کردستان) توزیع کنند. همچنین این نگرانی وجود داردکه داعش به دنبال این است که ازاین بیماری همه گیر، که سیستم ملی مراقبت های بهداشتی عراق و سوریه را تحت الشعاع قرار داده است، سود ببرد.
استدلال هم این است که در طی یک بحران بهداشت عمومی، داعش می تواند خود را احیا کرده و تأثیر خود را با تأمین نیازهای جوامع محلی ( هرچند ممکن است آلوده باشد)، به طریقی که سایر مقامات مانند دولت بغداد و دمشق؛ چنین نکرده اند، گسترش دهد. در حداقل ترین شرایط، ناتوانی دولت های بغداد و دمشق به داعش اجازه می دهد تا خود را به عنوان یک جایگزین مناسب معرفی کند. این کار همراه با کارزار فعلی ارعاب و ترس، ترورهای هدفمند، آدم ربایی و اخاذی زیرساخت های نفوذ پنهان ایجاد می کند. ساختاری که داعش از آن برای تصرف مناطق و شهرهای مختلف عراق در سال 2014 استفاده کرد. اوضاع در سوریه نیز چندان متفاوت نیست. در این کشور به ازای هر 10هزار نفر تنها یک پزشک وجود دارد و فقط 100 دستگاه تنفسی در این کشور یافت می شود. حتی همه گیری ویروس کرونا ممکن است موج جدیدی از پناهندگی را ایجادکند که به نوبه خود می تواند ظرفیت کشورهای همسایه مانند ترکیه و لبنان را برای تأمین نیازهای بشردوستانه این پناهندگان کاهش دهد. تداوم گسترش این ویروس فشار بیشتری را بر نیروهای نظامیدولت سوریه وارد می کند که از جمله لایه های اولیه دفاعی در برابر داعش هستند. این در مورد نیروهای دفاعی سوریه (SDF) نیز صادق است چرا که آنها هم از مبارزان علیه داعش بوده و علاوه براین میزبان اردوگاه های پناهندگی مانند الحول هستند که 70 هزار پناهنده از جمله نیروهای داعشی و خانواده های آنها را در خود جای داده است.
البته خطرات داعش صرفا محدود به این دو کشور نیست، بلکه گروه بین المللی بحران نشان داده است كه داعش هنوز هم از پیروان خود می خواهد که در در کشورهای غربی حملات انتحاری انجام دهند. خبرنامه “النبا” وابسته به داعش كروناویروس را “عذاب الهی” بر”كشورهای صلیبی” دانسته و از مبارزان خود می خواهد كه از حواس پرتی و اختلال ناشی از ویروس استفاده كنند. نکته جالب توجه اینکه از بسیاری جهات داعش خود را برای انجام عملیات ها در دوره همه گیری سازگار کرده است. زندانهای این گروه مجزا بوده و حتی فاصله اجتماعی در بین آنها بسیار بیشتر از برخی از کشورها رعایت می شود. رهبری این سازمان دستورالعمل های اولیه را برای کادر خود برای محدود کردن میزان قرار گرفتن در معرض ویروس از جمله توصیه های مصوب مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری( CDC) (شستن دست وپوشاندن سرفه و عطسه ) صادر کرده است. همچنین در بیانه ای که از سوی رهبران داعش در خبرنامه النبا منشتر شده به نیروهای داعشی توصیه شده است که وظیفه دارند از خود و عزیزان خود در برابر شیوع ویروس کرونا محافظت کنند؛ اما نباید دست از کار بکشند.
موضوعی که احیای داعش در خاورمیانه و بخصوص عراق و سوریه را برجسته می کند همزمانی آن با رکود اقتصادی ناشی از کرونا است. اقتصادهای خاورمیانه طی ماه های اخیر به دلیل بیماری همه گیر کرونا آسیب جدی متحمل شده اند وکاهش قیمت نفت نیز این وضعیت را تشدید کرده است. آخرین پیش بینیهای صندوق بین المللی پول نشان میدهد که تقریبا هر اقتصادی در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) در سال جاری کاهش مییابد، با کاهش از 1.1٪ در کویت تا کاهش 12 درصدی برای لبنان. مصر تنها کشوری است که صندوق بین المللی پول انتظار دارد در سال جاری میلادی با 2٪ رشد کند، اگرچه هنوز خیلی پایین تر از رشد 5.6٪ در سال گذشته است. با برخی از استثنائات قابل توجه، انتظار می رود وضعیت صادرکنندگان نفت امسال بدتر از واردکنندگان نفت باشند. در حالی که انتظار می رود کشورهایی که فروش نفت دارند، دچار انقباض 3.9 درصدی در اقتصاد خود شوند، پیش بینی می شود که کشورهایی که به واردات متکی هستند، کاهش 0.8 درصدی را نشان دهند. این آمار و ارقام از آن جهت حائز اهمیت هستند که مبارزه با گروه افراطی مانند داعش نیازمند منابع مالی است و از آنجایی که کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای با توجه تبعات اقتصادی کرونا از سرمایه گذاری برای مبارزه با داعش امتناع می کنند وضعیت پیچیده می شود. به عنوان مثال حیدرالعبادی در سال 2017 عنوان کرد که برای مبارزه با گروه تروریستی داعش در شمال و غرب کشور 100 میلیارد دلار از دست دادیم. این میزان جدا از آن خسارات هایی است که به لحاظ زیرساختی به این کشور وارد شده است.
