گذشته اقتصادی ترکیه
جریان اقتصاد ترکیه مخصوصا از زمانی که جمهوری ترکیه تاسیس میشود به تبع خیلی از اقتصادهای خاورمیانه و اقتصادهایی که از استعمار غرب منظور یعنی استعمار انگلیس و فرانسه رها میشوند و مبتنی بر اقتصاد های برنامه ریزی شده هستند و از همون زمان نه تنها در ترکیه بلکه درکشورهای دیگر حتی ایران هم این اقتصادها بهصورت متمرکز،دولتی و برنامه ریزی هست. در بین اصول شش گانه آتاتورک یک بحث از اصول اصل دولت گرایی است و اصل دولت گرایی اشاره اساسیش به بحث دولتی بودن اقتصاد است . از آن زمان تا به حال برنامه های اقتصادی متنوعی طراحی میشود.یعنی از سال 1924 تا ابتدای دهه 80 نزدیک بیش از ده برنامه اقتصادی توسط چپ های راستین یا چپ میانه اجرا میشود که اکثر با ناکامی و شکست مواجه هستند.دستاوردی این نظام برنامه ریزی اقتصادی تورم فضای بیکاری و مشکلات و وابستگی هرچه بیشتر به کمک های خارجی به ویژه دولت آمریکاست حتی گفته میشود ورود ترکیه در سال 1952 به ناتو هم یک جور بازتاب همین مشکلات اقتصادی هست وترجیح میدهد در بلوک غرب جایی گیرد تا بتواند از بخشی از کمکهایی اقتصادی اتحادیه اروپا و ناتو به ویژه در راه تجهیزات وتسهیلات نظامی بهره برداری کند. با کودتای سال 1980 وتحولاتی که در دنیای روس رخ میدهد بحث آزاد سازی اقتصادی ایجاد میگردد وبحث آزاد سازی اقتصادی مطرح میشود. در دوره آزاد سازی اقتصادی ما شاهد رشد متوازن ترکیه هستیم. اگرچه مشکلاتی هم به ویژه در زمینه تورم و کثری بودجه دارد اما بزرگترین مزیتی که تا امروز هم ادامه دارد خودکفایی ترکیه در محصولات اساسی کشاورزی است. تقریبا از سال 1980 ترکیه در بخش بزرگی از محصوات کشاورزی خودکفا میشود. اما بحران هایی که بعد از اوزال به ویژه دهه90 و دهه پایانی قرن بیستم اتفاق می افتد وضعیت مبهم وبسیار شکننده ای برای اقتصاد ترکیه رقم می زند که مهمترین مساله و علت آن هم ناپایداری دولت ها در ترکیه هست. دولت های شکننده و ناپایدار و بی کفایتی اقتصاد اداری به ویژه نظامی ها و ژنرال ها و.. باعث میشود که وضعیت اقتصادی ترکیه بسیار نابسامان باشد. حتی تورم سه رقمی را هم در ترکیه شاهد هستیم و بیکاری،کسری بودجه تورم باعث کاهش ارزش پول لیر ترکیه در یک سال می گردد.
روند اقتصادی ترکیه از ابتدای قرن 20 تا شرایط کنونی
به نظر من یکی از عوامل اصلی موفقیت عدالت توسعه بحث طرح ها ونجات اقتصادی ترکیه بود. من ترجیحم بر این است که یک حزب محافظه کار و کاملا تراگماتیک هست و مهمترین مساله مردم ترکیه را که مساله اقتصادی بود برجسته و با همین انگیزه پا به مبارزه نهاد و در طی این مدت هم یکی از بزرگترین مغز متفکرحزب عدالت توسعه کمال درویش (که سالها در بانک جهانی کار میکرد) بیش از هر چیزی روی مساله اقتصاد ودر همان دوره مبارزات انتخاباتی درکمپ حزب عدالت توسعه بود. از زمان سال 2002 که حزب عدالت روسیه قدرت را در دست گرفته به طور متوازن بسیاری از مشکلات ساختاری برخی از مشکلات ساختاری ترکیه حل و فصل شده است. در سال 2004 و 2005 را برای یکی از بهترین رشد های اقتصادی را ترکیه را بارشد9.8، 8.9 داشت و درواقع رشد بسیار خوبی را تجربه کرد وبعد از آن هم تقریبا تا سال 2012 مرتب در حد فاصل بین 7 تا 9 ترکیه رشد اقتصادی متوازنی داشته است.سازمان سیاه آمریکا در یک ارزیابی در سال 2010 از ترکیه در رده کشورهای توسعه یافته قلمداد کرد. امروزه سیاست مداران و حتی اقتصاد دانانی ترکیه را نه به عنوان کشور در حال توسعه بلکه به عنوان کشور تازه صنعتی شده تلقی میکنند.
بنابراین ترکیه امروزه بنابر اعتقاد خیلی از صنعت گران اقتصاد دان جزء20کشورصنعتی جهان محسوب میشود وحتی از نظر مجله اکونومیست شهر استامبول در سال 2008 با35 نفر میلیاردر پس از مسکو،نیویورک،لندن دررده چهارم قرار دارد (توکیو در رده های بعدی قرار دارد ) این نشان دهنده این هست که ترکیه ازنظر شاخصه های توسعه و شاخصه های رفاه و ثروت وضعیت بسیار خوبی پیدا کرده است. در حوزه صنعت صنعت نساجی ترکیه 16.3% کل صنایع ترکیه را در بر میگیرد.بعد از ان نفت14.5،صنایع غذایی 10.6،صنایع شیمییایی10.0،صنعت فولاد ذوب آهن 8.9،خودرو سازی6.3 قرار دادر. اساسا ترکیه امروزه به عنوان یک کشور صنعتی شناخته میشود و مهمتر از اون در زمینه صنعت توریسم که از یکصد هتل برتر جهان طبق آمار موسسه ای (تی یو آی) که در آلمان 11هتل در ترکیه قرار دارد.
آینده اقتصاد ترکیه و چشم انداز اقتصاد ترکیه
ثبات رشد اقتصادی متوازن تا اوایل و نیمه اول سال 2013 وجود دارد ، اما اتفاقاتی که از سال 2013به ویژه درمورد بحران سوریه ومسائل داخلی ترکیه ( افشای مساله فساد مالی وضعیت کشمکش هایی که بین گولن و دولت) حوادث دیگری رو در ترکیه رقم زد و امیدواری (اینکه ترکیه تا سال2023 جزء10اقتصاد برتر ،توزیع ناخالصی داخلی 2000میلیارد دلار داشته باشد خدشه دار و تیره تار شد. .این اتفاقات که اواخر 2012اوایل 2013 اتفاق افتاد، رشد اقتصادی ترکیه را تحت الشعاع قرار داد . مخصوصا انعکاس بحران های خارجی ترکیه مهمترین تاثیرش را بر اقتصاد ترکیه گذاشت . یکی ازمهمترین آنها بحث سوریه و اینکه ترکیه جولانگاه گروه های تروریسم شد بر فرار سرمایه های خارجی از ترکیه بسیار تاثیر گذاشت.از سال 2013 روند جذب سرمایه گذاری در ترکیه بسیار کاهش پیدا کرد و رشد اقتصادی ترکیه هم به عنوان یک پارامتر تاثیر گذار تحت الشعاع سرمایه گذاری خارجی قرار گرفت. این قضیه در بودجه دولتی ترکیه هم تاثیر گذاشت و کسری بودجه را در سال 2013و 2014و پیش بینی در سال 2015 خواهد داشت. چنانچه بازار بورس ترکیه از سال 2013 با مشکل مواجه شد و شاخص بورس این کشور در طی یک سال یعنی سال 2014 18 درصد کاهش یافت. این در حالی بود که چهار سال قبلش یعنی در سال 2010 بیش 9.2 درصد این رشد داشت. نرخ تورم این کشور که تاسال 2012 نزدیک به 5 بود هم اکنون به 7.4 درصد رسیده. ارزش لیره بیش از 30درصد کاهش پیدا کرد.
در این بین برای بررسی چشم انداز اقتصاد ترکیه باید دو جنبه را باید دید. یکی مشکلات ساختاری ترکیه ویکی به حوادث عادی ترکیه برمیگردد. ترکیه علی رغم پیشرفت هایی چند مشکل ساختاری دارد و به نظر نمیرسد در آینده نزدیک در2015 در2016این مشکلات حل بشود. در حال حاضر ودر آینده ترکیه با مشکلاتی دست به گریبان هست حتی در بهترین وضع اقتصادیش بحث کسری بودجه هست..مساله دیگر ترکیه در 10سال اخیر بایک نرخ بیکاری ثابت 10درصد مواجه بوده است. یعنی نرخ بیکاری کاهش پیدا نکرده و فقر فزاینده (که بخش بزرگی از مردم ترکیه با آن دست به گریبان هستند نیز وجود دارد.طبق آمارسازمان توسعه و همکاری اقتصادی بیش از 20 درصد مردم ترکیه زیر خط فقر قرار دارند.
به نظر میرسد مهمترین پیش بینی برای سال 2015 بحث مربوط به انتخابات پیش رو هست.در سال 2015 که اگر این نوسانات ادامه داشته باشد مسلما اولین تاثیر کاهش ثبات اقتصادی بازارهای این کشور است. اقتصاد ترکیه اساسا با بازارهای جهانی مرتبط هست و هرگونه نوسان ولرزشی دربازارهای مختلف مالی بازارهای بورس بازار سرمایه ،بازارهای ارز و دلار بر اقتصاد ترکیه موثر خواهد بودو میتواند به کاهش ارزش لیر منجر شود. اگر این نوسانات واین کشمکش های اتفاق افتد مسلما این نابسامانی اقتصاد پیش روی ترکیه در سال 2015 و 2016 تاثیر دارد. به علاوه برخی از اقتصاد دان ها نسبت به بحث سرمایه گذاران در ترکیه و بحث جذب سرمایه گذاری خارجی اعلام خطر میکنند وچراغ قرمز نشان میدهند .سرمایه گذاران به خاطروضعیت شکننده ترکیه از نظر داخلی به ویژه سیاسی ترجیح میدهند در ترکیه بیشتر از این سرمایه گذاری نکنند وحتی برخی از آنها این سرمایه ها را خارج میکنند و به کشور های اروپایی و اروپای شرقی و کشورهای آسیای مرکزی مانند ترکمنستان منتقل میکنند. در زمینه رشد اقتصادی ترکیه هم بر خلاف سال های 2004 و 2005 که متوسط7 الی 9 درصد بوده رشد اقتصادی 3.5 تا 4 درصد در سال آینده پیش بینی میشود و این رشداقتصادی نسبتا پایینی برای ترکیه هست . پیش بینی آماری برای رشد اقتصادی ترکیه برای سال آینده در حد 4 و درآمد سرانه نرخ برابری در قدرت خرید در حدود 20 دلار و نرخ تورم 7.4 هست.
