بازگشت پادشاهی، بهره گیری عربستان از قدرت نرم در عراق و نارضایتی ایران
منبع: اکونومیست
ترجمه: محمدرضا محمدی و عطیه بلبل امیری/ کارشناسان ارشد روابط بین الملل
اوضاع دارد مانند قبل می‌شود. قبل از اینکه صدام حسین در سال 1990 به کویت حمله کند، اعراب خلیج فارس در ساحل رودخانه شط العرب [اروند رود] در جنوب عراق حضور دارند. بسیاری از ویلاهای اطراف بصره اکنون متعلق به آنها است. گویا آنها پس از گذشت سه دهه، بازگشته‌اند. ساخت هتل شرایتون بصره با سرمایه‌گذاری عربستان سعودی در کنار کنسولگری این کشور رو به اتمام است. قرار است در آن خوانندگان عراقی هنرنمایی کنند. ماه قبل هم یک هیئت از شاعران سعودی برای شرکت در یک جشنواره ادبی به بصره رفت.
پروازهای بین عربستان سعودی و عراق با 140 پرواز در هر ماه از سر گرفته شده است. چندین شرکت دولتی، از جمله «سابیک»، غول پتروشیمی سعودی، در بغداد دفتر ثبت کرده‌اند. ماه گذشته وزیر امور خارجه عربستان سعودی (عادل الجبیر) در کویت، پرداخت 500 میلیون دلار اعتبار صادرات در قالب وام کم بهره را به منظور حمایت از بازسازی عراق پس از جنگ با داعش را به عراق تعهد کرد.
تمایل عربستان سعودی به نزدیکی با عراق در ابتدا به مذاق آمریكا خوش آمد، زیرا به عقیده آنها این دست اقدامات کشورهای خلیج فارس کمک می‌كرد تا از فشار ایران به غرب جلوگیری به عمل آید . اما برای سعودی‌ها این یک تصمیم سخت بود. عراق، تحت حکومت صدام حسین، تهدید کرده بود که به عربستان حمله می‌کند. اخیرا نیز دولت شیعه این کشور [عراق] به شبه نظامیان شیعه طرفدار ایران، اجازه داده است تا در مرز عربستان سعودی اردوگاه خود را دایر کنند. در عوض پادشاهی سعودی هم که خود را رهبر سنی‌های منطقه می‌داند، همواره متهم به حمایت از گروه های تندروی سنی در عراق است.
اما محمد بن سلمان، شاهزاده سعودی، عربستان را از منطق فرقه‌گرایانه خود خارج کرده است. او در سال 2015 برای بازگرداندن روابط دیپلماتیک تلاش بسیاری کرد و در سال گذشته هم مرزهای پادشاهی عربستان با عراق را دوباره باز کرد. او ترجیح داده است که کمک‌های مالی را به جای سیاستمداران سنی، به سوی افراد بانفوذ شیعه در عراق روانه کند. او حتی از مقتدی صدر، روحانی برجسته شیعه و قاسم العراجی، وزیر کشور عراق که نزدیک به ایران است، در ریاض میزبانی می‌کند. در جریان کنفرانس بازسازی عراق پس از داعش، دیپلمات‌های عراقی کمک‌های عربستان سعودی را در برابر کمک‌های ایران به عراق، قابل مقایسه نمی‌دانند. یک مقام عراقی با شور خاصی می‌گوید: «پس از شکست ایران در مبارزه با تروریسم، وقت آن است که عربستان سعودی آنها را از بین ببرد».
در کشوری که اعراب شیعه در آن بیشترین جمعیت را دارا هستند، ایران به دنبال این است تا از طریق به دست آوردن حمایت شیعیان در این کشورنفوذ خود را در عراق حفظ کند. عربستان سعودی نیز به دنبال این است تا از طریق احیای مجدد هویت عربی کشور عراق و قرار دادن عراقی‌ها در برابر ایران، بر قدرت‌گیری جمهوری اسلامی ایران غلبه نماید و نفوذ سابق خود را در عراق بازیابد. چرا که ناسیونالیسم عرب از سال 2003 و از زمان ممنوع الکار شدن حزب بعث در عراق رو به خاموشی گرایید.
بیشترین تمرکز بر شهر بصره است که ثروتمندترین منطقه عراق نیز محسوب می‌شود .پروژه‌هایی که سعودی‌ها برای سرمایه‌گذاری در این منطقه در نظر گرفته‌اند شامل احیای کارخانه پتروشیمی در حال زوال بصره است که در صورت بازسازی، می‌تواند عراق را از محصولات ایرانی بی‌نیاز سازد. سعودی ها همچنین نگاهی به یک منطقه لم یزرع واقع در امتداد خط مرزی دارند . در واقع آنها در پی این هستند تا از طریق آبخوان‌های زیر زمینی این اراضی را به مزارع حاصلخیز تبدیل نمایند.
مقامات عراقی امیدوارند که تلاش‌های عربستان در جنوب عراق بتواند به سرمایه‌گذاری روی خطوط راه آهن و بازسازی لوله‌های نفتی که که سابقا (تا سال 1990) نفت عراق را به دریای سرخ منتقل می‌کردند، منجر شود. از طرفی ایران در جنوب عراق طرفداران بسیاری دارد و احزاب شیعه مورد حمایت ایران، آن منطقه را تحت نفوذ و حمایت خود دارند . به گونه ای که یک بزرگراه در این منطقه به نام [امام] روح الله خمینی نامگذاری شده است.
تجار ایرانی از شکل‌گیری رقبای تازه در بازار عراق نگران هستند چرا که بازار عراق پس از چین دومین بازار غیر نفتی برای ایران محسوب می شود . بنابراین ایران برای داشتن روابط نزدیک‌تر با عراق یک منطقه آزاد تجاری را در شلمچه و در نزدیکی بصره دایر نمود و به صورت یک‌جانبه قانون اخذ ویزا برای شهروندان عراقی را لغو نموده است تا به فرآیند تجارت آنها با محصولات ایرانی در خوزستان سهولت بخشد. در حالیکه میزان واردات عراق از ایران حدود صد برابر بیش از میزان صادرات این کشور به ایران است.
سقوط ارزش پول ملی ایران مسائلی را در امور گمرکی بین دو کشور ایجاد کرده است. با این حال گروه‌های مورد حمایت ایران در عراق در تلاش هستند تا روابط حسنه این کشور با عربستان سعودی قطع شود. در همین راستا یکی از مقامات محلی در بصره می‌گوید : «سیاستمداران عربستان سعودی خود معترف هستند که بیش از سه هزار تن از شهروندان این کشور به عضویت داعش در آمده‌اند. بنابراین چطور می‌توانیم از قاتلانمان استقبال کنیم؟» روحانیون نجف نیز در برابر پذیرش تقاضای سعودی‌ها مبنی بر گشایش یک کنسولگری در شهر مقدس نجف مردد هستند. خصلت تهاجمی فعلی که عربستان سعودی آن را در سیاست خارجی‌اش اتخاذ نموده است به نظر محبوب و پرطرفدار می‌رسد . با وجود تمامی پیوندهای فرقه‌ای میان شیعیان بصره و شیعیان ایرانی اما مردم بصره در جنگ ایران و عراق در خط مقدم جنگ عراق علیه ایران جنگیدند .
سرمایه‌گذاران سعودی نیز برای فعالیت در عراق نیاز دارند که در راه غلبه بر سیستم بوروکراسی پیچیده عراق به آنها کمک شود. از طرفی به نظر می‌رسد حیدرالعبادی در رقابت‌های منطقه‌ای و خصوصا رقابت بین این دو بازیگر در عراق از منفعت طلبی-فرصت طلبی که در پیش گرفته است، رضایت خاطر دارد. چندی قبل نیروهای امنیتی وی پوسترهایی که توسط طرفداران ایران در عراق تهیه شده بود را ضبط کردند چرا که پوسترهای مزبور در جهت محکوم کردن احداث کنسولگری سعودی‌ها در بصره طراحی شده بوده است. اما پادشاه سعودی به اطمینان بخشی‌هایی بیش از ثبت و ضبط اخیر احتیاج دارد. به هر حال تا امروز دولت عراق کاری جز بررسی مکان‌ها و موقعیت‌هایی که عربستان می‌تواند در آنها سرمایه‌گذاری کند انجام نداده و ایده سرمایه‌گذاری سعودی‌ها در این کشور به مرحله عمل نرسیده است. البته عربستان نیز ترجیح می‌دهد تلاش‌هایش برای سرمایه‌گذاری در عراق را به بعد از انتخابات عراق در ماه می موکول کند.
**مسئولیت صحت و سقم مطالب موجود در یادداشت ها، مقالات و مصاحبه های منتشر شده در سایت به عهده نویسنده بوده و انتشار آنها الزاما به معنی تایید مطلب یا بیانگر دیدگاه های موسسه نیست.
