آینده‌ی رابطه داعش و امریکا
گفتگو با دکتر محسن جلیلوند
کارشناس خاورمیانه
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام
در سالهای گذشته یکی از مهمترین موضوعات مهم مورد بحث در مورد داعش نوع رابطه و نگاه امریکا به داعش بوده است. گفتگوی زیر برای بررسی نگاهی آمریکایی‌ها به آینده یا چشم انداز داعش است.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: اگر نگاهی به گذشته‌ی رابطه‌ی آمریکا و داعش داشته باشیم چه رابطه‌ای بین داعش و آمریکا برقرار بوده است؟
داعش یک ورودی آشوب‌ساز است. این ورودی‌ها گاهی ساختار دارند. بستگی به سطح عملیاتشان با ویژگی‌های خاص خود ساختار داشته و بعضی‌ها ساختار ندارند. درست است که اینها گروه‌های تروریستی هستند ولی در سطح منطقه‌ای یا قاره‌ای یا گاه مثل داعش جهانی عمل می‌کنند. بستگی به توانی جذبی ، آنچه بدانها تزریق میشود ، فضاهای نقطه‌ای غیرمتعارف مانند کارهایی که داعش می‌کند یا بریگاد سرخ می‌کرد، به خاطر روحیه آشوب‌ساز می‌آیند ، می‌روند و برخی ماندگار می‌شوند. چنانچه از نمونه هایی چون باسک اسپانیا، ارتش جمهوری‌خواه ایرلند ، طالبان و القاعده بعضی از صفحه روزگار محو می‌شوند. این امر بستگی به نوع نگرش کانون‌های قدرت هم دارد. مثلا قبل از فروپاشی اتحادیه شوروی جنبش‌های چپ این کار را می‌کردند و بعد از فروپاشی شوروی ساختارهایی در دنیای اسلام این کار انجام می دهند.
در این بین رابطه‌ی داعش با آمریکا چیز اثبات‌شده‌ای غیر از بعضی از فکتهایی مثلاً خاطرات خانم کلینتون یا بعضی گزارش‌های تأیید نشده که داعش دستپرورده‌ی امریکاست وجود ندارد. خیلی دشوار است اثبات این مسئله این که قبلاً رابطه‌شان چه بوده است سخت است و مدارک متقنی نداریم.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: آمریکایی‌ها چه رویکردی به استفاده ابزاری از داعش دارند؟
اگر در سطح استراتژیک نگاه کنیم داعش ورودی آشوب‌سازی است که کشورهای منطقه می‌توانند از آن بهره ببرند. در منطقه نیز کشورهای مثل ترکیه و کشورهایی در سطح جهانی مثل روسیه از آن بهره می‌برد. علی‌رغم این که همه با داعش مبارزه می‌کنند، اما همه برای مهار طرف مقابل از داعش استفاده می‌کنند. مثالی بزنم. رئیس جمهور فیلیپین خیلی گردن‌کشی و به آمریکا بد و بیراه می گفت. یک باره داعش در آنجا ظاهر میشود و یک شهر را اشغال می‌کند این که داعش یک باره در شرق آسیا پیدا میشود این مسأله عمده‌ای است. در خاورمیانه هم با داعش بازی می‌کنند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: بدنه فکری دولت ترامپ نگاه ابزاری به داعش دارد یا مخالف داعش است؟
دولت‌های آمریکا خیلی نقشی در تدوین سیاست‌ها ندارند و فقط اجرا می‌کنند و نوع اجرایشان متفاوت است. سیاست‌هایشان در جای دیگری و از سال‌ها قبل تدوین میشود. فکر می‌کنید که جرج بوش نمی‌دانست که وقتی عراق را می‌گیرند چه هرج و مرجی میشود؟ یا از درون القاعده کسانی چون ابوبکر بغدادی در می‌آیند؟ فکر می‌کنید نمی‌دانستند؟ بلکه می‌دانستند و این برنامه‌ها را چیده‌اند. فقط دولت ترامپ متفاوت اجرا می‌کند و در اجرا کمی با اینها متفاوت عمل می‌کند. چون یکباره روسیه وارد بحث سوریه شد و اینها مجبور شدند که در استراتژی‌شان تغییراتی دهند. وگرنه استراتژی‌شان تدوین شده است. وگرنه ترامپ که استراتژی تدوین نمی‌کند اینها فقط اجرا می‌کنند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: برخی معتقدند که نگاه به شعبه های داعش از نگاه امریکایی‌ها متفاوت است و شاید مورد حمایت آمریکا قرار گیرد. نگاه شما چگونه است؟
امریکایی‌ها بازی خود را می‌کنند هر زمان که بخواهند سرکوب می کنند و هر زمان بخواهند پر و بال می‌دهند. داعش موصل را سه روزه گرفت و مدتها طول کشید تا داعش را از موصل بیرون کنند. با این حال آمریکا بازی دیگری می‌کند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: نگاه آمریکا به شعبات مختلف داعش در منطقه آسیای مرکزی، جنوبی چگونه است و کدام اولویت دارد که سرکوب شود و کدام اولویت حفظ دارد؟
آنها چرا نمی‌روند در فیلیپین داعش را سرکوب کنند؟ می‌دانند که قواعد بازی چیست و چگونه باید بازی کنند. سیستمی که به کار می‌برند سیستم بسیار پیچیده‌ای است. لذا رفتاری که با داعش در آسیای میانه یا در شرق آسیا با آن رفتاری یا نوع برخوردشان در سوریه و عراق متفاوت است. به این خاطر نمی‌شود گفت که سیاست کاملاً یک دست و یکسانی با داعش دارند. در بعضی جاها سرکوب و بعضی‌جاها تقویتش می‌کنند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: در سوریه و عراق با توجه به این که در مرحله‌ی پساداعشی هستیم، آیا امکان دارد که آمریکایی‌ها دست به احیای داعش و افزایش قدرت داعش در عراق یا بخش های بیشتری در سوریه بیفتند.
نه فکر نمی‌کنم. داعش را در سوریه و عراق تضعیف می‌کنند. داعشی‌ها که اینقدر ادعای اسلام می‌کنند تا به حال یک گلوله در خاک اسرائيل شلیک نکردند، ولی بسیار مسلمان کشته‌اند. اسرائیل خیلی نیاز دارد تا داعش را مدیریت کند و سوریه و عراق را و حتی گاهی ایران را هم تهدید می‌کند لذا بازی‌ای آنجا خیلی متفاوت است. اوباما قبلا می گفت سرکوبی داعش سی‌سال طول می‌کشد. نه به این دلیل که امریکا نمی تواند آن را نابود کند بلکه می‌گوید سی سال این ورودی آشوب ساز در دنیا عمل می‌کند. حتی شنیده میشود داعش به سمت آمریکای جنوبی می‌روند . آنها با این که در خاورمیانه شکل گرفته اند، اما در اروپا ، شرق آسیا چقدر راحت عمل می‌کنند. بازی‌ای که امریکایی‌ها در حال انجام هستند یکسان نیست، اما در سوریه و عراق قصد تضعیف دارند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: آمریکایی‌ها چه نگاهی به داعش در یمن یا شبه جزیره عربستان دارند؟
داعش در شبه جزیره عربستان نوعی لانه‌سازی کرده است اما آنقدر توان ندارد زیرا عربستان خودش هژمونی دارند. اما تصور نمی‌کنم به دولت عربستان فشار بیاورند اما در لیبی یا یمن داعش خیلی راحت نفوذ می کند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: به نظر شما از سناریوهای مختلف آینده‌ی داعش و امریکا کدام سناریو محتمل‌تر است؟
آنها فعلاً داعش را یکی دو سال استندبای نگه می‌دارند و جسته و گریخته سرکوب می‌کنند و توانش را می‌گیرند تا بتوانند این توان را در جای دیگری متمرکز کنند و به کار گیرند. حالا اینجا کجاست نمی‌دانم یقیناً در جای دیگری تقویتش می کنند. اما این که کجاست باید بررسی کرد. اما مسلما بازتولیدش می‌کنند. چنانچه اخیرا در افغانستان یکی از رهبران داعش را از بین بردند، ولی خیلی راحت می‌توان داعش را در پاکستان یا افغانستان و حتی در شرق آسیا و در کنار چین داعش را بازتولید کرد.
