جريان تندرو سلفي تركیه در چند دهه گذشته دارای تحولاتی بوده است. در این بین با توجه به حضور داعش در منطقه، چگونگی نوع همکاری جریان های اسلامی ترک با این گروه و گرو های حاضر در سوریه و عراق و تاثیر آن بر ترکیه حاصل گفتگویی ما با دکتر دهقانی است.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: تقویت و بستر سازی گروه ها وافراد تندرو موثر بوده است؟
من فکر می کنم در کنار این مسائلی که عدالت توسعه همگی آن ها دچار مشکلات روحی هستند و همگی آن ها بلا استثنا مشکلات روانی و یا بعدهای فروخفته یا فرا عقده هایی دارند. نمونه ی بارز آن هم استفاده وسیعی است که از بعضی از جنبه های روحی افراد جوان استفاده می کند. مثلا جاذبه های جنسی یا جهاد نکاح که خیلی ها را از اروپا و دیگر مناطق به طرف پیوستن به این گروه های تروریستی جذب کرده است. به نظر من در کنار همه ی این ها، جوانان ترکیه ای به نحوی دچار مشکلات هویتی هستند. در ترکیه وقتی خلا هویتی پاسخ داده نمی شود. مسلما این امر بستر گروه های تکفیری برای این جوانان می شود. شاید خیلی جای سئوال باشد که یک جوان اروپایی که از همه ی مواهب خوب، آموزش خوب، دانشگاه خوب برخوردار است؛ چرا همه چیز را پشت پا می زند و به ویرانه ای مانند سوریه می آید و می جنگد تا کشته شود؟ این امر درباره ی ترکیه هم این صدق می کند که افراد همه چیز را رها می کنند تا به گروه های تکفیری بپیوندند. این امر را میتوان یک جنبه ی فردی دانست. یعنی یک اپیدمی در میان جوانانی ، که دارای یک عقده های فردی هستند رواج پیدا می کند و با جاذبه های جنسی آن را به سمت خود می کشانند و به خشم آن ها پاسخ می دهند. این امر در میان جوانان ترکیه هم صادق است.
در نگاه آماری اکنون نزدیک به یازده هزار نیروی خارجی متعلق به داعش هستند، این افراد از هفتاد و دو کشور اعم از منطقه و جهان به داعش پیوسته اند. دو هزار و هشتصد نفر از این افراد از اروپا و بقیه از خاورمیانه هستند و نزدیک سه هزار نفر ترک تبار هستند. از سه هزار نفر، نزدیک به ششصد نفر (بنا به گفته ی مولود چاوش اغدلو وزیر خارجه ی ترکیه) شهروند ترکیه هستند. یعنی کسانی که از مرز ترکیه به سوریه رفته و به گروه داعش پیوسته اند هستند. از زمان درگیری ها تا کنون حدود صد نفر از این گروه کشته شده اند. در نگاه به این آمار باید دید ترکیب این افراد چگونه و از چه تباری هستند؟ در پاسخ باید گفت اینان عمدتا از جوانانی هستند که تحصیلات داشته و از اقشار پایین جامعه و بی سواد نیستند. مثلا فردی به نام اسراف ایلماز آگاه، آموزش دیده، درس خوانده، در ترکیه و هلند بوده و به مدت دو سال در ارتش هلند خدمت کرده و آشنا به کامپیوتر و شبکه های اجتماعی است. این فرد از هلند راهی سوریه می شود و در خدمت داعش قرار می گیرد و مشغول آموزش داعش حتی آموزش سایبری داعش می شود. پس ترکیب افراد به لحاظ اجتماعی از قشر پایین جامعه نیست بلکه عمدتا از افراد آگاه هستند. این افراد ترک تبار که از اروپا و از فنلاند، حوزه ی بالکان، آلمان و.. از ترک تبارانی هستند که به داعش پیوسته اند. همچنین از شهرهای شرقی و محروم تر ترکیه هم نیستند، بلکه از شهرهای مرفه ترکیه همچون استانبول از بورسا، ادنا، بطلیس، یا شهرهای غنی ترکیه هستند آمده اند.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: آقای امید عزداق رئیس مرکز ترکیه قرن بیست و یک، بیان کرده که تاکنون دوازده هزار ترک به تروریست های ترکیه پیوسته اند، آیا پذیرش این حجم قابل پذیرش است؟
آخرین بررسی که طبق سایت های مختلف به دست آوردم می توان تا حدود چهار هزار نفر را تخمین زد. اگر ما ترک تباران را در نظر بگیریم ( ما یک جمعیت بسیار بزرگ ترکان در جهان در بالکان، در اروپای شرقی یا حتی ترکان در قفقاز شمالی ) را در نظر بگیریم . منظور از ترک ها معنای عام باشد تا حدی می تواند این حرف مصداق داشته باشد. اما در ترکیه این امر نیست بلکه تعداد کم تر از هزارنفر است. بقیه از دیگر مناطق اروپا به ویژه آلمان هستند. درگیری های که اخیرا هم در آلمان به وجود آمد دلالت بر همین امر دارد که درگیری های این گروهها به اروپا کشیده شده است.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: آینده ی حضور و نفوذ گروه های تندرو سلفی در ترکیه به چه عواملی بسته است؟
اگر اشاره ای به پایگاه آموزشی این گروه ها داشته باشیم. این افراد مورد بررسی قرار گرفته است و از ششصد هفتصد نفری که به این گروه های تروریستی پیوسته اند خیلی از این افراد طبق کسانی بوده اند که در اردوگاه های القاعده در افغانستان و پاکستان آموزش نظامی دیده بودند. لذا این افراد پیش از هرچیزی از نظر فکری وابسته به وهابیت از نوع پاکستانی هستند. در این روابط پاکستان و ترکیه از زمانی که دولت پاکستان شکل گرفت ارتباط تنگاتنگی بوده و حتی خیلی از رهبران پاکستان نظیر پرویز مشرف سالیان زیادی در ترکیه زندگی کرده اند. حتی دولت پاکستان به تبعیت از دولت ترکیه با دولت ارمنستان رابطه ی سیاسی ندارد. لذا خیلی از تکفیری های که ترک هستند از وهابیت پاکستانی تغذیه می شوند.
به نظر من هر نوع بررسی این گروه ها ذیل این معادله و گفتمان باید صورت بگیرد که سرنوشت این تکفیری ها در منطقه به خصوص در مثلث پاکستان، عربستان و افغانستان چگونه خواهد بود؟ این ها ذیل این مثلث فعالیت می کنند. زیرا دولت ترکیه یک سیاست کج دار و مریز درباره گروه های تکفیری پیش گرفته و از این گروه ها بیمی دارد. به طور قطع نمی توان گفت چه عملی انجام خواهد گرفت اما دولت ترکیه با حمایت اولیه ی که از مخالفان بشار اسد صورت داد و اینکه بعد ها نتوانستند که دولت بشار اسد را نابود کنند، در شرایط بلاتکلیفی قرار گرفته است بلاتکلیف از این نظر که چنانچه حمایت خود را علنا از این گروه ها اعلام کند و وارد ائتلاف ضد داعش شود مسلما مورد انتقام جویی نیروهای تکفیری قرار خواهد گرفت. لذا ترجیح می دهد نه حمایت علنی کند و نه مخالفت علنی بکند؛ یعنی سیاستی که هم اکنون در پیش گرفته است. یکی از علت های مخالفت اردوغان و در توجیه حمایتش از داعش این است که بیان می کند که امکان دارد که کردهایی ترکیه به طور غیرمستقیم به دلیل درگیری که با داعش دارند به منافع ما ضربه می زنند.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: آینده ی گروهای تکفیری در ترکیه ؟
اکنون شماری از این افراد تندرو یا افراد وابسته به این گروها در کشور عراق و سوریه هستند و همچنان این مشکل تداوم دارد. چون که این گروه ها اگر به کشور خودشان برگردند کما اینکه دیدیم وقتی به فرانسه برگشتند چه اتفاقی افتاد. این گروه ها وقتی به موطن خود برگردند دو امر رخ می دهد: یک همراه خود اندیشه ی جهان و تفکر داعشیسم را وارد حوزه ی تفکر ترکیه می کنند. تفکری که خیلی ضعیف و موردی بود، تقویت می شود و از این جهت مشکل ساز خواهد شد.
مسئله ی دیگر اساسا ترکیه در میانه ی دو کشور قربانی تروریست یعنی عراق و سوریه قرار دارد و یک تهدید دائم امنیتی برای ترکیه است. یک نکته ای که کم تر به آن توجه شده است بحث کردهاست مسئله ای که من احتمال می دهم رقابت داخلی بین کردها و گروهای تندرو اتفاق بیفتد. این از نظر امنیت داخلی و برهم زدن صلحی که دولت آنکارا به دنبالش بود تاثیر گذار خواهد بود. نمونه ی کوچک آن را در آلمان میان کردها و تکفیری ها و زد و خورد رخ داد.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: ترکیه به سمت پاکستانیسم؛ یعنی افزایش گروه های تندرو و شخصیت های تندرو حرکت کند؟
من اصلا چنین اعتقادی ندارم. فراموش نکنید که ترکیه کاندیدای ورود به اتحادیه ی اروپاست. جامعه ی مدنی در ترکیه خیلی متفاوت از پاکستان است. در ترکیه آموزش رسمی وجود دارد، در حالی که در پاکستان آموزش نظام مدرسه است؛ یعنی هیچ آموزش رسمی در آن جا وجود ندارد. من فکر می کنم در بدترین شرایط در ترکیه گروه های افراطی دست به عملیات تخریبی بزنند و روز به روز هم منزوی تر بشوند؛ اگر مسائل منطقه حل شود و اگر ترکیه با شروطی به مسئله ی مربوط به سوریه راه حلی پیش بگیرد.
