عربستان سعودی و اصرار بر هسته‌ای شدن
دکتر مصطفی مطهری
کارشناس مسائل شبه جزیره
نگاهی به علل توجه عربستان به ابعاد نظامی صنعت هسته‌ای
علاقه و تمایلات رهبران کشورهای عربی در خاورمیانه و در راس آنها عربستان سعودی برای دستیابی به فناوری هسته‌ای چند صباحی است به بازار گرم مباحث در این گوشه از دنیا تبدیل شده است. در واقع علت گرایش پیدا کردن به صنعت هسته‌ای در خاورمیانه متأثر از مناسبات جهانی است که متقاضیان را در سطح بین المللی و منطقه‌ای در جهت راه اندازی و فراهم آوردن مقدمات هسته‌ای شدن از نوع صعنت، فناوری و تسلیحات افزایش داده است و عربستان نیز نه تنها از این امر مستثنی نیست بلکه ولع شدیدی نیز در این باره دارد.
به‌طوریکه می توان این ادعا را داشت از جمله دلایلی که در چند ماهه اخیر موجب شده است سعودی علیرغم تاریخ بیست و چند ساله مطرح کردن تصمیمات برای رفتن و حرکت کردن به سمت هسته ای شدن، مصمم کرده است موضوعات امنیتی و ابعاد ترس آلودِ پیرامون آن است که سعودی ها را به کنش های، واکنشی در این باره واداشته است. واقعیت این است که در قریب به سه دهه اخیر، عربستان سعودی هرگاه احساس خطر کرده و فویبای تهدید خارجی را پیرامون خود دیده، نه تنها خریدهای تسلیحاتی خود را به طرز شگفت آوری افزایش داده است بلکه موضوع هسته‌ای شدن و راه‌های دسترسی به آن را در راس اقدامات پیشگیرانه برای تضمین بقای حاکمیت سعودی با ویژگی تهاجمی مورد توجه قرار داده است. در واقع عربستان سعودی بنا بر موقعیت امنیتی و نظامی و ادعای رهبری در جهان اسلام، قرار گرفتن در میدان مناقشات و بحران‌های منطقه‌ای و در رقابت با قدرت‌های منطقه‌ای به ویژه ایران، درصدد است تا از طریق دستیابی به تکنولوژی هسته‌ای (تسلیحات)، نگرانی‌های امنیتی-نظامی خود را نیز بر طرف ساخته و پاسخگو باشد.
هرچند سعودی‌ها ادعا می‌کنند هدف آنها در مسیر هسته‌ای شدن، دستیابی به وجوه صنعتی آن در استراتژی هسته‌ای است؛ چرا که بر مبنای آنچه در سند چشم انداز توسعه عربستان مورد تاکید قرار گرفته است، این کشور تا سال ۲۰۳۲ میلادی باید سالیانه ۱۷.۶ گیگاوات برق هسته‌ای تولید کند و برای تولید این میزان برق حدودا به ۱۶ نیروگاه اتمی نیاز دارد. اگرچه از نظر کارشناسان مسائل محیط زیست، این حجم و تعداد اعلامی از ساخت و راه اندازی نیروگاه اتمی در عربستان از سوی مقامات سعودی حتی در ارتباط با وجه صنعتی فناوری‌های هسته‌ای تاکید شده نیز در آینده یک چالش و فاجعه منطقه‌ای خواهد بود.
باید تاکید کرد که چشم انداز عربستان سعودی در ذیل دستیابی به تکنولوژی هسته‌ای، وجه تسلیحاتی آن است. چرا که با توجه به تغییر معادلات منطقه‌ای حاصل از تنش‌های موجود در منطقه و کاهش عمق راهبردی سعودی (به واسطه تغییر چینش نیروها در مناطق مورد منازعه)، سلاح هسته‌ای به عنوان عامل بازدارنده‌ای خواهد بود که توان مانور و گستره کنش‌های میدانی این کشور را افزایش خواهد داد. به بیانی ساده‌تر تغییر در راهبرد امنیتی عربستان، در اختیار داشتن سلاح هسته‌ای بومی شده با مهر ساخت سعودی، دورنمای اصلی و تعیین شده ریاض را برای هسته‌ای شدن شکل داده است.
در واقع مجهز شدن عربستان سعودی به قدرت هسته‌ای از نوع نظامی آن علاوه بر رویکرد انگیزشی در افزایش قدرت مانور و چانه‌زنی ریاض در عرصه رویارویی‌های منطقه‌ای، حامل و دارای جنبه پرستیژی برای آنها نیز خواهد بود. از این رو تصمیم حرکت به سمت دستیابی تسلیحات هسته‌ای، به عنوان بخش مهمی از دکترین امنیت ملی آنها مورد توجه است؛ هر چند که گروهی از تحلیل‌گران و کارشناسان بر این باورند که موضوع هسته‌ای شدن سعودی، صرفاً یک شعار بوده و تنها جنبه تبلیغاتی دارد.
در حالی که اگر به مجموعه اقدامات «محمد بن سلمان»، ولیعهد عربستان سعودی، در ذیل ایجاد تغییرات ساختاری در بافت و ساخت قدرت سعودی نگاهی بیندازیم، در خواهیم یافت که مُصر بودن سعودی بر هسته‌ای شدن نه تنها شعار نیست بلکه تصمیمی است که با جدیت تمام دنبال می شود؛ بطوریکه وی تاکنون نشان داده برای رسیدن به امیال، خواسته و اهداف و برنامه‌هایش از هیچ‌گونه تلاشی دریغ نکرده است؛ از این رو در این راه توانسته است موانع بسیار سخت و بزرگی را از پیش رو بردارد.
یکی از نکاتی که در ارتباط با برنامه هسته‌ای سعودی باید مورد توجه قرار گیرد، معرفت‌یابی به میزان اقبال و استقبالی است که ایالات متحده آمریکا به عنوان متحد راهبردی سعودی از آن می کند؛ در واقع مستأصل بودن واشنگتن در تصمیم‌گیری در باره این موضوع و حتی طفره رفتن‌های متناوب از همراهی یا عدم همراهی با ریاض نشان از این دارد که واشنگتن به برنامه هسته‌ای شدن سعودی با دیده شک و تردید می‌نگرند و به نوعی در رابطه با آن احساس خطر می کند. با این حال با کنار کشیدن احتمالی و یا مشارکت محدود آمریکا در برنامه هسته سعودی، این پایان ماجرا برای ریاض نخواهد بود چرا که ساختار جدید تصمیم‌گیری در سعودی در یک سال اخیر نشان داده است که روند جایگزین سازی را به راحتی انجام می دهد و در این باره می‌تواند از گزینه‌های دیگر همکاری یعنی روسیه و چین استفاده کرده، آنها را وارد بازی خود کند و بحث هسته‌ای شدن خود را با این کشورها به اشتراک گذاشته و دنبال کند.
اگر از زوایه دیگری به دلایل پافشاری و اصرار سعودی‌ها برای هسته‌ای شدن نگاهی بیاندازیم به گزاره رقابت هسته‌ای با پوشش عناوینی چون دستیابی به منابع جایگزین انرژی و فواید آن از یکسو و مخاطرات آتی از اتمام منابع فسیلی در آینده انرژی از سوی دیگر خواهیم رسید. در صورتی که با توجه به مساعی تخریبی سعودی در منطقه از یمن گرفته تا سوریه و قطر، پروژه هسته‌ای شدن سعودی با امنیتی سازی در میدان‌های منطقه ای مرتبط می گردد. به طوریکه از نظر مقامات سعودی داشتن سلاح نامتعارف (هسته‌ای) با ویژگی‌های بازدارندگی در وضعیت چالش‌زای منطقه ای می‌تواند در تغییر وزن ژئوپلیتیکی سعودی کمک شایانی بکند.
با این اوصاف نکته مهم در این راستا این است که انگیزه و هدف اصلی از کانون قرار دادن موضوعات پیرامون هسته‌ای شدن از سوی ریاض، نظامی خواهد بود؛ چرا که از یکسو هسته تصمیم گیری کنونی در ساختار قدرت و سیاست عربستان سعودی یعنی ولیعهد با اقدامات خود نشان داده است که بیش از آنکه مصلح یا اصلاح‌گر باشد یک تمامیت خواهِ تغییرگراست، اگر چه شاید شرایط عارض شده امنیتی در داخل و خارج عربستان این نوع ویژگی رفتاری و کنشی را برای وی به جای گذاشته است اما نباید فراموش کرد که وی متخصص خلق بحران‌های ایذایی و خودساخته برای پیشبرد برنامه‌هایش است که بر مبنای آموخته‌هایش از حضور کوتاه مدتش در دنیای سیاست است.
از سوی دیگر نیز ولیعهد سعودی با تعریف افسانه‌ای از خود و جایگاه کنونی خویش، و اقدامات و برنامه‌هایش درصدد است تا از طریق تسلیح هسته‌ای سعودی، از خود شخصیتی اسطوره‌ای و نجات بخش و تاریخی برای عربستان سعودی بسازد که با سابقه مثبت یکساله در ایجاد تغییرات رو به گسترش در داخل سعودی و فروپاشاندن کلونی‌های سنتی و ریشه دوانده قدرت به سود جوانان و حتی زنان و سابقه منفی در عرصه خارجی و منطقه‌ای مانند تجاوز به یمن، موفقیت در مسیر هسته ای شدن سعودی با وجود ولیعهدی این چنینی با خصائل ماکیاولیستی به دور از انتظار نخواهد بود. بطوریکه وی رفتن به سوی ساخت سلاح اتمی را یک دستاورد بزرگ برای خود تلقی می کند؛ از این رو در این راه تمام توان خود را از دیپلماسی، ائتلاف سازی، اتحاد، تهمت زنی و وَهم گستری و … برای کسب نتیجه دلخواه بکار خواهد بست.
