پل گوبل: موسسه جیمز تاون
ترجمه: مرکز آینده پژوهی جهان اسلام
اگرچه امروزه ترکیه همانند دهه 1990 در قفقاز شمالی فعال نیست؛ اما آنکارا بی سروصدا در حال گسترش استفاده از مکانیسم‌های قدرت نرم در این منطقه است. تحلیلگر روسی، آندری آرشوف می‌گوید، پیشروی‌های ترکیه به سمت قفقاز شمالی که به طور فزاینده‌ای به دنبال جنگ آذربایجان و ارمنستان در سال 2020 و از زمان شروع عملیات نظامی ویژه روسیه در اوکراین آشکار شد، روابط با گروه‌های فعال مهاجر در قفقاز شمالی را شامل می‌شود. چنین پیوندهایی نفوذ ترکیه را در قفقاز شمالی گسترش داده و کنترل روسیه را تضعیف می‌کند. در ادامه، آرشوف می‌گوید که متأسفانه کرملین به نگرانی‌های دیگری توجه دارد و نتوانست تشخیص دهد که چه اتفاقی در حال رخ دادن است. این تحلیلگر معتقد است، ازآنجایی‌که دولت روسیه اقدامات لازم را برای مقابله با فعالیت‌های ترکیه انجام نداده است، اکنون شاخه‌ای از «دنیای ترک» در حال رشد در داخل مرزهای فعلی فدراسیون روسیه می‌باشد.
با پایان جنگ دوم قره باغ در سال 2020، ترس از تحرکات جدید ترکیه و استفاده این کشور از مهاجران قفقاز شمالی، کانون توجه تحلیلگران روسیه بوده است. در آن زمان، مفسران روسی همچون دیمیتری رودیونوف اظهار داشتند که ترکیه نه‌تنها به دنبال ایجاد اتحادیه‌ای از دولت‌های ترک است، بلکه سعی دارد تا اتحادیه‌ای از ملت‌های ترک، از جمله آنهایی که در داخل مرزهای روسیه حضور دارند، ایجاد نماید. وی در ادامه می‌گوید که هیچ‌کس، از جمله رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه نیز این موضوع را با صدای بلند نمی‌گوید. وی تأکید دارد که این دقیقاً همان چیزی است که در حال وقوع است. تحلیلگران دیگر هم به نکات مشابهی اشاره کرده¬اند.
مقاله اخیر آندری آرشوف، بررسی جامعی از فعالیت‌های فعلی ترکیه در منطقه ارائه می‌دهد و تأکید دارد که مسکو باید این دسته از فعالیت¬های ترکیه را زیر نظر داشته باشد. او خاطرنشان می‌کند که ترکیه در دهه 1990 با فراهم کردن پایگاه‌های آموزشی برای چچن¬ها و گروه¬هایی که به دنبال استقلال بودند، به طور جدی از آنها حمایت کرده است. این آموزش¬ها در اکثر موارد متوقف شده است و با اقدامات نمادین‌تر ترکیه، از جمله توجه به وقایع مرگبار 1864، تجلیل از جوخار دودایف (اولین رئیس‌جمهور چچن) با نام‌گذاری¬ مکان¬ها در ترکیه و همچنین تلاش برای مشارکت دادن جوانان قفقاز شمالی در پروژه¬های آموزش زبان ترکی جایگزین شده‌اند. با توجه به اینکه از اقدامات جدی ترکیه در قفقاز شمالی کاهش یافته است، مسکو تصور می‌کند که با مشکلی مواجه نیست. این در حالی است که قدرت نرم مورد استفاده ترکیه برای نفوذ در این منطقه به طور مؤثر عمل می‌کند.
دولت ترکیه سخت تلاش می‌کند تا جوانان قفقاز شمالی و اجتماع پراکنده آنها را در منظومه سیاست¬های خود قرار دهد. آرشوف از این اقدام ترکیه به عنوان «جنگ در سایه» توصیف می‌کند. به عنوان مثال، این تحلیلگر روسی به فعالیت گروه‌های گولنیستی اشاره می‌کند که آنکارا در ظاهر با آنها مخالف است، اما گاهی از آنها برای پیشبرد اهداف خود استفاده می‌کند. فعالیت سازمان امور دینی ترکیه و آژانس همکاری و هماهنگی آن (TIKA) و پروژه‌های انجام شده توسط بنیاد جوانان ترکیه (TUGVA)، ارتباط تنگاتنگی با اردوغان دارند.
به گفته آرشوف، آنکارا فعالیت خود را در جمهوری قره چای-چرکس و جمهوری کاباردینو-بالکاریا آغاز می‌کند و همچنین تلاش دارد تا در داغستان، اینگوشتیا، اوستیای شمالی، آدیغیه، چچن و منطقه استاوروپول نفوذ کند. وی در ادامه می‌گوید که بنیاد جوانان ترکیه به تنهایی حدود 50 برنامه را در سراسر قفقاز شمالی سازمان‌دهی کرده است. برخی از این طرح‌ها لحظه‌ای و آنلاین هستند و برخی دیگر نیز به انتقال دانشجویان منطقه به ترکیه، کمک به مهاجران برای بازدید از سرزمین‌هایشان و یا حضور مدرسین ترک در دانشگاه‌های قفقاز شمالی مربوط می¬شود. آرشوف می‌گوید که بنیاد جوانان ترکیه از آغاز ماه رمضان امسال، حدود 5 میلیون دلار بین گروه‌های مسلمان در قفقاز شمالی و سایر نقاط روسیه توزیع کرده است. وی نتیجه می‌گیرد که در بحبوحه عملیات نظامی ویژه نیروهای مسلح روسیه در اوکراین، شکی نیست که ترکیه و دوستان دیرینه آن همچون بریتانیا، از این فرصت برای تحت‌فشار قرار دادن روسیه در جبهه جنوبی، از جمله در مرزهای آن در قفقاز شمالی استفاده کنند.
آرشوف و تحلیلگران دیگر تأیید می‌کنند که اجتماع¬های پراکنده قفقاز شمالی نقش ویژه‌ای ایفا می‌کنند؛ این نقش با روش‌هایی که اینترنت آنها را به جوامعشان مرتبط کرده است، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. در عین حال، جنگ در اوکراین به کاهش نفوذ روسیه در بین اجتماع¬های پراکنده قفقاز شمالی و جاهای دیگر منجر شده است.
دو تحول در ترکیه بر این نقش جدید جمعیت‌های مهاجر قفقاز شمالی تأکید می‌کند. از یک‌سو، آنکارا مدت‌هاست که با تحقیق در مورد این اجتماع¬ها مخالف است، اما در حال حاضر به افراد بیشتری برای بررسی این موضوع اجازه می‌دهد و حتی به نظر می‌رسد که علاقه‌مند به جلب توجه آنها است. به عنوان مثال، اخیراً گروه بین‌المللی بحران، تحقیقات ویژه‌ای را در مورد مسلمانان روسی¬الاصل ساکن ترکیه منتشر کرد. از سوی دیگر، برخی از سیاستمداران ترکیه آماده هستند تا درباره امکان به رسمیت شناختن اقدامات روسیه علیه کشورهای قفقاز شمالی تحت عنوان «نسل‌کشی» بحث کنند. با توجه به عدم تمایل ترک‌ها به استفاده از این اصطلاح که مبادا به بحث در مورد حوادث غم‌انگیز سال 1915 منجر شود، رویکرد مذکور یک تغییر قابل توجه محسوب می¬شود. چنین تغییری تنها به این دلیل امکان‌پذیر شد که آنکارا اکنون قفقاز شمالی را به عنوان مکانی می‌بیند که می‌تواند از آن امتیاز به دست آورد. البته این مهم در صورتی محقق می¬شود که آنکارا بتواند موافقت چرکس¬ها، اینگوش¬ها و چچن¬هایی که تأکید دارند از لحاظ تاریخی قربانی سیاست‌های روسیه بوده‌اند را کسب کند. دلیل احتمالی دیگر این است که ترکیه در حال حاضر در منطقه نه تنها با روسیه بلکه با ایران نیز رقابت می‌کند. ایران حتی نسبت به ترکیه تمایلی به صحبت در مورد نسل‌کشی ندارد.
درصورتی‌که کرملین به این روند توجه کند، احتمالاً اقدامات ترکیه در قفقاز شمالی را به طور جدی محدود می‌کند. اما در حال حاضر، درگیری در اوکراین حواس مسکو را پرت کرده است. همچنین ممکن است پاسخ روسیه به ترکیه محدود شود، زیرا مسکو تمایل ندارد آنکارا را از خود دور کند و این کشور (ترکیه) مخالفت خود را با گسترش پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) به فنلاند و سوئد کنار بگذارد. موضوعی که از نظر رهبری روسیه اهمیت زیادی دارد.
اصل یادداشت قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://jamestown.org/program/as-war-rages-in-ukraine-turkey-expanding-its-soft-power-in-north-caucasus/
***مسئولیت صحت و سقم مطلب موجود به عهده نویسنده و مترجم است و انتشار آن¬ به معنی تایید یا بیانگر دیدگاه مرکز آینده پژوهی جهان اسلام نیست.
