آینده تمرکززدایی در سوریه
گفتگو با دکتر حامد آزاد
کارشناس مسائل سوریه
در سالهای گذشته فدرالیسم در سوریه مورد توجه برخی از بازیگران بوده است و پس از کاهش گسترده قدرت داعش در سوریه و تداوم افزایش حضور دولت در مناطق مختلف پرسشی که وجود دارد آینده جایگاه تمرکزگرایی یا تمرکززدایی در سوریه است گفتگوی زیر به این مساله توجه کرده است.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: در برنامه های ارائه شده برای آینده سوریه تمرکززدایی در سوریه تا چه حدی مطرح بوده است؟
هیچ بازیگری به‌غیراز روس ها برای آینده سوریه برنامه دقیقی ارائه نداده است. همگان بر این نکته تاکید دارند که هدایت گر بازی سیاسی در سوریه قطع نامه 2254 است. قطع نامه 2254، ناظر به بیانیه ژنو 2012 و قطعنامه 2118 است. نکات محوری که از این متون حقوقی برای تدوین آینده سیاسی سوریه می توان مطرح کرد، عبارت است از: 1) اصلاح قانون اساسی 2) ایجاد دولت انتقالی و 3) انتخابات آزاد زیر نظر سازمان ملل متحد
در بحث اصلاح قانون اساسی، روس ها بر اساس سوریه پلن داده اند و از سال 2016 پیش نویس قانون اساسی را به آنها داده اند. این پیش نویس قانون اساسی در صورت اجرا، سوریه آینده را تبدیل به سوریه ای متکثر خواهد کرد که به شدت قدرت ریاست جمهوری را کاهش خواهد داد و آن را تبدیل به سوریه ای ایالتی خواهد کرد و اداره های خودگردان و دولت های محلی خودگردان در سوریه به وجود خواهند آمد. این امر در بند سوم از ماده 15 پیش نویس قانون پیشنهادی روس ها دیده می شود و در بندهای 34 تا 43، قدرت شوراهای محلی را تصریح می کند. تنها کسی که از این پیش نویس استقبال کرد، حزب اتحاد دموکراتیک کردستان بود. به این دلیل که با آنچه بر روی زمین یعنی نظام فدرالی شمال ساخته کاملا وفق دارد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: نگاه بازیگران دیگر به تمرکززدایی در سوریه چیست؟
معارضین در ابتدای امر با این امر، مخالفت کردند؛ اما در حال حاضر در بیانیه ریاض، آنها خود را متعهد می بینند که سوریه آینده نظامی دموکراتیک و مبتنی بر تمرکززدایی خواهد بود. یعنی بر اساس وقایع میدان، همه بازیگران به‌غیراز دولت مرکزی سوریه به این نتیجه رسیده اند که پلن روس ها، پلن نجات بخش آنها خواهد بود و برای آن هم ادله دارند. در واقع چون حزب اتحاد دموکراتیک کردستان که ساخت منسجم و منظمی را بر روی زمین ایجاد کردند و معارضین هم چاره ای جز پذیرش این پلن ندارند و برنامه آنها مبنی بر این است که همین شوراهای موجود را حفظ کنیم و دولت مرکزی را قانع کنیم که به یک حکومت شورایی تن بدهد. شوراهای محلی را به مناطق تحت سیطره حکومت مرکزی از طریق تسری شوراها که نهادهای بین المللی هم در آن مشارکت خواهند کرد، گسترش دهیم و رقابت کارگزاری با رژیم کنیم و بتوانیم دوباره بسیج اجتماعی انجام دهیم و از طریق بسیج اجتماعی دوباره به هدف غایی و اصلی خود (که تغییر رژیم و انتقال قدرت و خارج کردن خانواده اسد از سیطره و حاکمیت است) دست پیدا کنیم. این برنامه موجود است. یعنی آنچه آقای بشار جعفری نسبت به آن اعتراض کرد و اعلام کرد که آقای دیمیستورا از حدود خود تجاوز کرده است و به وثیقه ای برمی گردد که آقای دیمیستورا به طرفین ارائه داد و در بند پنجم آن به اداره های خودگردان محلی اشاره شده است. البته آقای بشار جعفری به این اشاره نکرده است. شما می توانید در سوریه آینده این انتظار را داشته باشید که هیچ کس سر ماندن یا رفتن آقای اسد دعوایی ندارد، یعنی آقای اسد تا پایان دوره خود که سال 2021 است، باقی خواهد ماند. اما اگر با این رویه پیش برویم، قدرت و نفوذ او در ریاست جمهوری کاهش پیدا خواهد کرد و ساختار غیر متمرکز و متکثر در سوریه پراکنده خواهند شد و اعمال حکومت های خودگردان محلی خواهند کرد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: جریان‌های مختلف قومی در داخل سوریه چه نگاهی به تمرکزگرایی یا تمرکززدایی در وضعیت کنونی سوریه دارند؟
نمی توان در مورد همه یک رأی داد. دروزی‌ها در حال حاضر شورای مرکزی خود را دارند و ترجیح می دهند تمرکززدا باشند. تنها گزینه ای است که در شرایط ثبات به یکپارچگی فکر می کنند، عرب های سنی هستند. به این دلیل که اکثریت جمعیت را دارند، تبعا عقل و منطق حکم می کند که زمانی که اکثریت جمعیت دارند، نباید به سمت تمرکززدایی و تشکیل هسته های اداری رفت. این جبر موجود است که معارضین عربستانی را وادار می کند که داشتن حداقل ها را بپذیرند که بعدها به چیزی برسند یا نرسند. لذا کسانی هم که در محدوده حکومت مرکزی هستند، تحت سیطره حکومت مرکزی هستند. طبعاً به چیزی فکر نمی کنند، تبعا رویکرد آنها، رویکرد حکومت مرکزی است و تا جایی که بتواند سعی می کند که یکپارچگی ساختار را حفظ کند. به علاوه اگر قرار باشد فرقه گرایی در سوریه ترویج شود، آخرین کسانی که می توانند ادعای حاکمیت کنند، علوی ها هستند. چون تنها 11 درصد جمعیت سوریه را علوی ها تشکیل می دهند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: آیا می توان گفت شماری از بازیگران منطقه ای یا بین المللی به مسئله تجزیه قدرت در سوریه و به نوعی تکثرگرایی و اقلیم سازی و ایالتی کردن سوریه نگاه مثبتی دارند؟
هیچ بازیگری به دنبال تجزیه سوریه نیست. اگر می بینید که به این سمت رضایت می دهند، پلن روسیه است. هیچ بازیگر دیگری چنین برنامه نداشته است و کسانی که به این مسئله تن می دهند، از روی جبر است، نه از روی اختیار. یعنی هیچ عرب معارض و حامیان عرب معارض اعم از ترک و سعودی، راضی به این نیستند که کشوری که اکثریت آن سنی است تبدیل به کشوری متکثر شود که هر کسی در آن می‌تواند بازیگری کند. اما چون دولت مرکزی به عنوان یک امر واقع پابرجا مانده است و چاره ای جز این نیست. برای این که سهم و قدری در سوریه داشته باشند، به پلن روس (که بهتر از هیچ است) تن می دهند. وگرنه هیچ کس از تکثر در سوریه حمایت نمی کند. حتی ایالات‌متحده هم در دوره اوباما از فدرالیسم تحت عنوان ترس و وحشت یاد می‌کرد که دلایل آن هم منطقی و ساده است. اکثریت این کشور سنی و معارض و دشمنان آمریکا هستند. به چه دلیل باید به تکثر و پیش روی اقلیم سازی تن دهند؟ لذا همه به دنبال یکپارچگی بودند، اما در وضع موجود همه به دنبال این هستند که گرفتن چیزی بهتر از هیچ هستند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: اگر بخواهیم آینده سوریه را ازنظر امنیتی و سیاسی بررسی کنیم، جایگاه تمرکز زدایی در سوریه چگونه را می توان مدنظر قرار داد؟
از نظر من با همین رویه‌ای که به جلو می رود و اگر بررسی کنیم که تابه‌حال چه بازیگرانی طرح‌های موفق را در سوریه مطرح کرده اند، بازیگری جز روسیه را نمی‌رسیم. طرح آتش‌بس در آنکارا، طرح آتش‌بس در آستانه، طرح مناطق کاهش تنش چهارگانه و طرح پنجمین منطقه کاهش تنش توسط روسیه مطرح‌شده است. در واقع روسیه بازیگری است که علی‌رغم اختلافاتی که با ایالات‌متحده در منطقه دارد، بر سر یک موضوع با ایالات‌متحده وحدت رویه دارد و آن هم، حفظ امنیت اسرائیل است. روسیه با ما بر سر منافع خود در سوریه در میدان هم‌پیمانی کرده و نه چیز دیگری. لذا در مسائل سیاسی روسیه پلن داده است. لذا اگر قرار باشد به همین روال پیش برود، همان چیزی که روس ها طرح داده اند، اجرا خواهد شد و به هر کسی سهم و قدری خواهد داد و همه را راضی خواهد کرد و تبعا روسیه به عنوان یک قدرت بزرگ که با معارض عرب جنگیده است و آن را بمباران کرده و رژیم مرکزی را حفظ کرده است، در یک سوریه متکثر بهتر می‌تواند منافع خود را تأمین کند تا در یک سوریه یکپارچه. یعنی سوریه ای متکثر می‌سازد که هم خود بماند و هم آن‌قدر ضعیف باشد که نتواند علیه اسرائیل کاری کند.
**مسئولیت صحت و سقم مطالب موجود در یادداشت ها، مقالات و مصاحبه های منتشر شده در سایت به عهده نویسنده بوده و انتشار آنها الزاما به معنی تایید مطلب یا بیانگر دیدگاه های موسسه نمی باشد.
