آینده جایگاه و ارتباط مسیحیان قبطی در مصر
– گفتگو با مجتبي اماني
كارشناس مصر و رئیس سابق دفتر حافظ منافع ایران در قاهره
اقلیت مسیحیان قبطی مصر ریشه در تاریخ این کشور دارند، اما همواره در طول دهه‌های گذشته با رویکردهای گوناگونی بدان‌ها نگریسته شده است. قبطی ها مسیحی به کلیسای قبطی تعلق دارند. دراین‌بین با توجه به تنش‌های چند سال گذشته و نوع حضور آنان در انقلاب مصر و احتمالاتی در مورد نوع کنشگری آنان پس از انقلاب و آینده نقش آنان ( توجه به استقلال از مصر، جدایی‌طلبی و.. ) گفتگوي زير به بررسی جایگاه و آینده این اقلیت مهم در مصر پرداخته است.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: نقش گذشته مسیحیان قبطی در مصر چگونه بوده است؟
مسیحیان مصر قدمت زیادی در این سرزمین دارند، حتی نام اجیپت که مصر در نزد اروپایی‌ها و دیگر کشورها به این نام خوانده می‌شود، برگرفته‌شده از القبط است. مسیحیان به‌طور مشخص از بیش از هفده قرن پیش دارای تاریخ مشخص در مصر هستند و اکنون هم بر اساس تقویم قبطی خود که تقویمی شمسی و دارای سیزده ماه می‌باشد عمل می‌کنند. از بعد از پیامبری حضرت محمد (ص)، بسیاری از مصری‌ها به این دین گرویدند و در حال حاضر اقلیتی از مسیحیان در مصر زندگی می‌کنند.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: جمعیت واقعی مسیحیان و علل و ابهامات موجود در این زمینه چیست؟
علت مشخص آن این است که دیدگاه‌های افراطی هم در مسلمانان و هم در مسیحیان وجود دارد که این دیدگاه‌ها باعث می‌شود که هرگونه اعلام جمعیت واقعی مسیحیان مصر که در حقیقت به معنای اعلام جمعیت واقعی مسلمانان نیز باشد، باعث ایجاد حساسیت شود. بنابراین، دولت از اعلان نسبت مسلمانان و مسیحیان یا دیگر پیروان ادیان آسمانی در مصر اجتناب می‌کند، زیرا به‌زعم آن‌ها این امر باعث تشدید شکاف بین مسلمانان و مسیحیان می‌شود. مسیحیان افراطی، عدد خود را تا بیش از سی درصد جامعه هم ذکر کرده‌اند، اما مسلمانان، عدد مسیحیان را کمتر از پانزده درصد هم ذکر کرده‌اند. اما به نظر می‌رسد که با یک نگاه واقعی به صحنه اجتماعی مصر، بتوانیم بگوییم که حدود بیست درصد از مردم مصر، در حال حاضر مسیحی هستند.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: نقش مسیحیان قبطی در تحولات مختلف بعد از بیداری اسلامی چگونه بوده است؟
مسیحیان نیز همچون مسلمانان و دیگر طبقات اجتماعی مصر از حکومت مبارک به دلیل فساد، وابستگی و دیکتاتوری ناراضی بودند. همچنین آن‌ها در مطالبات خاص خود نیز از قوانینی (که آن‌ها را محدود می‌کند) ناراضی بودند. بنابراین علی‌رغم رهبر ظاهری و شخصیت برتر مسلمانان در مصر یعنی شیخ الازهر و همچنین رهبر مسیحیان، پاپ شنوده، هیچ‌گونه توصیه‌ای به انقلاب علیه نظام مبارک نداشتند ( بلکه برعکس مخالفت خود را با هر اقدامی برای تضعیف حکومت اعلام می‌کردند) اما مسیحیان نیز همچون مسلمانان در میدان‌ها و اجتماعات تظاهرکنندگانی که به‌نظام مبارک اعتراض داشتند و خواهان سقوط نظام مبارک بودند، حضور جدی داشته‌اند. چنانچه حضور مسیحیان در داخل میدان تحریر مصر مشهود بوده است.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: نقش کنونی مسیحیان در ساختارهای سیاسی، دفاعی، اجتماعی و اقتصادی چیست؟
به‌طور مشخص، قوانین مصر درباره حضور مسیحیان در قدرت، قوانین محدودکننده‌ای است، به‌گونه‌ای که وجود وزرای مسیحی در هیئت وزیران مصر ازلحاظ قانونی، تائید نشده است. همچنین مسیحیان در ساختن یا تعمیر کلیساهای خود باید مجوز حکومت مصر را بگیرند. ضمن آن‌که دولت دائماً توصیه کرده که مسیحیان حق ندارند از نمادهای دینی برای اثبات دین خود به دیگران استفاده کنند. به‌طور مثال در خودروی خود اجازه ندارند که صلیب گذارند و یا از قرآن استفاده کنند. همچنین مسیحیان ثروتمندی در مصر وجود دارند، گرچه اطلاعات دقیقی در این مورد وجود ندارد. در بعد دیگر حضور مسیحیان در سازمان‌های امنیتی مصر ظاهراً نباید چندان زیاد باشد و شاید در این مورد منع قانونی وجود داشته باشد که از به‌کارگیری مسیحیان در این سازمان‌ها و همچنین ارتش متناسب با جمعیت آن‌ها نباشد.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: وضعیت احزاب و گروه‌های مسیحی در مصر چیست؟
وجود احزاب دینی در مصر چه مسیحی و چه مسلمان به لحاظ قانونی ممنوع است و هیچ‌گاه اجازه داده نشده است که احزابی توسط مسیحیان یا مسلمانان با نام‌های دینی شکل بگیرد. بنابراین هیچ‌گونه حزبی دینی قبطی در مصر وجود ندارد. اما افرادی از شخصیت‌های مسیحی مصر در احزاب مهم مصر نقش‌هایی را ایفا کرده‌اند.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: وضعیت کنونی رابطه مسیحیان با مسلمانان و سلفی‌های تندرو چیست؟
در بین طیف‌های مختلف اسلامی، صوفی‌ها بیشترین نزدیکی را با مسیحیان دارند، به‌گونه‌ای که همواره در اجتماعات یکدیگر شرکت می‌کنند. در نقطه مقابل تکفیری‌ها و سلفی‌ها نگاه‌های بسیار افراطی نسبت به سلفی‌ها داشته و هیچ‌گونه تعاملی را با آن‌ها اجازه نمی‌دهند. دراین‌بین، اخوان المسلمین نگاه معتدل‌تری نسبت به موضوع دارند و منعی برای ارتباط‌گیری با مسیحیان در بین اعضای اخوان المسلمین وجود ندارد. اما در مقابل مسیحیان مصر، نگاه خیلی خوش‌بینانه‌ای به اخوان المسلمین مصر ندارند، زیرا به‌زعم آن‌ها هدف غایی اخوان المسلمین مبنی بر برقراری حکومت اسلامی می‌تواند به معنای ایجاد محدودیت‌های بیشتر را برای مسیحیان در حکومت اسلامی موردنظر اخوانی‌ها داشته باشد.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: با توجه به این وجود برخی گزارش‌ها تشکیل کشور قطبیان تا چه حدی ممکن است مدنظر مسیحیان باشد؟
به نظر نمی‌رسد مسلمانان و چه مسیحیان به دنبال چنین تفکیکی باشند. مسیحیان در تمام نقاط مصر، منتشر هستند. البته تمرکز جمعیتی آن‌ها در شهرهای میانی مصر است. اما هیچ‌گونه روحیه استقلال‌طلبانه در آن‌ها وجود ندارد. شاید این موضوع هم به‌این‌علت باشد که افراطی‌های مسیحی همواره به دنبال تمامی مصر هستند، نه‌فقط بخشی از آن. اما درعین‌حال به نظر می‌رسد که توطئه‌هایی دراین‌باره در مصر در جریان است که بر اساس سیاست کلی آمریکایی- صهیونیستی به دنبال تجزیه و کوچک کردن کشورهای اسلامی هستند و این امر می‌تواند برنامه‌ای طولانی‌مدت در مصر باشد. هرچند که هم‌اکنون، اثری از موضوع استقلال‌خواهی و تجزیه‌طلبی در بین قبطیان مصری مشاهده نمی‌شود.
