روندپژوهی بازیگران جهان اسلام/ ترکیه

دربارۀ کتاب

ژئوپلتیک جهان اسلام با گسترۀ عظیم و جمعیت زیاد خود، همواره از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. حضور قدرت‌های فرامنطقه‌ای، اختلافات قومی و مذهبی، اقتصادهای وابسته، تروریسم و منابع عظیم طبیعی فقط بخشی از عواملی هستند که سبب‌ افزایش چالش‌های پیش روی این کشورها شده‌اند. زیست در دنیای پیچیدۀ امروز، بازی برای تمام بازیگران را سخت و غیرقابل‌پیش‌بینی ساخته است. در عصر تحولات غیرخطی، پیش‌بینی رفتار بازیگران بسیار سخت است. این در حالی است که تمامی بازیگران تلاش می‌کنند سایر بازیگران را به‌سمت نتایج مرجح و مطلوب خود سوق دهند. در این شرایط رفتار بازیگران تابعی از تصمیمات آن‌ها در گذشته و اتفاقاتی است که در دنیای بیرون رخ می‌دهد.

در همین راستا، مؤسسۀ آینده‌پژوهی جهان اسلام پروژه‌ای تحقیقاتی را در زمینۀ شناسایی روندهای بازیگران جهان اسلام تعریف کرده است. در این مجموعه، در تهیۀ گزارش‌های مربوط به تحلیل رفتار بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، از روش تحلیل روند استفاده شده است. روندها، تغییرات منظم در داده‌ها یا پدیده‌ها در خلال زمان است. هرچه زمان می‌گذرد، میزان تأثیر روند، کمتر یا بیشتر می‌شود. روند، ادامۀ گذشته تا اکنون است. در تحلیل روند باید ماهیت، سرعت و پیامدهای روند را کشف کنیم. روندهای مربوط به هر بازیگر به تفکیک پیشران‌های سیاسی، نظامی، اقتصادی، فناورانه، اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی، استخراج شده و تحلیل شده‌اند. ذکر این نکته لازم است که روش گردآوری داده‌ها در این پروژه، روش کتابخانه‌ای بوده است و اطلاعات و داده‌های آماری موردنیاز با استفاده از منابع آماری معتبر به دست آمده‌اند. خروجی پروژۀ تحلیل روندهای بازیگران جهان اسلام، در قالب مجموعه‌ای هفت‌جلدی شامل افغانستان و پاکستان، ایالات متحده امریکا، رژیم صهیونیستی،ترکیه، روسیه، عربستان سعودی، مصر و الجزایر عرضه شده است. در واقع، کتاب حاضر درصدد است ضمن شناسایی بازیگران اصلی و تأثیرگذار در منطقه و جهان اسلام، به پیگیری و رصد رفتار آن‌ها بپردازد.

ترکیه از قدرت‌های منطقه‌ای جهان اسلام محسوب می‌شود. این کشور تا اوایل قرن بیستم میلادی در قالب امپراتوری عثمانی بر گسترۀ وسیعی از سرزمین‌های اسلامی برای چندین سده سیطره داشته است. بسیاری از سنّت‌های فکری، سیاسی و نظامی در کشورهای عرب اسلامی، میراث امپراتوری عثمانی است. بعد از فروپاشی عثمانی، ترکیۀ شکل‌گرفته از بقایای این امپراتوری عظیم همچنان به‌دنبال ایفای نقش فعال و تأثیرگذار در جهان اسلام است. در کنار این موضوع باید به ژئوپلیتیک، ژئواکونومیک و ژئوکالچر برجستۀ این کشور در جهان اسلام نیز اشاره کرد. این کشور در یک دهۀ اخیر با تکیه بر همین مزیت‌ها تلاش نموده است موقعیتی هژمونیک در جهان اسلام به دست آورد.

به‌طور کلی، موقعیت ممتاز و برجستۀ ترکیه در تحولات جهان اسلام ضرورت بررسی دقیق روندهای منشعب از این کشور در سطح جهان اسلام را برجسته کرده است. با توجه به این ضرورت، این گزارش با تکیه بر موردکاوی و تکنیک تحلیل روند تلاش می‌کند روندهای سیاسی، نظامی، فناوری، اجتماعی و اقتصادی تأثیرگذار و برجستۀ ترکیه را شناسایی کند. به‌عبارت دقیق‌تر تلاش می‌شود با اتکا بر منابع علمی، گزارش‌های راهبردی، سیاست‌های اعلامی در قالب اسناد رسمی و…، سلسله رویدادهای مرتبط و مستمر تحت عنوان روند استخراج شوند.