دکتر علی اکبر ضیائی / کارشناس ارشد مسائل جهان اسلام / موسسه آینده پژوهی جهان اسلام /
لائوس دارای نظام جمهوری سوسیالیستی تک حزبی با جمعیت 5.6 میلیون نفر است که بیشتر مردم آن سرزمین به آیین بودا گرایش دارند. این کشور از شمال با چین، از شرق با ویتنام، از غرب با تایلند و از جنوب با کامبوج همسایه است. لائوس دارای نظام پادشاهی از قرن 14 تا 18 میلادی بود، اما چیزی نگذشت که به سه پادشاهی کوچکتر تقسیم شد. در سال ۱۸۹۳ این سه پاشاهی به سیطره فرانسه درآمد و سه پادشاهی که لوآنگ پرابانگ Luang Prabang، وین‌تیان Vientiane و چامپاساک Champasak نام داشتند متحد شده و کشور لائوس را تشکیل دادند. از اواخر قرن هیجدهم تا اوائل قرن نوزدهم تایلند توانست سیطره سیاسی خود را بر لائوس تثبیت نماید. پیمان سیام-فرانکو سال 1907 تصریح نمود که لائوس بخشی از منطقه هندوچین فرانسه می باشد. لائوس پس از اشغال توسط ژاپن در سال ۱۹۴۵مدت کوتاهی به استقلال رسید، اما پس از آن دوباره به سیطره فرانسه درآمد. لائوس به مدت 61 سال تحت الحمایه فرانسه از آغاز سال 1893 به بعد بوده است. در اواخر اشغال لانوس توسط ژاپنیها از 1940 تا 1945 در این کشور اعلام استقلال شد، اما فرانسه تا سال 1954 با این استقلال موافقت نمی کرد.
پس از استقلال در اثر بروز چند جنگ داخلی پادشاهی لائوس سرنگون شد و حزب کمونیستی پاتت لائو Pathet Lao در سال ۱۹۷۵ به قدرت رسید. در سال 1991 با فروپاشی نظام کمونیستی اتحاد جماهیر شوروی کشور لائوس همچنان با نظامی کمونیستی اداره می شد و این کشور برای تغییر وضعیت خود از نظر سیاسی با موانع و مشکلاتی روبرو بود و به سختی می توانست خود را با شرایط پس از کمونیسم هماهنگ نماید. کشور لائوس از نظر اقتصادی به شدت به تایلند وابسته است و پس از بحران اقتصادی سال 1997 نیز به سختی توانست این دوران را پست سربگذارد. افراط گرائی دینی در کشور لائوس همواره خطری به اندازه خطر فساد اقتصادی و قاچاق مواد مخدر بشمار نمی آمده است. اگرچه این کشور هیچگاه در معرض خطر عملیات تروریستی گروههای تندروی افراطی بین المللی نبوده است، اما تعدادی عملیات محلی توسط گروههای شورشی برای ایجاد اختلال در نظام دولتی تاکنون مشاهده شده است. این شهر در جنوب کشور لائوس و در مرز با تایلند واقع شده است.
پایتخت این کشور وین‌تیان Vientiane در سالهای 2000 تا 2001 تعداد چهارده بار مورد حملات بمبگذاری قرار گرفت که در یکی از آنها 4 کشته و 40 مجروح برجای گذاشت. هیچ گروهی مسئولیت این عملیات را برعهده نگرفت تا اینکه در اکتبر 2003 دولت مردمی دموکراتیک آزاد لائوس Free Democratic People Government of Laos اعلام نمود که این تشکل عملیات مذکور را برعهده داشته است. در 9 فوریه 2004 گروهی موسوم به کمیته استقلال و دموکراسی لائوس Committee for Independence and Democracy in Laos مسئولیت تعدادی عملیات بمبگذاری در 8 ژانویه، 4 و 6 فوریه سال 2006 را برعهده گرفت که طی آن 8 نفر از مردم کشته شدند. کمیته مذکور اعلام نمود که تا زمانی حکومت لائوس اقدام جدی برای برقراری دموکراسی در لائوس انجام ندهد، چنین عملیات بمبگذاری در کشور ادامه خواهد داشت و باید دولت لائوس از اعمال ظلم به مردم دست بردارد. یکی دیگر از گروههای افراطی در این کشور شورشیان موسوم به همونگ Hmong و جبهه آزادیبخش ملی متحد United Lao National Liberation Front به اختصار ULNLF می باشند. هر دو گروه شورشی در حدود سال 1975 تشکیل شدند و هدف آنها از انجام عملیات مبارزه با نظام کمونیستی لائوس اما در سطحی پائین بود. از آنجائی که قوانین مشخصی برای مبارزه با تروریسم در لائوس تدوین نشده است، بسیاری از گروههای شورشی از این فرصت برای تشکیل گروههای شبه نظامی بهره می گیرند و چنین شرایطی همچنین برای نفوذ گروههای افراطی بین المللی نیز فراهم می باشد. در سالهای اخیر بواسطه درگیریهای سیاسی هزاران تن از مردم لائوس از آن کشور به تایلند و دیگر کشورهای جنوب شرق آسیا گریخته‌اند. علی رغم این مشکلات می بینیم که کشور لائوس اراده خود را برای مبارزه با تروریسم بین المللی و مقابله با افراط گرائی با جامعه بین المللی و اعضای آسه آن و نیز سازمان ملل متحد اعلام نموده است.
96 درصد مردم لائوس از نژاد لائو و 4 درصد بقیه ویتنامی و دیگر اقلیتهای نژادی می باشند. در هر حال مسلمانان در لائوس در حدود 0.01 درصد از جمعیت آن کشور را تشکیل می دهند. این احتمال بیشتر توسط دایره المعارف بریتانیکا ارائه شده و اگر بتوان به آن اعتماد کرد باید در حال حاضر بیش از 50000 مسلمان در لائوس زندگی نمایند. طبق آماری دیگر گفته شده است که تنها 1000 نفر مسلمان در این کشور زندگی می کنند و 950 نفر از آنان در وین تیان و تعدا 10 نفر در ساواناخت Savanakhet و 10 نفر در لوانگ پرابانگ Luang Prabang سکونت دارند. حدود 750 نفر از این تعداد مسلمان لائوس به نژاد هندی بر می گردند و بقیه حدود 200 نفر از اقوام چام و لائوسی می باشند. تا آنجا که می دانیم مسلمانان لائوس به یک نژاد خاصی تعلق ندارند و تعدادی از آنان از نژاد چین هاو Chin Haw یا مسلمانان چین و گروه دیگر از مسلمانان جنوب شرق آسیا و از جمله هند و پاکستان و افغانستان می باشند. سومین گروه را مسلمانان مهاجر چام از مناطق جنوب ویتنام و استان چام کامبوج تشکیل می دهند. اقلیتی از نژاد اصلی لائو نیز وجود دارند که با مسلمانان مهاجر ازدواج کرده و به اسلام گرویده اند. مسلمانان هندی در منطقه وین تیان و مسلمانان لائوسی در 5 کیلومتری از آن شهر زندگی می کنند. بیشتر مسلمانان هندی به شغل تجارت مشغول می باشند و از نظر اقتصادی وضعیتشان خوب است، اما لائوسی های مسلمان بازرگان، کشاورز و کارگر می باشند و تعدادی از آنان برای شرکتهای مختلف کار می نمایند. اطلاعات دینی مسلمانان لائوس بسیار اندک است و افراد مسن نسبت به جوانان آگاهی بیشتری از دین دارند.
بیشتر این مسلمانان در پایتخت لائوس که دارای مساجدی نیز می باشند سکونت دارند. جامعه مسلمانان لائوس بیشتر به مشاغلی چون تجارت و خرید و فروش گوشت می پردازند. علت این امر اهمیت خوردن گوشت حلال برای مسلمانان بوده است و معمولا آنان در مغازه های خود علامت هلال و یا آیاتی از قرآن و احادیث نبوی را به نشانه مسلمان بودن نصب می کنند. تعدادی از مسلمانان لائوس به تجارت پارچه می پردازند و برخی نیز رستورانهائی را برای مسلمانان منطقه راه اندازی کرده اند. پس از فشارهای خمرهای سرخ تعدادی از مسلمانان استان چام در کامبوج نیز به لائوس پناهنده شدند و آمار مسلمانان آن کشور افزایش یافت. رژیم پول پوت Pol Pot که توسط نیروهای خمر سرخ تشکیل شده بود مسئول کشتار بزرگی از مسلمانان چام کامبوج بود و همین فشارها سبب مهاجرت بخشی از مسلمانان استان چام کامبوج به لائوس گردید. تعدادی از معلمان چامی در پایتخت لائوس یعنی وین تیان مدرسه ای را برای فرزندان خود راه اندازی کرده اند. مسجد ازهر وین تیان که به مسجد کامبوجی شهرت دارد نیز در منطقه چانتابوری Chantaburi وین تیان واقع شده است. جامعه چامی از تعداد اندکی برخوردار است که می توان آنها را حدود دو هزار نفر و از طبقه ضعیف جامعه برشمرد. از آنجائی که همین مسلمانان چامی مهاجر از کامبوج دارای هویت اجتماعی قوی می باشند مسجد خود را به نام مسجد کامبوج نام گذاری کرده اند. بسیاری از اقوام چام که در کرانه مکونگ در بالای پنوم پن پایتخت کامبوج زندگی می کردند و به شغل ماهیگیری اشتغال داشتند به لائوس مهاجرت نمودند. با به قدرت رسیدن رژیم خمرهای سرخ در سال 1975 بسیاری از مساجد قوم چام بسته شد و انجام عبادات دینی و تکلم به زبان چامی ممنوع اعلام گردید و حتی مسلمانان را مجبور به نگهداری از خوک نمودند. هدف رژیم پول پوت Pol Pot از این اقدامات مجبور کردن مسلمانان کامبوج به مهاجرت به خارج از کشور بود. گفته می شود که وضعیت مسلمانان در آن دوران به اندازه ای سخت بوده است که مجبور به خوردن علوفه می شدند و رژیم خمرهای سرخ نیز تنها اجازه فروش گوشت خوک را به مسلمانان داده بود.
البته لازم به یادآوری است که این گروه از مسلمانان آگاهی اندکی از تعالیم اسلامی داشتند و تنها می توانستند به قرائت قرآن بدون آشنائی با مفاهیم آن بپردازند و به همین علت عادات غیر اسلامی نیز در میان آنان رواج زیادی داشت. همین ضعف ایدئولوژیک مسلمانان سبب شد تا گروههای مسیونری درصدد تبلیغ مسیحیت در میان مسلمانان برآیند و با تلاشهای آنان تعدادی از مسلمانان لائوس از اسلام به مسیحیت گرویدند. در حدود قرن چهارم هجری و یا کمی زودتر از آن تعدادی از بازرگانان مسلمان و گاهی نیز مبلغان دینی از خاورمیانه به این کشور مسافرت کردند و در معرفی اسلام به گروه کوچکی از مردم لائوس نقش مهمی ایفا نمودند. گروهی از بازرگانان مسلمان چینی نیز به این کشور تردد می کردند که شاید حضور آنان را بتوان از عوامل تبلیغ دین اسلام در لائوس برشمرد. مسلمانان ایالت یونّان Yunnan واقع در جنوب غربی چین و شمال لائوس برای تجارت به لائوس مسافرت می کردند و همین ارتباطات نزدیک میان دو منطقه سبب ترویج آیین اسلام در میان مردم لائوس گردید. لائوس به علت ویژگی جغرافیائی خود در معرض فرهنگهای اقوام و نژادهای مختلف قرار گرفته و شاید بتوان گفت که در فرهنگ مردم لائوس ریشه هائی از فرهنگ تایلندی، چینی، هندی، پاکستانی، کامبوجی و منطقه خاورمیانه دیده می شود. حضور پراکنده مسلمانان لائوس در مناطق مختلف آن کشور سبب شده است تا جمعیتهای دینی مسلمانان نیز به یک وحدت و یکپارچگی نزدیک نشوند. کوهستانی بودن لائوس همچنین سبب شده است تا تردد مسلمانان یک منطقه به دیگر مناطق با دشواری روبرو شود و به همین علت هر گروهی از آنان سعی کرده اند تا به صورت مستقل از دیگر جوامع اسلامی به فعالیت بپردازند و از همکاریهای اجتماعی و سیاسی برای حمایت از مسلمانان محروم بمانند. البته در مناطق شهری وضعیت ارتباطات اجتماعی و بین شهری توانسته است به مسلمانان آن مناطق آزادی عمل بیشتر و ارتباط با جوامع آزاد و دیگر اقوام و ملل ببخشد.
قانون اساسی جمهوری دموکراتیک مردمی لائوس در سال 1990 به مسلمانان آزادی لازم را برای انجام فعالیتهای دینی داد و اسلام حضور قانونی در این کشور پیدا نمود. در شهر لائوس دو مسجد متعلق به هندی-پاکستانیهای مسلمان و اقوام چام وجود دارد. مسجد هندیها به نام “مسجد جامع” با مذهب حنفی و مسجد اقوام چام به نام “مسجد ازهر” با مذهب شافعی می باشد و همین تقسیم بندی نژادی و قومیتی خود عامل تفرقه میان مسلمانان لائوس شده و اختلاف مذهب در میان اهل سنت نیز به این اختلافات افزوده است. علاوه بر آن دو مسجد مرکز اسلامی مسجد جامع الخبیر واقع در پایتخت لائوس نیز نقش مهمی در برگزاری مراسم دینی برای عموم مسلمانان ایفا می نماید. این مسجد جامع در منطقه ای در نزدیکی آبنمای نام فو Nam Phu واقع شده است. معماری این مسجد جامع به سبک مدرن مغول با مناره های کوچک که در مساجد جنوب شرق آسیا به چشم می خورند می باشد. یک مدرسه دینی در اوائل ماه ژوئن 2005 به همراه “جامعه اسلامی” برای رسیدگی به امور دینی مسلمانان لائوس در پایتخت تأسیس شد. لازم به ذکر است که تعداد مسلمانان لائوس در طول سالهای متمادی رو به کاهش است. جنگهای داخلی در لائوس در سالهای 1940 تا 1975 سبب گردید تا تعداد زیادی از مسلمانان لائوس به دیگر کشورهای امن مهاجرت کنند.
در حال حاضر نیز بسیاری از آنان در فکر مهاجرت به دیگر مناطق جهان برای سکونت دائمی می باشند. تعداد زیادی از آنان در زندانهای کمونیستی کشته و یا ناپدید شده اند و شرایط اجتماعی و سیاسی این کشور در طول سالهای گذشته به گونه ای بوده است که مسلمانان منطقه احساس آرامش و امنیت نمی کنند و مهاجرت را بر ماندن ترجیح می دهند. مسلمانان لائوس عموما در مناطق کوهستانی زندگی و به کار بازرگانی و کشاورزی اشتغال داشتند و تعدادی از اقوام و خویشاوندان آنان در شهرها نقش واسطه را برای انجام خرید و فروش ایفا می کردند. بسیاری از اقوام مسلمان چین هاو Chin Haw یا چین هو Chin Ho که از مناطق یونّان جنوب غربی چین از مسیر لائوس و برمه به دیگر مناطق جنوب شرق آسیا و از جمله تایلند فرار کرده بودند بیشتر قربانی جنگ سرد میان چین و شوروی سابق شده بودند، زیرا لائوس تحت الحمایه ویتنام به طرفداری از روسیه علیه چین درآمده بود. گفته می شود مسجدی کوچک در منطقه سایابوری Xayabouri واقع در کرانه غربی رودخانه مکونگ Mekong در نزدیکی ایالت نان Nan تایلند وجود دارد، اما سالهاست که افراد خارجی و غیر بومی نمی توانستند به آنجا بروند و اکنون با شروع مسافرتهای آزاد به مناطق مختلف لائوس رفتن به آن مسجد امکان پذیر شده است.
با توجه به اینکه تعداد مسلمانان نسبت به دین بودائی بسیار ناچیز است و سازمانهای فعال اسلامی نیز در این کشور وجود ندارند و اطلاعات و آگاهی مردم نیز نسبت به دین بسیار اندک می باشد، دولت لائوس و سازمانهای بین المللی کمتر توجهی به احتمال نفوذ افراط گرایان دینی در این کشور نموده اند و همواره از خطر القاعده در مالزی، اندونزی، جنوب تایلند، فیلیپین و دیگر کشورهای جنوب شرق آسیا حتی کامبوج و ویتنام سخن گفته اند و لائوس به علت اکثریت مطلق غیر مسلمانان مورد غفلت واقع شده است، اما چشمان تیزبین طراحان جنبشهای افراطی دینی از امکانات موجود در لائوس برای نفوذ غافل نبوده اند و در سفرهای کارشناسی مبلغان، طراحان و مهندسان تکفیری به این کشور زمینه های نفوذ به آن را بررسی و به سازمانهای متبوع خود گزارش نموده اند.
بنابر اطلاعاتی که از سازمانهای افراط گرای سعودی به دست آمده است مبلغان سعودی با بررسی وضعیت این اقلیت مسلمان به این نتیجه رسیده اند که باید کتابهای دینی و مبلغ به آن منطقه اعزام نمایند. حتی مطالعاتی درباره اعزام جوانان مسلمان لائوسی به کشورهای عربی جهت تحصیل نیز انجام داده اند. یکی از انگیزه های اعراب جهت رسیدگی به امور مسلمانان لائوس عدم رسیدگی دولت لائوس به امور آنان است و گفته شده است که جمعیت مسلمانان لائوس در وزارت کشور لائوس به ثبت رسیده و محدودیتهائی که سابقا بر این اقلیت دینی اعمال می شده است از سال 1990 به پایان رسیده است. نکته دیگری که سازمانهای بین المللی تبلیغی عرب به آن توجه کرده اند عدم علاقه ارتباط آشکار مسلمانان لائوس با سازمانهای بین المللی اسلامی می باشد و همین امر سبب شده است تا برخی سازمانهای تبلیغی عرب به روشهای مختلف و غیر محسوس در جامعه اسلامی لائوس نفوذ نمایند. به علت همجواری تایلند با لائوس بسیاری از مسلمانان تایلند روابط بسیار نزدیکی از نظر اقتصادی، بازرگانی، فرهنگی، دینی و خانوادگی (از طریق ازدواج) با مسلمانان لائوس برقرار کرده اند و شاید بتوان ادعا کرد که اسلام در لائوس تا حدودی متأثر از جریانهای دینی تایلند نیز می باشد و در صورت شدت یافتن بحرانهای قومیتی و دینی در جنوب تایلند که تحت تأثیر جماعت اسلامی وابسته به القاعده می باشند می توان پیش بینی کرد که دامنه این بحران به لائوس نیز کشیده شود. نکته مهم دیگر این است که مسلمانان تایلند علاقه زیادی به تردد و مسافرت به لائوس دارند و این علاقه در طول تاریخ دو کشور تقویت شده است. علاوه بر این بسیاری از مردم جنوب آسیا و مسلمانان مناطق عربی و خاورمیانه نیز برای رفتن به لائوس معمولا از خاک تایلند عبور می کنند و بدین ترتیب تایلند سکوی پرشی برای مسلمانان مناطق مختلف جهان برای ورود به لائوس بشمار می آید. این پدیده سبب شده است تا شبکه های اسلامی جنوب آسیا و دیگر مناطق جهان از طریق تایلند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و در اثر این ارتباطات با یک نوع شبکه پیوسته از شرق به تایلند و در نهایت به لائوس روبرو هستیم و تحولات سیاسی و اجتماعی مناطق مذکور به راحتی می توانند امنیت کشور لائوس را نیز تحت تأثیر خود قرار دهند.
کثرت کانالهای ارتباطی بین مسلمانان لائوس با کشورهای همسایه آن چون تایلند سبب تأثیر پذیری جریانهای دینی لائوس از دیگر مسلمانان منطقه شده است.
سیطره بیش از سه دهه کمونیسم بر لائوس سبب گردید تا جامعه اسلامی لائوس با رکود شدید روبرو شود و خلاء ایجاد شده در بعد ایدئولوژیک سبب گرایش جوانان لائوس به حرکتهای دینی تحت تأثیر کشورهای همسایه و منطق خاورمیانه گردد و در این میان مبلغان مالزیائی با کمک مؤسسات عربی وابسته به عربستان نقش مهمی در ترویج افکار افراطی داشته باشند.
اقوامی از لائوس وجود دارند که شاید بتوان آنان را تا حدودی ساکنان بومی آن کشور محسوب نمود، اما به علت نوع گرایش دینی آنان به اسلام چون چینیهای مسلمان لائوس سبب شده است که مقامات لائوس چندان توجهی به حقوق آنان ننماید و زمینه برای ایجاد نوعی مظلومیت و دادخواهی از سازمانهای بین المللی برای کسب هویت سیاسی و اجتماعی در میان همان اقلیت مسلمان شکل گیرد و ادامه این روند سبب شکل گیری جریانهای پنهان سیاسی و در نهایت گروههای شبه نظامی می گردد.
اقوام چام مهاجر به لائوس نیز عموما توانسته اند ملیت لائوسی گرفته و در میان قوم لائو به راحتی زندگی کنند، اما در حال آنان با توجه به ریشه های قومی و تمایز دینی چندان احساس خودی بودن در میان مردم قوم لائو نمی نمایند. تعدادی از جوانان لائوس با پیوستن به دانشگاه بین المللی اسلامی مالزی واقع در کوالالامپور به اسلام گرویده اند و با توجه به تأثیرات فرهنگ عربی از نوع سلفی بر آموزشهای دانشگاه مذکور می توان چنین نتیجه گرفت که در صورت بازگشت آن فارغ التحصیلان به لائوس باید شاهد تغییراتی در اسلام سنتی و بومی به سمت و سوی اسلام سلفی داشته باشیم. البته با توجه به محدودیتهایی که مسلمانان علی رغم شرایط نسبتا مطلوب فعلی در مقایسه با گذشته روبرو می باشند ترویج سریع اسلام سلفی با کندی در لائوس پیش خواهد رفت.
واژگان کلیدی: مسلمانان لائوس ، آینده جریانهای افراطی، جریانهای افراطی لائوس ، تندروها، لائوس ، افراطی
پی نوشت ها:
“2008 Report on International Religious Freedom,” Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor, Under Secretary for Democracy and Global Affairs, United States Department of State, September 2008.
/ انتهای مصاحبه /
