نقش علویان در بافت و بدنه قدرت در ترکیه | اسداله سلیمانی / کارشناس ارشد ترکیه

گذشته نقش علویان در ترکیه

در زمان عثمانی و دوره سلطان سلیم جنگ چالدارن باعث درگیری بین ایران صفویه و عثمانی شد، گفته شده که سلطان عثمانی چشمان بیست هزار علوی را از کاسه درآورده است. در واقع علویان در زمان عثمانی تحت فشار بودند. لذا علویان به جمهوری ترکیه و به آتاتورک که بحث دین و مذهب را از حاکمیت دور کرد، به عنوان نجات دهنده خود نگاه می کنند. در دوره لائیک ها بیشترین افراد نظامی و بیشترین افراد سیاسی و اطلاعاتی علوی قدرت را در کشور در دست داشتند.

انقلاب اسلامی به مسلمانان سنی مذهب ترکیه مثلا آقای اربکان و حزب عدالت توسعه گرایش پیدا کرد و در اصل علویان در جناح مخالف ما قرار گرفتند. لذا ما در بعد سیاسی امروزه از جناحی حمایت می کنیم که در اصل مخالف علویان هستند. به گفته ی علویان بیشترین تمرکز آنها حزب جمهوری خواه خلق و حزب مخالف اسلام گراها است. لذا ما از نظر سیاسی در اصل مخالف مواضع علویان هستیم. اما از نظر فرهنگی با آنها ارتباطاتی برقرار کرده ایم که در سطحی بسیار پایین است. ما امروزه نگاهمان به بحث علویان یکپارچه نیست و راهبرد منسجم و حساب شده ی ندارد. بنابراین بحث در مورد علویان بدون در نظر گرفتن عدم انسجام در داشتن راهبرد و غیره به نوعی ناقص و ابتر است.

جمعیت واقعی علویان در ترکیه

آمار علویان ترکیه بین 18، 20 یا 25 میلیون عنوان شده است. برخی از علویان، علویان کرد هستند. کردهاو علویان دو مقوله جدا هستند. چون کردها بحث قومیت را مطرح می کند، در حالی که در مورد علویان بحث مذهب مطرح شده است. بخشی علویان با کردها همپوشانی دارند لذا از نگاهی می توان گفت نزدیک 20 میلیون علوی در ترکیه وجود دارد و همان 20 میلیون و اندی صحیح تر است. در این بین اگر به علل وجود ابهامات گسترده در مورد جمعیت و عملکرد علویان ترکیه بپردازیم باید گفت اگر از لحاظ بعد مذهبی به علویان نگاه کنیم نمی توانیم آمار دقیقی ارائه دهیم. چرا که بخشی از علویان مذهب خود را انکار می کند و خود را لائیک و بی دین می دانند، اما در اصل و از دید ریشه ای در مناطق علوی نشین ساکن هستند. از سوی دیگر چون نگاه به علویان از نظر مذهبی، سیاسی و فرهنگی یکی نیست آمارهای مختلفی ارائه می شود. یعنی کسانی که سیاسی به مسئله علویان نگاه میکند آمارهای مختلفی ارائه می دهند و کسانی که مذهبی و فرهنگی نگاه می کند آمارهای دیگری را بیان میکنند.

دسته بندی علویان ترکیه

علویان را به سه دسته کرد، ترک و گروه های دیگر تقسیم می کنند، لذا باید گزینه های مختلفی در نظر گرفته شود. اما در کل علویان را باید از نظر مذهبی یکپارچه ببینیم، اما اگر از لحاظ قومیتی آنها را بررسی کنیم شامل گروه های ترک، کرد، زازا و دیگر هستند.

جایگاه علویان در ساختار قدرت ترکیه

علویان در دوره لائیک ها در راس حکومت قرار داشتند. یعنی در دوره هایی که حزب جمهوری خلق حاکمیت داشت اینها در راس قرار داشتند. جمهوری خلق هم توسط آتاتورک تاسیس شده است و مدتی به صورت تک حزبی حاکم بود. بعد از مدتی که ترکیه چند حزبی شد حزب جمهوری خلق همچنان بخشی از حاکمیت بود و به صورت شراکت در حاکمیت حضور داشت.  بعد از پیروز شدن اسلام گراها آنها در اقلیت قرار گرفتند.

نقش علویان در بافت و بدنه ی ساختار قدرت در  ترکیه کنونی

بعد از روی کار آمدن اسلام گراها بخش عمده ای از علویان که در حزب جمهوری خلق و حزبهای مخالف بودند بطور کلی از حاکمیت دور شدند . اردوغان و حزب عدالت توسعه برای بدست آوردن نظر مثبت ایران تلاش های در درون حزب کرد و عده ای از علویان ررا با استفاده از شعارهای اتحاد را وارد حزب عدالت توسعه کرد . ولی اینها باز در حد دو یا سه نماینده هستند و نماینده ای که آقای اردوغان مشخص کرده بود هیچ موفقیتی در جذب علویان به دست نیاورد. لذا اگر بخواهیم آماری و به صورت محسوس بگویم یک یا دو درصد درون حزب عدالت توسعه علوی هستند و آن هم کسانی هستند که با آنها همراه شدند و بیشتر به دنبال به دست آوردن حاکمیت هستند تا بحث علوی بود را مطرح کنند. لذا حزب عدالت توسعه هیچ موفقیتی برای جذب علویان به دست نیاورده است.

در بحث سوریه نیز اختلاف آنها شدید است. بخصوص حزب جمهوری خلق به این اختلاف دامن می زند و راهپیمایی های شهرهای هم مرز سوریه تقریبا این مسئله را نشان می دهد. چنانچه در موضع بحث پارک گزی بخش عمده از انجمن ها و تشکل های علوی صورت گرفته است. اینها نشان می دهد بین حزب عدالت توسعه و علویان هیچ روابطی وجود ندارد  و موفقیتهای بدست نیاورده اند. پل سومی که بین تنگه بغاز ایجاد کنند که اسمش را سلطان سلیم گذاشته اند باعث اوج نارضایتی علویان شده  و امروزه علویان یکی از محورهای مخالفت با حزب عدالت توسعه هستند.

سازمان های و گروه های مذهبی و اقتصادی سازماندهی علویان

بعد از اینکه لائیکها شکست خوردند کلیه مراکز اقتصادی و درآمدی علویان از بین رفته  اند. عامه مردم علوی نیز در فقر و انزوا به سر می برند. در این بینحزب جمهوری خواه  خلق که سمبل بخش سیاسی و بخش پیشرفته علویان است، از نظر اقتصادی و مالی به مشکل برخورده است و اگر کمک های دولت به عنوان بزرگترین حزب مخالف نباشد، نمی تواند حتی هزینه های خود را هم تامین کند. آنها در بخش اقتصادی فعالیت چشمگیری ندارند، اگرچه به صورت اسمی برخی از شرکتها وجود دارند ولی جرئت ندارند علیه حاکمیت فعالیتی داشته باشند.

رابطه کنونی علویان با دولت ترکیه

اگر بخواهیم رابطه کنونی علویان با دولت ترکیه بپردازیم باید به سیاست های جبهه ، حزب جمهوری خلق توجه بکنیم. آنها از نظر سیاسی مخالف شدید و اپوزیسیون هستند و حتی در ابتدا می خواستند انتخابات اردوغان را به رسمیت نشناسند و گفتند با ریاست جمهوری دیگر کاری ندارند. حتی اشاره کردند که اگر به کاخ دعوت بشوند نمی روند. اما بعد عقب نشینی کردند، آنها امروزه مخالف هستند اما قدرت ابراز وجود آنچنانی ندارند. نهایتا در همان چارچوب حزب جمهوری خلق که بسیار محدود می تواند فعالیت سیاسی داشته باشند .

این یادداشت از متن گفتگو با جناب سلیمانی فراهم شده است.