استراتژی دفاعی- نظامی قطر
دکتر حسین ربیعی
کارشناس مسائل استراتژیک
روند راهبردهای دفاعی و نظامی قطر نسبت به یک دهه گذشته
قطر از زمان استقلال به دلیل کوچک بودن و توان نظامی دفاعی اندک، همواره در پی افزایش توان و اقتدار نظامی خود بوده است. اما در یک دهه گذشته و هم‌زمان با افزایش ثروت و درآمد این کشور، این روند حالتی افزایشی و جهشی داشته و علاوه بر خرید تجهیزات نظامی پیشرفته از تولیدکننده‌های مختلف، از راه ایجاد تفاهم‌نامه‌ها و توافقنامههای مختلف برای آموزش و توان‌افزایی نیروی انسانی خود نیز اقدام کرده است. از جمله در سال 2008 قراردادی 400 میلیون دلاری با آمریکا برای خرید تجهیزات، آموزش کارکنان و دیگر خدمات نظامی امضا کرده است.
اهداف، راهبردها و اهداف اصلی نظامی- دفاعی قطر
بزرگ‌ترین هدف قطر در سطح ملی مانند همه کشورهای دیگر حفظ اقتدار دولت مرکزی، دوام و بقای حکومت و ساختار حاکم هست. هرچند این کشور در سال‌های اخیر در سطح بین‌المللی تلاش کرده است تا فراتر از مرزهای خود در سطح منطقه‌ای نقش‌آفرینی کند و توان خود را به رخ همسایگان بکشد. ازجمله در تحولات بهار عربی در لیبی، تونس و به‌ویژه مصر نقش زیادی به عهده گرفت تا جایی که به تیرگی روابطش با همسایگان بزرگ‌تر مانند عربستان و امارات انجامید. در سوریه نیز این کشور نقش پررنگی ایفا کرد و در مقاطعی با حمایت از معترضان و گروه‌های افراطی و تروریستی در جنگ سوریه بازیگری کرد و شاید یکی از علل به درازا کشیدن این جنگ حمایت‌های مالی این کشور بود.
جایگاه نظامی قطر در سطح منطقه و جهان
قطر جایگاه پراهمیتی در میان قدرت‌های نظامی دنیا ندارد. این کشور بنا بر برخی گزارش‌های تحلیلی و آمارهای موجود- ازجمله سایت پر اعتبار گلوبال فایرپاور– در سال 2017 در رتبه 93 ازلحاظ قدرت نظامی قرار داشته و کل نیروی نظامی فعال آن در سه بخش زمینی، هوایی و دریایی حدود 12000 هزار نفر است که رقم قابل توجهی نیست. بودجه دفاعی این کشور در سال‌های 2015 و 2016 به ترتیب 3/17 و 16 میلیارد دلار بوده است که با توجه به جمعیت و اندازه این کشور رقم قابل توجهی است. البته از حیث تجهیزات و تسلیحات نظامی با توجه به خریدهای نظامی اخیر این کشور، شبیه دیگر کشورهای جنوب خلیج‌فارس به نسبت جمعیت و توان انسانی خود، تقریباً انباری از انواع تسلیحات و جنگ‌افزارهای مدرن به شمار می‌آید و البته مورد حمایت ایالات‌متحده و دیگر قدرت بزرگ است.
توان نظامی و قدرت بازدارندگی قطر در منطقه
توان نظامی و قدرت بازدارندگی این کشور نه در سطح منطقه و نه در سطح جهانی قابل‌اعتنا نیست؛ به‌ویژه در قیاس با همسایگان قدرتمند خود در شمال و جنوب خلیج‌فارس به‌تنهایی شانس برنده شدن ندارد. به خصوص ازآنجا که این کشور به لحاظ وسعت بسیار کوچک است و عمق استراتژیک قابل توجهی ندارد بسیار آسیب‌پذیر است و تعداد انگشت‌شمار مراکز سکونتگاهی و جمعیتی این کشور نقطه‌ضعف بزرگی در مقابل تهدیدات دیگر کشورها به‌حساب می‌آید. همچنین نیروی نظامی بومی این کشور محدود است و تعداد زیادی از نظامیان و مستشاران خارجی در این کشور مشغول کار هستند که نبود آنها می‌تواند خطرات زیادی برای دفاع و امنیت قطر ایجاد کند.
به علاوه قطر صنایع نظامی و دفاعی قابل‌اعتنا و قابل‌ذکری ندارد و هر آنچه نیاز دارد از منابع خارجی تهیه می‌کند؛ البته به دلیل پیچیدگی این صنایع انتظار هم نمی‌رود که بتواند در آینده از چنین صنعتی برخوردار باشد. در این میان در حوزه همکاری و هماهنگی در سامانه موشکی خلیج‌فارس، همکاری‌های نظامی و مشارکت این کشور با امریکا و سایر بازیگران غربی باید گفت از دهه 1990 میلادی که همکاری‌های نظامی ایالات‌متحده آمریکا و قطر آغاز شده تاکنون این کشور یکی از بزرگ‌ترین میزبانان نیروهای نظامی آمریکا در منطقه است و پایگاه نظامی العدید در جنوب غربی این کشور میزبان هزاران نظامی آمریکا با آخرین تجهیزات نظامی و دفاعی است.
علاوه بر این کشور توافقنامههای همکاری دفاعی نظامی با مجموعه اتحادیه اروپا، ناتو و دیگر کشورهای اروپایی دارد و سالانه تجهیزات نظامی بسیاری از کشورهای اروپایی خریداری می‌کند. در سطح منطقه‌ای نیز تا پیش از به هم خوردن روابط این کشور با عربستان و هم‌پیمانانش، قطر به عنوان یکی از اعضای شورای همکاری، به‌عنوان بخشی از سیستم دفاعی این منطقه‌ایفای نقش می‌کرد و در قالب شورای همکاری خلیج‌فارس جزو نیروی سپر دفاعی جزیره بود. اکنون اما سرنوشت این کشور و مشارکت آن در سامانه‌های دفاعی خلیج‌فارس به آینده روابط این کشور با عربستان و دیگر کشورهای منطقه بستگی دارد.
نقش و پتانسیل نظامی قطر در بحران‌های فراروی منطقه
قطر پتانسیل نظامی قابل توجهی ندارد اما ثروت بسیار زیاد آن می‌تواند این کمبود را جبران کند. در حال حاضر در قطر تعداد زیادی از نظامیان خارجی مشغول کار هستند و قطر می‌تواند از راه استخدام چنین نیروهایی این کمبود خود را جبران کند. به‌علاوه این‌که با هزینه کردن ثروت خود می‌تواند به تقویت گروه‌های افراطی موردنظر خود در منطقه کمک کند کما این‌که در درگیری‌های داخلی سوریه چنین نقشی را ایفا کرد.
آینده راهبردها و اهداف اصلی نظامی و دفاعی قطر
قطر از دهه 1990 به بعد تلاش کرده است که سیاست نسبتا مستقلی را در منطقه در پیش گیرد و از زیر چتر عربستان خارج شود. بدین ترتیب این کشور هزینه بسیاری برای افزایش قدرت نرم خود انجام داده و با تأسیس شبکه رسانه‌ای الجزیره و نیز دیگر اقدامات رسانه‌ای و تبلیغی تلاش کرده است تا نفوذ منطقه‌ای خود را گسترش دهد. چنین هدفی در سایر اقدامات نظامی و دفاعی قطر نیز قابل‌ردیابی است و دخالت‌های این کشور در مسائل شمال آفریقا ازجمله سال 2011 و در لیبی گواه این موضوع است. قطر تلاش می‌کند توان نظامی و دفاعی خود را بیش‌از پیش تقویت کند و در این راه پیمان‌ها و توافق نظامی – دفاعی بیشتری با قدرت‌های فرا منطقه‌ای خواهد بست و احتمالاً این کشور میزبان پایگاه‌های نظامی بیشتری از کشورهای مختلف خواهد بود.
**مسئولیت صحت و سقم مطالب موجود در یادداشت ها، مقالات و مصاحبه های منتشر شده در سایت به عهده نویسنده بوده و انتشار آنها الزاما به معنی تایید مطلب یا بیانگر دیدگاه های موسسه نیست.
