آینده جایگاه شيعيان در نيجريه
– گفتگو با جعفرقنادباشي
كارشناس نيجريه
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام
پس از کشتار صدها تن از شیعیان این کشور در شهر شمالی زاریا به‌وسیله نیروهای ارتش و دستگیری شیخ زکزاکی، رهبر شیعیان نیجریه در ماه دسامبر سال 2015 میلادی و سپس ممنوع کردن فعالیت‌های اصلی‌ترین گروه شیعی در نیجریه بسیاری به آینده جایگاه و ارتباط شيعيان در نيجريه توجه کرده‌اند. گفتگوی زیر به بررسی به بررسی جایگاه و آینده این اقلیت در نيجريه پرداخته است.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: در یک سال گذشته وضعیت شیعیان در نیجریه با چه تحولات نوینی روبه‌رو شده است؟
در یک سال گذشته، در آذرماه، مرکز شیعیان در روز شهادت امام رضا و در آخرین روز ماه صفر موردحمله ارتشی نیجریه قرار گرفت و مرکزیت آن‌ها با خاک یکسان شد و مسجد و حسینیه تخریب و رهبر شیعیان نیز به‌شدت مجروح، سه تن از پسران کشته و نزدیک به 450 نفر شیعه شهید شدند و در حال حاضر نزدیک به هزار نفر نیز مفقودند. بعدازآن، شدیدترین محدودیت‌ها برای برگزاری مراسم مذهبی وجود داشته و مراکز شیعه به‌خصوص در ماه محرم امسال مورد حملات متعدد قرار گرفته است. البته شیعیان در اعتراض به این کشتار و دستگیری آقای زاکزاکی و تلاش برای آزادی ایشان واکنش‌های زیادی داشته‌اند و تظاهرات زیادی در پایتخت و در شهر کانو برگزار کرده و راهپیمایی‌هایی را از زاریا داشته و چندین بار هزار اعتراض‌هایی در جلوی سازمان ملل ایجاد کرده و در اعتراض به جنایات از خود واکنش نشان داده‌اند.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: علل توجه یا فشار بیشتر دولت نیجریه بر ضد شیعیان چه است؟
یک دسته عوامل به عوامل بیرونی و به همسویی برخی عناصر فاسد ارتش نیجریه با ارتجاع خلیج‌فارس مربوط می‌شود. درواقع اعدام آقای نمر ، دستگیری آقای شیخ علی سلمان ،محدودیت‌ها علیه آقای شیخ عیسی قاسم در بحرین، فشارهای به شیعیان در مناطق مختلف جهان به‌ویژه نیجریه هم مدنظر بوده است. این روند نشان‌دهنده این است که آن‌ها با عوامل بیرونی همسو هستند. گفته شده است که سفارت عربستان، با وعده و وعید نیجریه‌ای‌ها را واداشته است که چنین رویکردی را انجام دهند. درحالی‌که مردم از حرکت‌های وهابی نفرت دارند. مردم در این منطقه حنبلی نیستند و مالکی هستند آنچه به نام وهابیت انجام می‌شود، پول‌های عربستان است که در آنجا هزینه می‌شود، ولیکن بازده چندانی برای هزینه کنندگان ندارد.
مسئله دیگر با توجه به نفت مرغوب نیجریه همواره قدرت‌های بزرگ علاقه‌مند نیستند که گروه‌های شیعی و اسلامی، مقررات اسلامی را در آفریقا اعمال کنند، زیرا این امر به معنای قطع دست آنان از نیجریه خواهد بود. لذا می‌توان گفت غربی‌ها نقشه راه سرکوب نیروهای شیعه را طراحی و با کمک دلارهای عربستان و توسط ارتش نیجریه انجام شده است.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: جمعیت واقعی شیعیان در نیجریه مشخص است؟ نقش کنونی آن‌ها در ساختارهای مختلف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی چیست؟
گفته شده است جمعیت شیعه در نیجریه طی چند دهه گذشته با همت آقای زاکزاکی به هفت تا ده میلیون نفر افزایش داشته است. نقش کنونی آن‌ها در ساختارهای مختلف اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی افزایش‌یافته و در مناطق حضور آن‌ها بی‌سوادی کاهش پیدا کرده و بهداشت ارتقا پیدا کرده است. آن‌ها از اسلام، چهره خوبی به نمایش گذاشته‌اند، زیرا در کنار آن‌ها بوکوحرام در حال فعالیت بوده و مورد حمایت عربستان و اندیشه‌های وهابی را ترویج می‌دهند. این گروه‌ها مسلمانان را می‌کشند، مساجد را تخریب می‌کنند، بمب‌گذاری انجام می‌دهند. اما شیعیان توانسته‌اند قرائت صحیحی را از اسلام ارائه و جذابیت‌های زیادی داشته باشند. چنانچه در کشور غنا و کشورهای دیگر چون ساحل‌عاج علاقه‌مندان به پیوستن به چنین جریان شیعیان جذابیتی ایجاد کرده است. درمجموع نقش شیعیان چون بالا بردن سطح سواد، بهداشت، امنیت و ثبات بوده است و بیشتر نقش فرهنگی و ترویج اسلام و قرآن را انتخاب کرده‌اند.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: وضعیت احزاب و جریان‌های شیعی در شرایط کنونی در نیجریه چگونه است؟
جنبش شیعیان هنوز تبدیل به یک حزب سیاسی نشده است. البته آن‌ها در انتخابات تأثیرگذار بوده‌اند و با توجه به جمعیت قابل‌ملاحظه‌ای، دولت و احزاب سیاسی همواره سعی کردند که به‌نوعی آراء آن‌ها را نیز کسب کنند. اما هنوز تبدیل به یک حزب سیاسی نشده‌اند. درواقع جنبش اسلامی در سی‌وهفت سال گذشته تأسیس‌شده ولی در حال حاضر عضویت در این جنبش ممنوع است و افرادی از عناصر اصلی به شهادت رسیده‌اند و مراکز آن‌ها یا تخریب‌شده و یا بسته شده است. این گروه فعالیت سیاسی و یا فعالیت آزاد و رسمی ندارند و عمدتاً فعالیت آن‌ها اداره امور خود و ترویج فرهنگ است و اعتراض‌هایی به فشارهایی دولت علیه خود دارد.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: آینده وضعیت و جایگاه شیعیان در نیجریه چگونه است و به چه عواملی وابسته است؟
ازآنجاکه شیعیان بیشتر در یک استان متمرکز هستند، وضعیت باثباتی را دارند. آن‌ها با هیچ‌یک از احزاب و گروه‌ها درگیر نشده‌اند و مردم نگاه مثبتی به آنان دارند. آن‌ها وارد هیچ مناقشه قومی، زبانی، مذهبی و سیاسی نشده‌اند و عمدتاً در ارتقا سطح زندگی و فرهنگ خود عمل کردند. اکنون نیز با درگیری‌هایی دولت علیه آن‌ها محبوبیت آن‌ها در بین مردم افزایش پیدا کرده است. مردم منطقه، دولت را به معنای واقعی نماینده خود نمی‌دانند یا ساختار ارتش را ساختاری فاسد می‌دانند، لذا سرکوب‌های گذشته منجر به محبوبیت و استحکام جایگاه آن‌ها شده است و چنانچه آن‌ها جرئت کرده و به مخالفت‌های خود ادامه و حتی دامنه این مخالفت‌ها را نیز گسترش داده‌اند.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: با توجه به این وضعیت، میزان فشارها علیه شیعیان نیجریه تا چه حدی افزایش پیدا خواهد کرد؟
دولت همواره سعی می‌کرد که در چند ماه گذشته شیعیان را سرکوب نکند. زیرا می‌داند که سرکوب آن‌ها به معنی گسترش حوزه، افزایش محبوبیت و رشد آن‌ها خواهد شد. لذا می‌توان گفت آنچه صورت گرفته به رشد آن‌ها کمک کرده و در حال حاضر آن‌ها از بین رفتنی نیستند. بنا به فعالیت و فرهنگ شیعی شهادت انگیزه‌های شیعی را آبیاری می‌کند و اسارت و شکنجه، شیعیان را رشد می‌دهد. لذا این امر از بین رفتنی نیست. البته اراده حکومت (که نشئت‌گرفته از اراده خارجی‌ها است) تاکنون نتیجه‌ای متضاد با اهداف آن‌ها داشته است.
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام: برخی معتقدند جریان شیعه در نیجریه در حال بدل شدن به‌نوعی حزب اله لبنان هست.با توجه به این وضعیت، تا چه حدی جریان‌های سلفی یا تکفیری ممکن است فشارهای بیشتری را برای شیعیان در آینده ایجاد کنند؟
شیعیان این قابلیت را دارند که به حزب‌الله دیگری تبدیل شوند. اما دشمن سعی کرده است که این موضوع را به‌عنوان یک خطر برای تحریک ارتشی‌ها و حکومت نیجریه مطرح کند و تصوری به وجود آورد که الگوی حزب‌الله سرمنشأ اختلافات سیاسی است و باید با آن برخورد نظامی کرد. اما این برداشت غلط است. این مفهوم که تشکیل نوعی حزب‌الله به این معنی است که با دولت مقابله کند، غلط است. اما مسلماً آن‌ها در درازمدت با دشمن خارجی و استعمار مشکل خواهد داشت.
