محمد نصیرزاده، دانشجوی دکتری روابط بین الملل
اشغال کرانه باختری توسط اسرائیل در ژوئن 1967 و سیاست عمدی مصادره زمین، سلب مالکیت، و شهرک سازی غیرقانونی همراه با جداسازی فیزیکی و قانونی بین شهرک نشینان اسرائیلی و فلسطینی ها در کرانه باختری سبب شده است تا رژیم حقوقی حاکم بر آن رژیم مبتنی برآپارتاید باشد. در پرتو رژیم آپارتاید در کرانه باختری به شهرک نشینان یهودی اسرائیلی نسبت به فلسطینی ها موقعیت قانونی برتر اعطا شده است و از طریق مکانیسم‌های مختلف در یک سیستم حقوقی و سیاسی حقوق اولیه فلسطینی‌ها با امتناء مواجه شده است. مبتنی بر این امر تحلیل و واکاوی مکانیسم‌هایی که بواسطه آن آپارتاید توسط اسرائیل در کرانه باختری به منصه ظهور می‌رسد و حقوق فلسطینی‌ها همانند حق برسلامت در پرتو اقداماتی همانند محدودیت در حرکت، محدودیت در مالکیت و اصل تفکیک بصورت سیستماتیک نادیده انگاشته می‌شود نیازمند تأمل می‌باشد. باتوجه به این مسئله در سلسله یاداشت‌هایی تلاش می‌شود تا مکانیسم‌های پنهانی که ماتریس آپارتاید اسرائیل برآن ابتاء یافته و حقوق اولیه فلسطینی‌ها نقض گردیده است واکاوی شده و ابعاد مختلف اقداماتی که بواسطه آن آپارتاید اسرائیل در کرانه باختری و نقض حقوق فلسطینی‌ها به منصه ظهور می‌رسد تحلیل می‌گردد.
حق بر سلامت یکی از شناخته شده ترین و قابل احترام‌ترین ابعاد حقوق بشر است و کنوانسیون‌های بین‌المللی از آن به‌عنوان حقی یاد می‌کنند که پیش‌نیاز برخورداری از بسیاری حقوق دیگر می‌باشد. براساس اصل حق بر سلامت هیچ فردی نباید از دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی منع شود و در شرایطی همانند اشغال دولت اشغالگر مسئولیت تأمین این حق را برمردم سرزمین تحت اشغال خود برعهده دارد. مبتنی بر این امر اسرائیل به عنوان قدرت اشغالگر، مسئول تأمین حق برسلامت مردم فلسطین در کرانه باختری می‌باشد که شامل تأمین دسترسی آنها به درمان و تجهیزات پزشکی کافی و نگهداری از مؤسسات و خدمات پزشکی در سرزمین اشغالی است چرا که از طریق اشغال و الحاق کنترل مؤثری بر زندگی فلسطینی‌ها در این منطقه داشته است. باوجود الزام به تأمین حق بر سلامت ؛ اسرائیل از نظر جغرافیایی برای چندین دهه از طریق اشغال، محاصره، الحاق و جابجایی دائمی جوامع فلسطینی را جدا و در نتیجه آنها را از دسترسی به بسیاری از اجزای حق بر سلامت از جمله دسترسی به زمین و منابع ضروری؛ توسعه زیرساخت‌ها و نهادهای حیاتی محروم کرده است.
در راستای برخورداری از حق برحرکت از آنجا که اگر بیماران نتوانند به مراکز درمانی مراجعه کنند، جنبه‌های دیگر مانند کیفیت و در دسترس بودن درمان بی‌معنی می‌شود، یکی از مهم‌ترین سازکارهایی که اسرائیل از طریق آن مانع برخورداری حق بر سلامت فلسطینی‌های کرانه باختری می‌شود موانع جاده‌ای و ایست و بازرسی‌ها است. بسته شدن ایست‌های بازرسی، موانع خودسرانه و بازداشت کارکنان بهداشتی رفت و آمد در کرانه باختری را به طور فزاینده‌ای محدود و دسترسی به مراکز بهداشتی را با مشکل مواجه کرده است. این امر درحالی است که در کرانه باختری، اسرائیل پروژه شهرک سازی خود را از طریق یک رژیم برنامه‌ریزی تبعیض آمیز و محدودکننده که به ساخت و ساز غیرقانونی شهرک‌ها امتیاز می‌دهد و در عین حال از ساختن خانه‌ها و زیرساخت‌های ضروری فلسطینی‌ها جلوگیری می‌کند پیش می‌برد. همچنان که در منطقه C هیچ مرکز بهداشتی دائمی برای خدمت رسانی به حدود 300000 فلسطینی ساکن این منطقه وجود ندارد و دسترسی ساکنان به شبکه درمانی بواسطه وجود ایست‌های بازرسی، جاده‌های محدود و سایر موانع دسترسی با مشکل مواجه است.
در کرانه باختری، تقسیم فیزیکی و اداری مناطق بواسطه ایجاد منع در حرکت، جداسازی، موانع جاده‌ای و تعداد زیادی از ایست‌های بازرسی ثابت و موقت مانع از برخوردای فلسطینی‌ها از حق بر سلامت شده است. کرانه باختری از نظر اداری به مناطق A و H1 هبرون، منطقه B، مناطق C و H2 تقسیم می شود. از اکتبر 2023، 86 مانع حرکتی جدید در کرانه باختری مانند بسته شدن دروازه‌های جاده‌ای که قبلاً باز بودند یا از طریق محدود کردن ساعات کاری برخی از ایست‌های بازرسی ایجاد شده است. در حال حاضر 793 مانع حرکتی وجود دارد که به طور دائم یا متناوب حرکت فلسطینیان را در کرانه باختری از در منطقه H2 راکنترل، محدود می‌کنند. ازجمله این موانع 89 ایست بازرسی 24 ساعته ،149 پست بازرسی جزئی 158 تپه خاکی; 196 دروازه جاده‌ای، 104 بلوک جاده‌ای است که هر کدام یک یا چند راه را مسدود می‌کنند.
بسته شدن ایست‌های بازرسی، موانع خودسرانه، بازداشت کارکنان بهداشتی و ممانعت از دسترسی آمبولانس‌ها و امدادگران در کرانه باختری دسترسی به مراکز بهداشتی را با مشکل مواجه کرده است. در منطقه کرانه باختری هنگامی که خدمه آمبولانس یک بیمار را به یک بیمارستان اسرائیلی منتقل می‌کنند، باید با ارائه مجوز خودروی آمبولانس و جزئیات کارکنان و بیمار، از قبل با امنیت بیمارستان تماس بگیرند. در این تماس همچنین باید اطلاعاتی در مورد اینکه افراد دارای کارت شناسایی بیت‌المقدس یا کرانه باختری هستند ارائه شود. تأخیرهای مداوم آمبولانس در ورودی بیمارستان‌های اسرائیل، از جمله جستجوی وسایل نقلیه و بررسی هویت کارکنان و بیماران، بدون توجه به فوریت‌های پزشکی، بیماران را در معرض خطر مرگ قرار می دهد و در موارد متعدد منجر به مرگ بیماران شده است.
در کرانه باختری، جوامع فلسطینی در منطقه C و H2 هبرون با موانع بیشتری برای دسترسی به سلامت مواجه هستند. در این مناطق اسرائیل از افراد و وسایل نقلیه خواهان ورود می‌خواهد مجوز ویژه دریافت کنند. فلسطینی‌هایی که در این مناطق اقامت دارند، کارت‌های شناسایی مشخصی به همراه دارند تا بتوانند از ایست‌های بازرسی که نقاط ورود و خروج را کنترل می‌کنند، عبور کنند. چنین محدودیت‌هایی دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی را به‌ویژه در شرایط اضطراری مختل می‌کند.
محدودیت دسترسی به مراقبت های بهداشتی همچنین در کرانه باختری و به ویژه در ورودی بیت المقدس‌شرقی یعنی جایی که بیمارستان های تخصصی فلسطینی در آن قرار دارند، رایج است. در این منطقه بیماران بدون شناسه اورشلیم باید برای کسب مجوز ورود اقدام کنند و تقریباً در همه موارد، بیمارانی که در آمبولانس‌ها هستند باید در یک ایست بازرسی تحت انتقال «پشت به پشتی» قرار گیرند، فرایندی که به موجب آن بیمار فلسطینی از یک آمبولانس فلسطینی به یک آمبولانس ثبت شده در اسرائیل منتقل می‌شوند. متأثر از وجود ایست‌بازرسی‌ها؛ رانندگان آمبولانس‌ها مدت زمان انتظار برای انتقال بیمار به بیمارستان در کرانه باختری تا 3 ساعت توصیف کرده‌اند. همچنان که یکی از رانندگان امبولانس در پنج ایست بازرسی مختلف هنگام تلاش برای رساندن بیماران به بیمارستان متوقف شده است. اگرچه طبق قوانین بین‌المللی، ارائه‌دهندگان خدمات پزشکی باید اجازه عبور سریع از ایستگاه‌های ایست بازرسی را داشته باشند؛ در کرانه باختری انتظار آمبولانس‌ها همانند خودروهای معمولی است. تحت تأثیر این امر در مواقع اضطراری رسیدن به موقع بیماران با مشکل مواجه شده است و بسیاری از بیماران جان خود را از دست داده‌اند زیرا آمبولانس‌ها نتوانستند آنها را به سرعت از پست های بازرسی عبور دهند. در موارد متعدد آمبولانس‌ها نمی‌توانند به بیماران برسند و زمانی بربالین بیمار می‌رسند که بیماران تا سرحد حد مرگ خونریزی کرده‌اند.
در بسیاری از مواقع در حین رانندگی تانک‌های اسرائیلی آمبولانس‌ها را متوقف کرده و جلوی آنها را گرفتند. همچنین موارد متعددی وجود دارد که سربازان اسرائیلی افراد سوار بر آمبولانس را وادار کرده‌اند که لباس‌هایشان را دربیاورند، آنها را بازرسی و به سمت آنها تیراندازی کرده‌اند. سربازها همچنین در مواردی آمبولانس را خاموش کرده و افراد را مجبور کرده‌اند دو ساعت زیر آفتاب داغ بمانند تحت این شرایط آنها آمبولانس را خاموش کرده و در نتیجه تهویه مطبوع برای بیمار وجود نداشت. هنگامی که پرسنل پزشکی برای بررسی نبض بیمار به آمبولانس مراجعه کرده‌اند متوجه شدند که بیمار فوت کرده است. پرسنل پزشکی در ایست های بازرسی اسرائیل در حین ارائه خدمات توسط نظامیان اسرائیل مورد هدف قرار گرفته‌اند. تجاوز فیزیکی و لفظی سربازان در ایست بازرسی و دستگیری در هنگام تلاش برای ارائه خدمات پزشکی موارد رایجی است که پرسنل پزشکی در نوار غزه با آن مواجه هستند.
در حالی که در کرانه باختری ممکن است افراد بیمار به برخی از مراقبت‌های اولیه دسترسی داشته باشند؛ موانع حرکت اثرات مخربی بر تداوم بهره‌مندی آنها از این خدمات دارد. موانعی که اسرائیل ایجاد کرده است برخورداری آنها از خدمات درمانی و بهداشتی را مشکل‌ساز نموده و استمرار در برخورداری از این خدمات و دریافت مستمر مراقبت‌های کافی و دارو را با نقضان مواجه کرده است. در کرانه باختری فقدان مراقبت‌های بعدی و داروی مناسب شرایط بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن مانند دیابت یا فشار خون را تشدید می‌کند. ناتوانی در دریافت غربالگری بهداشتی یا دسترسی به مراقبت‌های تخصصی در کرانه باختری سبب شده است میزان تشخیص دیرهنگام سرطان به دلیل عدم دسترسی به خدمات مراقبت اولیه در پرتو محدودیت های تحمیل شده توسط اسرائیل، که منجر به محدودیت حرکت و فلج شدن سیستم های بهداشتی شده افزایش یافته است.
*مسئولیت صحت و سقم مقاله فوق به عهده نویسنده است و انتشار آن به معنی تأیید یا بیانگر دیدگاه مرکز آینده پژوهی جهان اسلام نمی باشد.
