اسرائیل و تغییر چشم انداز منطقه ای در سایه ی شیوع کرونا
ایال کهن
اندیشکده بروکینگز
ترجمه و تلخیص: موسسه آینده پژوهی جهان اسلام
از آنجا که عواقب پاندومی ویروس کرونا، بسیار فراتر از سلامت عمومی پیش بینی می شود، آنچه مسلم است، همه گیری این ویروس سیاست و اقتصاد خاورمیانه را در کوتاه مدت و دراز مدت تحت تاثیر قرار می دهد و بسیاری از پویایی هایی که پیش از این بحران به حرکت در آمده بودند با شیوع آن تسریع می شوند. در حالی که اسرائیل از نزدیک در حال رصد اثرات جانبی این بیماری همه گیر در داخل و تهدیدهای امنیتی احتمالی آن است، باید به فرصت های همکاری و ثبات منطقه ای که با تغییر چشم انداز اطراف آن ایجاد می شود، توجه کند. تعداد زیادی از کشورهای منطقه مدت ها پیش از بروز ویروس در بحران های چند وجهی درگیر بودند. شرایط نامساعد اقتصادی، هجوم مهاجران و پناهندگان، جنگ های داخلی خشونت آمیز و درگیری های داخلی و بوروکراسی های ناکام و فاسد به امری عادی در خاورمیانه تبدیل شده است. وقتی این بیماری همه گیر می شود، دولت های ضعیف و رژیم های اقتدارگرای منطقه انگیزه سیاسی محکمی برای پنهان کردن حقیقت از سایر جهان دارند. بسیاری از این کشورها نمی توانند داده های مربوط به شیوع ویروس را جمع آوری کرده و از آن نتایج معناداری استخراج کنند. این یک ناکارآمدی اساسی است که باعث می شود هرگونه تلاش در کنترل بیماری همه گیر و تخصیص منابع (منابعی که می توان گفت موجود نیست) برای حفظ کشور بی نتیجه بماند.
در ماه مارس، در حالی که شیوع ویروس در کشورهای همسایه، اردن و مصر نمایان شده بود، اسرائیل نگران نبرد داخلی خود با این بیماری همه گیر نبود. آمار بالای مبتلا شدگان و آمار تلفات، تهدید بزرگی برای ثبات این دولت ها است. این در حالی است که اسرائیل درگیر جبهه های جنگی خود یعنی غزه در غرب و سوریه در شمال بوده است. البته تاکنون تعداد موارد تأیید شده در هر دو کشور ظاهراً کم است ( در زمان نگارش این یادداشت، حدوداً 2500 مبتلا در کل). اما آیا تنش ها با افزایش چرخه همه گیری از کنترل خارج می شوند؟ یا این فرصتی برای درک و مسئولیت متقابل است؟ یکی از مقامات حماس در غزه، تهدید کرد که اگر دستگاه های تنفسی به غزه وارد نشود ،گروه او “نفس شش میلیون اسرائیلی را متوقف خواهد کرد.” چشم انداز یک فاجعه بهداشتی در غزه دور از ذهن نیست. تصمیم گیرندگان اسرائیل اکنون با توجه به نگرانی های “فوری” مانند ایجاد ائتلاف سیاسی و افزایش میزان مبتلایان در اسرائیل، در حال کنار گذاشتن این سناریو کابوسوار هستند. در کرانه باختری در واقع عناصر همکاری امنیتی بین اسرائیل و نیروهای امنیتی فلسطین از قبل موجود بوده است. همکاری های اجتماعی، پزشکی و بشردوستانه. شاید اگر اسرائیل از برگ های برنده ی خود به درستی استفاده کند و از این اپیدمی به خوبی بهره ببرد، می تواند حماس را به آتش بس طولانی مدت نزدیک کند.
به عنوان قدم اول، اینکه حماس به شدت نگران ابتلای اعضای خود در زندان های اسرائیل است، بنابراین می تواند بهانه ی خوبی برای آغاز مذاکرات باشد. آزادی زندانیان در ازای دو اسیر غیرنظامی اسرائیلی و تحویل اجساد دو سرباز کشته شده توسط حماس در غزه پیشتر هم سابقه داشته است. نگرانی از این که حماس یا تشکیلات خودگردان فلسطین ممکن است از این بیماری همه گیر برای تشدید فشارها بر اسرائیل استفاده کنند، عملی نیست. نیروهای دفاعی اسرائیل (IDF) با پیشگیری از چنین سناریوهایی، نیروهای خود را در مرزها مستقر کرده و همکاری با فلسطینی ها را برای هموار کردن منحنی همه گیری در قلمرو خود افزایش دادند. به نظر می رسد که این همکاری ها تاکنون موفقیت آمیز بوده است، زیرا غزه و حتی رهبری حماس نگرانی گسترده ای از همه گیری این ویروس دارند.از طرفی بی ثباتی اقتصادی خلیج فارس با کاهش تقاضای نفت در حال افزایش است. بحران میان گروه اوپک پلاس و درگیری دیپلماتیک بین روسیه و عربستان سعودی باعث شد تا قیمت نفت به شدت کاهش یابد. در بیش از نیمی از ماه مارس، به دلیل محدودیت های گسترده در اروپا و آمریکای شمالی، تقاضای نفت به شدت کاهش یافت. توافق اخیر عربستان و روسیه با سایر کشورهای بزرگ تولیدکننده نفت، بی نظیر است و تصور می شود تولید را کاهش داده و تلاش می کنند بازار نفت را تثبیت کنند که البته برای جبران ضرر تقاضا کافی نیست. برای عربستان سعودی و تولیدکنندگان دیگری مانند عراق، الجزایر، قطر، امارات متحده عربی و کویت، این ضربه بزرگی است. کشورهایی که به دلیل بقای اقتصادی به عربستان سعودی، قطر و امارات وابسته اند، مانند مصر، اردن و تشکیلات خودگردان فلسطین، که ممکن است بدون شبکه امن کمک های اقتصادی از متحدین نفت خیز باقی بماند، متأثر از این بحران هستند.
به طور کلی، با توجه به آنکه به بخش اعظمی از اقتصاد منطقه وابسته به بازار انرژی است، بازسازی اقتصادی پس از همه گیری ویروس کرونا در بیشتر کشورهای خاورمیانه بسیار آهسته و دردناک خواهد بود. این بحران فرصتی برای اسرائیل فراهم می کند تا روابط خود را با شورای همکاری خلیج فارس تقویت کند. طبق گزارش رسانه ها، در اواخر ماه مارس سرویس اطلاعاتی خارجی اسرائیل کیت های تست ویروس کرونا را به دست کشورهای حوزه خلیج فارس که رابطه رسمی و غیررسمی با اسرائیل دارند رسانده است. اسرائیل سال هاست که این روابط را بر سر موضوعات امنیت منطقه ای و ملی و همچنین تروریسم تقویت کرده است، و همواره مشتاق گسترش روابط خود در خلیج فارس بوده است، اما تمایل داشته که دسترسی به فن آور یهای سطح بالای خود را محدود نگه دارد.با توجه به فشارهای ناشی از همهگیری ویروس کرونا، کشورهای حاشیه خلیج فارس مجبورند سیاست های مهاجرت و دسترسی به مرزهای خود را دوباره بررسی کنند. همچنین اسرائیل باید سیاستهای صادرات فناوری خود را مجدداً مورد بازنگری قرار دهد و خطرات ناشی از آن، خصوصاً در مورد مالکیت معنوی را مدیریت کند. بحران کرونا یک آزمایش مناسب برای روابط اسرائیل با کشورهای حوزه خلیج فارس است، اما گسترش این روابط تعهد اسرائیل و انتظارات کشورهای حوزه خلیج فارس را افزایش می دهد.به طور کلی، تأثیر این بیماری در وضعیت منطقه ای اسرائیل چندان واضح نیست. در حالی که همه گیری کورونا اسرائیل و خاورمیانه را در معرض تهدیدی ناشناخته قرار داده است، اسرائیل تاکنون در کنترل شیوع بیماری در داخل تا حدودی موفق بوه است. اما با شیوع کرونا، به نظر می رسد از بسیاری جهات، همکاری اسرائیل با کشورهای همسایه افزایش یافته است، به خصوص هماهنگی با فلسطینی ها – حماس و همینطور دولت خودگردان – در حال افزایش است. این همه گیری باعث ایجاد فرصتهای جدید در جبهه سیاست خارجی شده است. به خصوص که کشورهای حاشیه خلیج فارس همبستگی نشان داده اند. با این حال، آینده ی خاورمیانه پس از اپیدمی کرونا و عوارض جانبی رو به رشد آن آشکار نیست.
**مسئولیت صحت و سقم مطالب موجود در یادداشت‌ها، مقالات و مصاحبه‌های منتشر شده در سایت به عهده نویسنده بوده و انتشار آنها الزاماً به معنی تأیید مطلب یا بیانگر دیدگاه‌های موسسه نیست
