عوامل مؤثر بر تنش در روابط سودان و مصر و سنارویهای فرارو
داود احمدزاده
کارشناس مسائل مصر
علل و عوامل مؤثر بر تنش در روابط سودان و مصر:
روابط مصر– سودان در دهه‌های گذشته همواره با فراز و نشیب‌های متعددی روبرو بوده و در واقع ریشه بحران کنونی حتی به زمان استقلال سودان برمی‌گردد. اختلاف بر سر مثلث حلایب، ابومارد وشلاتین در دهه 1950 مطرح بود . اوج تنش بر سر این منطقه شرایط را برای استقرار ارتش مصر فراهم ساخت و نزدیک به رویارویی کامل نظامی شد. علاوه بر این در دوره مبارک نزدیکی روابط تهران-خارطوم بر نگرانی‌های امنیتی مصر در افزود و مصر گسترش روابط سودان با ایران را به‌منزله نفوذ هرچه بیشتر تهران در شمال و شاخ آفریقا و برهم زننده نظم و امنیت منطقه‌ای دانست.
این در حالی است سودان هم همواره مصر را به حمایت از شورشیان دارفور متهم ساخته بود. از دیگر سو افول جریان اسلام‌گرای در مصر و روی کار آمدن نهاد نظامی به رهبری ژنرال السیسی بار دیگر باعث شده که مصر نزدیکی بیشتری با عربستان در نظم بخشیدن به تحولات و پیشبرد اهداف راهبردی خویش احساس کند. در این شرایط گرم شدن روابط قاهره – ریاض از منظر حاکمان سودانی به‌رغم خوش‌خدمتی به آل سعود در پیوستن به ائتلاف کشورهای عربی علیه یمن در عملیات طوفان قاطعیت یک نوع دهن‌کجی است. این در حالی است به یمن حمایت عربستان سعودی در کودتای 2013 ارتش علیه رهبران اخوان المسلمین و تداوم کمک‌های مالی و نظامی در سال 2016 السیسی در سفر بن سلمان به قاهره دو جریزه استراتژیک تیران و صنافیر به این کشور واگذار نموده است. از دیگر سو دو مشکل کشور سودان و مصر در موضوع ساخت و تکمیل سد النهضه بر روی نیل آبی است. سد النهضه از سوی اتیوپی در حال ساخت است و السیسی اصرار دارد با کنار گذاشتن سودان از این طرح و ساخت و تکمیل آن با نظارت بانک جهانی، خارطوم نقشی در آن نداشته باشد. در این شرایط به نظر می‌رسد عدم تفاهم بر سر چگونگی و تقیسم بهره مندی از میزان آب می‌تواند شرایط سخت‌تر از گذشته هم سازد. از نظر مصر ساخت سد برقی آبی النضهه کشاورزی مردم مصر را ( که بشدت به آب نیل وابسته‌اند) تحت تأثیر قرار خواهد داد.
نقش بازیگران خارجی در تداوم بحران:
بی‌تردید علاوه برنقش منفی عربستان سعودی در واگرایی روابط میان سودان و مصر برخی دیگر از قدرت‌های فرا منطقه‌ای نظیر ترکیه و قطر نیز در کشیدگی اوضاع منطقه و بحران شدن روابط سودان و مصر تأثیر دارند. حزب عدالت و توسعه به رهبری اردوغان پس از فروکش نمودن قیام‌های مردمی در شمال آفریقا و بازگشت مجدد نهاد نظامی به قدرت در سرزمین فراعنه با السیسی دچار چالش اساسی شده است و اردوغان همچنان با حمایت از اخوان المسلمین اقدام نهاد نظامی علیه المرسی و رهبران مکتب ارشادی را به‌عنوان کودتای هدفمند علیه مردم مصر می‌داند و حاضر به قبول شرایط جدید نیست. در این راستا اردوغان با سفر به سودان به دنبال بسط نفوذ منطقه‌ای و مقابله با مصر برآمده است. سفر پرحاشیه اردوغان به سودان و در اختیار قرار گرفتن مدیریت جزیره استراتِژیک سوا کن می‌تواند نمونه‌ای از تلاش‌های ترکیه برای حضور در شمال آفریقا قلمداد گردد. نکته اصلی این است رهبران ترکیه با علم به ظرفیت کادرسازی اخوان المسلمین در شمال آفریقا به ویژه سودان در تلاش‌اند با گسترش روابط و حضور نظامی در منطقه از آن به‌عنوان اهرم فشار علیه مصر استفاده کنند. جالب اینکه پس از دیدار اردوغان از خارطوم سطح تنش‌ها با قاهره بالاگرفته و عمر البشیر ضمن فراخواندن سفیر کشورش از مصر این کشور تهدید به حمله نظامی نموده است. آنچه بر این تنش‌ها در وضعیت فعلی می‌افزاید شکل‌گیری ائتلاف‌های جدید و حضور دیگر قدرت‌های خارجی است. به‌طوری‌که درحالی‌که امارات متحده عربی در کنار عربستان حامی نظامیان مصر بوده و تلاش دارد با ارسال کمک‌های مالی و نظامی از ظرفیت نظامی این کشور در مدیریت بحران‌های منطقه‌ای به ویژه با ایران بر سر اختلافات تاریخی خود با ایران بر سر جزایر سه‌گانه و بحث هسته‌ای استفاده کند. در مقابل قطر پس از دور شدن از ائتلاف عربی به رهبری عربستان با نزدیک شدن به سودان در کنار ترکیه به دنبال اثرگذار بر تحولات و مناقشات منطقه‌ای است.
وضعیت کنونی تنش:
در وضعیت کنونی تصور اینکه مصر و سودان با افزایش تنش دیپلماتیک وارد رویارویی نظامی دور از انتظار به نظرمی رسد. چرا که دو کشور ظرفیت لازم آغاز جنگ در خود نمی‌بینند و قدرت مداخله‌گر خارجی با توجه به گسترش تروریسم در منطقه و فرار باقیمانده داعشی به شمال آفریقا موافق جنگ و خشونت نیستند. همچنین در جدیدترین واکنش السیسی با لحن آرام دیپلماتیک اعلان داشته به دنبال جنگ با برداران مسلمان خود در منطقه نیست. بنابراین جنگ رسانه‌ای و جدل دیپلماتیک بیشتر برای امتیاز گیری سیاسی است و هر دو کشور در وضعیتی نیستند بتواند از طریق راه‌حل نظامی بر بحران موجود فائق آیند.
عوامل مؤثر برآینده بحران
در بررسی عوامل مؤثر برآینده بحران علاوه بر حضور کنشگران خارجی بایستی به جهت‌گیری‌های هردو کشور سودان و مصر برای ایجاد انحراف اذهان عمومی از مشکلات داخلی اشاره کرد. السیسی حاکم مصر با شعار امنیت و نان توانسته بود با بازگشت به قدرت و کنار زدن اخوان المسلمین شرایط جدیدی بر این کشور رقم بزنند. اما به نظرمی رسد در تحقق اهداف خویش ناکام مانده و گسترش فقر اقتصادی در کنار ناامنی گسترده در صحرای سینا از مصر تحت حاکمیت نظامیان یک دولت ورشکسته و ناکام ساخته است که توان تصمیم‌گیری سیاسی مستقل را در حوزه خارجی ندارد. از سوی دیگر دولت عمر البشیر با اوضاع نامساعد اقتصادی فقر و افزایش بهای نان و سایر اقلام ضروری مردم شرایط بدی بر این کشور حاکم نموده است. به نظرمی رسد دولت سودان از روی آوردن به دولت عربستان و مشارکت در عملیات نظامی علیه مردم یمن پشیمان است و عربستان هم میانجی خوبی برای حل اختلاف این کشور با مصر بر سر دارفور نبوده است. از دیگر سو سودان بر سر پیوستن به ائتلاف سعودی در منطقه به متحدد قبلی خود یعنی ایران نیز پشت کرده است.
در وضعیت کنونی سودان به دنبال یاریگری مجدد از قدرت منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای در رویارویی با مصر برآمده است. گرم شدن روابط با مسکو و دل دادگی به اردوغان ناشی از همین موضوع است. بنابراین با نگاه به مؤلفه‌های اثرگذار بر روند تحولات کنونی در شمال آفریقا می‌توان گفت بحران موجود بدون درگیری نظامی میان سودان و مصر ادامه خواهد یافت و افزایش بازیگران مداخله‌گر در بحران از عوامل تطویل به شمار می‌رود و نمی‌توان آینده روشنی برای خاتمه بحران چندلایه کنونی در کوتاه‌مدت پیش‌بینی کرد.
سناریوهای آینده
مدیریت بحران وحل فصل سیاسی آن: با توجه به گزاره‌های موجود و عدم رغبت بازیگر دخیل در بحران برای کاهش تنش ورود به مذاکره مستقیم به نظرمی رسد ساز کار روشن منطقه‌ای برای آغاز گفتگوهای مستقیم وحل بحران در آینده نزدیک غیرمحتمل به نظرمی رسد.
فاز نظامی: گرچه بیشتر مقامات سودانی با فراخوانی سفیر خود از قاهره و رجزخوانی های سیاسی مصر به حمله و آغاز جنگ تهدید کردند. ولی شرایط موجود اجازه هرگونه جنگ و درگیری نمی‌دهد. از دیگر سو قدرت‌های مؤثر در بحران نیز به دنبال جنگ نیستند.
تداوم بحران: از آنجا که اختلافات سودان و مصر ریشه‌های تاریخی دارد و از دیگر سو تعدد بازیگران مداخله‌گر با منافع متضاد امکان شروع گفتگوهای سازنده فی‌مابین به‌نوعی سلب نموده است. بنابراین متحمل‌ترین سناریو در مورد بحران کنونی تداوم آن هست.
**مسئولیت صحت و سقم مطالب موجود در یادداشت ها، مقالات و مصاحبه های منتشر شده در سایت به عهده نویسنده بوده و انتشار آنها الزاما به معنی تایید مطلب یا بیانگر دیدگاه های موسسه نمی باشد.
