ژئوپلتیک خاورمیانه و آسیا: تغییر در ائتلاف های نظامی؟
مترجم: مریم قهرمانی
حرکتی عمیق در ائتلاف های ژئوپلتیکی در حال رخداد است که به سمت تضعیف هژمونی ایالات متحده در منطقه وسیع تر آسیای مرکزی- خاورمیانه و هم چنین جنوب آسیا تمایل دارد. بسیاری از متحدین وفادار آمریکا “طرفین خود” را تغییر داده اند. هم ناتو و هم شورای همکاری خلیج فارس (GCC) در بحران به سر می برند.
ترکیه و ناتو
آنچه ناتو را متمایز می سازد، شکاف های عمیقی است که اغلب به واسطه مقابله آنکارا با واشنگتون بروز داشته است.
ترکیه- که یکی از اعضای مهم ناتو به شمار می آید- در حال مبارزه با شورشیان کرد تحت حمایت ایالات متحده در شمال سوریه است- این بدان معناست که ایالات متحده به عنوان یکی از اعضای ناتو در حال حمایت و تامین مالی شورشیان کرد برضد یکی دیگر کشورهای عضو ناتو است. درحالیکه ترکیه همچنان از اعضای ناتو است- که یک سیستم دفاع هوایی هماهنگ و یکپارچه دارد- اما اردوغان سامانه دفاع هوایی اس 400 را از روسیه خریداری کرده تا در مقابل کردها، نیروهای جنگ نیابتی ایالات متحده در شمال سوریه، از آن استفاده کند. ترکیه به عنوان یکی از اعضای ناتو در حال حاضر در حال استفاده از دفاع هوایی یکی از دشمنان ناتوی ایالات متحده علیه شورشیان تحت حمایت ناتوی ایالات متحده است. در عوض، ترکیه با نگاهی جهت تصرف بخش هایی از سوریه، نیروهای خود را به شمال سوریه اعزام کرد.
اسرائیل از حامیان بلامنازع تشکیل دولت کردی در عراق و شمال سوریه است؛ چراکه این اقدام گامی برای اسرائیل بزرگتر در آینده خواهد بود. تل آویو به دنبال جابجایی و اعزام بیش از 200 هزار یهودی با قومیت کردی به کردستان عراق است. از سوی دیگر توافق همکاری دوجانبه نظامی میان ترکیه و اسرائیل به مخاطره افتاده است. واضح است که این تحولات منجر به تقویت همکاری نظامی میان ایالات متحده و اسرائیل شده که در این خصوص می توان به ایجاد پایگاه نظامی ایالات متحده در اسرائیل اشاره کرد. در همین حال، ترکیه روابط نزدیکتری را با ایران ایجاد کرده است که در نهایت به تضعیف راهبردهای ناتوی ایالات متحده در منطقه وسیعتری از خاورمیانه کمک خواهد کرد.
خاورمیانه جدید
راهبرد واشنگتون شامل ایجاد بی ثباتی و تضعیف قدرت های اقتصادی منطقه ای در خاورمیانه، من جمله ترکیه و ایران می شود. این سیاست نیز با تجزیه سیاسی این کشورها همراه خواهد بود. از زمان جنگ خلیج (فارس) در سال 1991، پنتاگون قصد ایجاد “کردستان آزاد” را در سر داشته است که شامل الحاق بخش هایی از عراق، سوریه، ترکیه به یکدیگر و همچنین ایران می شود. در این شرایط، آیا ترکیه عضو فعال ناتو باقی خواهند ماند؟
قطر و عربستان سعودی
محاصره اقتصادی صورت گرفته علیه قطر توسط عربستان سعودی موجب ایجاد شکاف در ائتلاف های ژئوپلتیکی شده است که در جهت تضعیف ایالات متحده در خلیج فارس کارایی دارد.
شورای همکاری خلیج (فارس) (GCC) با موضع گیری های امارات و بحرین به نفع عربستان و علیه قطر دچار شکاف شده است. در عوض قطر حمایت عمان و کویت را دارد. واضح است که GCC تا همین اواخر ائتلاف وفادار و قدرتمند ایالات متحده در خاورمیانه علیه ایران بوده و اکنون دچار بی نظمی و آشفتگی شدید است.
درحالیکه بزرگترین پایگاه نظامی ایالات متحده در خاورمیانه در قطر واقع شده است، دولت قطر روابط نزدیکی با ایران برقرار نموده است. علاوه بر این، تهران در همان لحظات نخستین محاصره عربستان علیه قطر به کمک دولت قطر شتافت.
درحالیکه مقامات ستاد مرکزی فرماندهی ایالات متحده (USCENTCOM) در پایگاهی نظامی خارج از دوحه مستقر هستند، اما شریک اصلی قطر در صنعت نفت و گاز من جمله خط لوله ایران است. از طرف دیگر روسیه و چین به صورت فعال در عرصه صنعت نفت و گاز قطر مشارکت دارند.
ایران و قطر تحت ساختار مالکیتی فعال فی مابین ایران- قطر در استخراج گاز طبیعی دریایی با هم مشارکت دارند. این میادین گازی راهبردی هستند، چراکه بزرگترین ذخایر گازی دنیا هستند که در خاورمیانه و در دریا قرار دارند.
به عبارت دیگر درکنار همکاری فعالانه قطر با ایران، توافق نامه همکاری با ایلات متحده نیز داشت که در عمل بر ضد ایران است. ستاد مرکزی فرماندهی ایالات متحده که در قطر پایگاه دارد، مسئولیت انجام عملیات نظامی علیه دشمنان ناتو- ایالات متحده را بر عهده دارد که شامل ایران می شود؛ که خوب شریک اصلی صنعت نفت و گاز قطر هم هست. ساختار این دو ائتلاف متقاطع ایجاد تناقض می کند. آیا ایالات متحده به دنبال تغییر رژیم در قطر است؟ ضمنا، ترکیه هم در قطر پایگاه نظامی ایجاد کرده است.
این صف بندی های جدید، ارتباط مستقیم با مسیرهای خط لوله ای نفت و گاز دارد. قطر پروژه مسیر خط لوله از طریق عربستان سعودی و اردن (که از ابتدا توسط ترکیه حمایت می شد) را به نفع خط لوله عسلویه از مسیر ایران، عراق و سوریه متوقف کرد که از جانب روسیه حمایت می شد. کنترل ژئوپلتیکی روسیه بر خطوط لوله به سمت اروپا در نتیجه اعمال حصر و تحریم قطر از جانب عربستان شدت گرفت.
پاکستان، هند و سازمان همکاری های شانگهای (SCO)
یکی دیگر از تغییرات اصلی در روابط ژئوپلتیک به گونه ای رخ داده است که تاثیر بسزایی بر هژمونی ایالات متحده هم در آسیای مرکزی و هم در جنوب آسیا داشته است. در 9 ژوئن 2017، هم هند و هم پاکستان، به طور همزمان عضو سازمان همکاری شانگهای (SCO)، سازمان همکاری های دوجانبه اقتصادی، سیاسی و امنیتی، شدند که تا حد زیادی تحت سلطه روسیه و چین قرار دارد. روشن است که عضویت هند و پاکستان در SCO بر توافق های همکاری های نظامی آنها با ایالات متحده تاثیرگذار خواهد بود.
درحالیکه SCO در پکن به صورت رسمی یک “ائتلاف نظامی” نیست، اما در عین حال، به عنوان یک “وزنه تعادلی” راهبردی و ژئوپلتیک برای ناتوی ایالات متحده و متحدان آن عمل می کند. در چندین سال اخیر، SCO همکاری های خود در زمینه امور نظامی و اطلاعاتی را توسعه داده است. چندین مانور نظامی تحت نظارت SCO برگزار شده است. با داشتن پاکستان و هند به عنوان اعضای کامل، SCO دربرگیرنده منطقه وسیعی می شود که اکنون حدود نیمی از جمعیت جهان را در خود جای داده است.
توسعه SCO
پیوستن همزمان هر دو کشور به عنوان اعضای کامل سازمان SCO نه تنها نمادین نیست، بلکه نشان دهنده تغییر تاریخی در صف بندی های ژئوپلتیکی است که تاثیر بالفعل بر ساختار توافق نامه های اقتصادی و نظامی دارد. علاوه بر این، بر مناقشات درونی میان هند و پاکستان تاثیر دارد که به زمان استقلال این کشورها باز می گردد. ناگزیر، این تغییر تاریخی دربرگیرنده ضربه ای به واشنگتون است که توافق نامه های دفاعی و تجاری هم با پاکستان و هم با هند دارد.
درحالیکه هند به شدت با واشنگتون متحد باقی مانده است، ضربت خفه کننده آمریکا بر پاکستان (به واسطه توافقنامه های نظامی و اطلاعاتی) در نتیجه معاملات تجاری و سرمایه گذاری پاکستان با چین و هم چنین پذیرش هند و پاکستان در SCO، که به نفع روابط دوجانبه میان هر دو کشور بوده، همچنین همکاری با روسیه، چین و آسیای مرکزی تضعیف شده است.
به عبارت دیگر، توسعه SCO موجب تعضیف بلندپروازی های سلطه طلبانه آمریکا هم در منطقه جنوب آسیا و هم در اوراسیا می شود. هم چنین بر مسیرهای خطوط لوله انرژی، کوریدورهای حمل و نقل، مرزها و امنیت متقابل، حقوق دریایی تاثیر دارد.
با توسعه روابط دوجانبه پاکستان با چین، از سال 2007 به این طرف، چنگ اندازی ایالات متحده بر سیاست پاکستان- که به شدت بر حضور نظامی آمریکا و همچنین روابط واشنگتون با سازمان اطلاعاتی- نظامی پاکستان وابسته بود- به میزان قابل توجهی تضعیف شده است. عضویت کامل پاکستان در SCO، ارتباط آن با چین و ایران می تواند به تقویت قدرت دولت مستقر در اسلام آباد کمک بسزایی کند.
نتیجه گیری
تاریخ به ما می گوید که ساختار ائتلاف های سیاسی بسیار مهم هستند. آنچه در حال ظهور است، یک سری ائتلاف های متناقض متقابل هم “با” و هم “علیه” ایالات متحده است. ما شاهد تغییرات در ائتلاف های سیاسی و نظامی هستیم که به میزان زیادی به تضعیف هژمونی ایالات متحده در آسیا و خاورمیانه کمک خواهد کرد. آیا ترکیه به دنبال ترک ناتو است؟ رابطه دو جانبه ترکیه و واشنگتون رو به وخامت است.
در همین حال، شورای همکاری خلیج فارس (GCC) که وفادارترین متحد ایالات متحده در خاورمیانه است، دیگر کارایی سابق خود را ندارد. قطر نه تنها با ایران متحد شده، بلکه به شدت در حال همکاری با روسیه است. در عوض، توافق نامه های همکاری دوجانبه نظامی آمریکا هم با هند و هم با پاکستان به دنبال پذیرش هر دو کشور در SCO (شامل ائتلاف نظامی فعال تحت سلطه چین و روسیه) تحت تاثیر این رویدادها قرار گرفته اند.
منبع: گلوبال ریسرچ
** مسئولیت صحت و سقم مطالب موجود در یادداشت ها، مقالات و مصاحبه های منتشر شده در سایت به عهده نویسنده بوده و انتشار آنها الزاما به معنی تایید مطلب یا بیانگر دیدگاه های موسسه نمی باشد
