روندپژوهی بازیگران جهان اسلام/ مصر و الجزایر

دربارۀ کتاب

ژئوپلتیک جهان اسلام با گسترۀ عظیم و جمعیت زیاد خود، همواره از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. حضور قدرت‌های فرامنطقه‌ای، اختلافات قومی و مذهبی، اقتصادهای وابسته، تروریسم و منابع عظیم طبیعی فقط بخشی از عواملی هستند که سبب‌ افزایش چالش‌های پیش روی این کشورها شده‌اند. زیست در دنیای پیچیدۀ امروز، بازی برای تمام بازیگران را سخت و غیرقابل‌پیش‌بینی ساخته است. در عصر تحولات غیرخطی، پیش‌بینی رفتار بازیگران بسیار سخت است. این در حالی است که تمامی بازیگران تلاش می‌کنند سایر بازیگران را به‌سمت نتایج مرجح و مطلوب خود سوق دهند. در این شرایط رفتار بازیگران تابعی از تصمیمات آن‌ها در گذشته و اتفاقاتی است که در دنیای بیرون رخ می‌دهد.

در همین راستا، مؤسسۀ آینده‌پژوهی جهان اسلام پروژه‌ای تحقیقاتی را در زمینۀ شناسایی روندهای بازیگران جهان اسلام تعریف کرده است. در این مجموعه، در تهیۀ گزارش‌های مربوط به تحلیل رفتار بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، از روش تحلیل روند استفاده شده است. روندها، تغییرات منظم در داده‌ها یا پدیده‌ها در خلال زمان است. هرچه زمان می‌گذرد، میزان تأثیر روند، کمتر یا بیشتر می‌شود. روند، ادامۀ گذشته تا اکنون است. در تحلیل روند باید ماهیت، سرعت و پیامدهای روند را کشف کنیم. روندهای مربوط به هر بازیگر به تفکیک پیشران‌های سیاسی، نظامی، اقتصادی، فناورانه، اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی، استخراج شده و تحلیل شده‌اند. ذکر این نکته لازم است که روش گردآوری داده‌ها در این پروژه، روش کتابخانه‌ای بوده است و اطلاعات و داده‌های آماری موردنیاز با استفاده از منابع آماری معتبر به دست آمده‌اند. خروجی پروژۀ تحلیل روندهای بازیگران جهان اسلام، در قالب مجموعه‌ای هفت‌جلدی شامل افغانستان و پاکستان، ایالات متحده امریکا، رژیم صهیونیستی،ترکیه، روسیه، عربستان سعودی، مصر و الجزایر عرضه شده است. در واقع، کتاب حاضر درصدد است ضمن شناسایی بازیگران اصلی و تأثیرگذار در منطقه و جهان اسلام، به پیگیری و رصد رفتار آن‌ها بپردازد.

حضور ایالات متحده در منطقه با موضوع انرژی و نفت آغاز شد؛ اما از 1971 تاکنون دو هدفِ تأمین امنیت اسرائیل و تأمین امنیت انرژی را در خاورمیانه دنبال کرده است. روندهایی که این کشور در منطقۀ غرب آسیا و شمال افریقا در دهه‌های گذشته طی کرده است، از جمله حضور نظامی در افغانستان، عراق، لیبی و سوریه، ایجاد پایگاه‌های نظامی در خلیج فارس، ادامۀ تنش‌ها با جمهوری اسلامی ایران و فعالیت‌های اقتصادی، تأثیر بسزایی بر منطقه گذاشته است. اهمیت حضور ایالات متحده در منطقه، پژوهشگران را بر آن داشت که در این فصل به بررسی دقیق روندهای ایالات متحده در منطقه  بپردازند.

اهمیت کشورهای شمال افریقا برای جهان اسلام به‌دلیل مسلمان و نیز عرب بودن آن‌ها امری پوشیده نیست. در این میان، دو کشوری که دارای اهمیت زیاد در میان بازیگران این منطقه هستند، مصر و الجزایر است. مصر از دیرباز اهمیت تاریخی، علمی و فرهنگی زیادی برای جهان اسلام داشته است. افزون بر این، موقعیت جغرافیایی مصر در کنار دریای مدیترانه و سرخ و نیز همسایگی آن با فلسطین اشغالی، این کشور را در شرایط استراتژیکی چشمگیری قرار داده است. واضح است که تحولات این کشور، به‌خصوص به این سبب که در دهۀ اخیر دستخوش رخدادهای گوناگونی شده است، به درک صحیح از روندهای جهان اسلام کمک شایسته‌ای می‌نماید.

شناخت الجزایر نیز به‌عنوان پهناورترین سرزمین قارۀ افریقا و کشوری مسلمان که نقشی برجسته در عدم تعهد داشته است، امری ضروری است. الجزایر از معدود کشورهایی بود که در دوره‌ای که کشورهای عرب درگیر تحولات سیاسی بودند، ثبات خود را حفظ کرد. با این حال، تعارضات در این کشور، چه در جنگ داخلی دهۀ 90 میلادی و چه در سال‌های اخیر، در جریان بوده است. بنابراین لازم است روند تغییرات در این کشور به‌خوبی بررسی گردد تا در طرح‌ریزی برای آینده، با دیدی وسیع‌تر به مسائل این کشور و نیز مصر پرداخته  شود.