دکتر حسین مفیدی احمدی ( پژوهشگر ارشد مسائل اروپا و فراآتلانتیک)
یک واقعیت و روند ملموس در قفقاز جنوبی، افزایش منزلت و آورده‌های ژئوپلیتیکی این منطقه به نفع غرب، ترکیه و اسرائیل و به ضرر ایران و روسیه است. در واقع، مسئله گسترش ناتو به قفقاز در چارچوب دکترین‌های تحدید نفوذ چین، روسیه و ایرانِ غرب، اهداف ژئواکونومیکی غرب، روند فرسایش ثبات هژمونیک و تضعیف تدریجی هژمونی منطقه‌ای روسیه و روند درون گذاری بیشتر کشورهای قفقاز جنوبی در حوزه یورو-آتلانتیک قابل درک است.
از دیگر سو، در متن تنش باکو- ایروان، شاهد تضعیف عامل ارمنی در مقابل تقویت عامل آذری/ترکی در این منطقه هستیم. روندی که به نظر می‌رسد در پرتو تحولات بحران اوکراین تشدید شده باشد. افزایش نفوذ ژئوپلیتیکی ترکیه در منطقه قفقاز جنوبی نیز واقعیتی ملموس در ژئوپلیتیک قفقاز جنوبی است. ترکیه در حال گسترش نفوذ خود با استفاده از ابزارهای سیاسی، اقتصادی، انرژی، لجستیکی، نظامی و فرهنگی است؛ به گونه‌ای که ایجاد تدریجی منطقه ژئوپلیتیکی آناتولی-قفقاز در ذهن مجسم می‌شود. این روندها و واقعیت‌ها، نظمی جدید را در منطقه برساخته است که در معنای روسیه کمتر، ایران کمتر و عامل ارمنی کمتر و در عین حال عامل ترکی/آذری بیشتر و غرب/ناتوی بیشتر، ایران را در معرض تهدیدهای بالقوه جدیدی قرار داده است. سرعت یابی روند فرسایش ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی و تنگ‌تر و محدودتر شدن فضای ژئوپلیتیکی ایران در منطقه قفقاز جنوبی یکی از مهمترین تهدیدهای بالقوه و بالفعل جدید است.
ضمن آنکه برنامه‌های «پان‌ترکیستی» ترکیه در قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی و تلاش غرب برای درون گذاری کشورهای منطقه در نهادهای یوروآتلانتیکی نیز تهدیدات بالقوه غیر قابل چشم پوشی هستند. در این متن، به نظر می‌رسد ایران نیازمند بازتعریف استراتژی‌های منطقه قفقاز خود است. مهمترین راهبرد ایران در گام نخست، باید محدودتر کردن عوامل و پویایی‌های امنیت زدا برای خریدن زمان باشد. در واقع کند کردن روند درون گذاری کشورهای منطقه قفقاز در نهادهای یوروآتلانتیکی، کاستن از سرعت تشکیل منطقه ژئوپلتیکی آناتولی-قفقاز و جلوگیری از امنیتی شدن بیشتر منطقه عاجل ترین نیاز امنیتی و ژئوپلیتکی ایران است. موازنه سازی و تحدید فضای کنش و نفوذ غرب/ناتو، ترکیه و اسرائیل در منطقه از جمله از مسیر برسازی فرمت‌ها و یا تقویت ائتلاف‌های موضوع محور و زمان محور منطبق با منافع راهبردی ایران در قفقاز جنوبی؛ جلوگیری از امنیتی شدن بیشتر منطقه به عنوان یکی از پنجره فرصت‌های مداخلات خارجی در منطقه و کند کردن روند تضعیف عامل ارمنی در منطقه از مهمترین راهبردهای اولویت دار در سیاست منطقه‌ای ایران است.
موازنه گرایی در سیاست خارجی و سیاست قفقاز ایران و داشتن یک دورنمای استراتژیک در منطقه‌گرایی نیز به برسازی فرصت‌های ایجابی کنشگری ایران در منطقه قفقاز جنوبی و افزایش منزلت و آورده‌های ژئوپلیتیکی این منطقه به نفع کشورمان منجر می‌شود.
