چشم‌انداز همکاری پاکستان با ائتلاف نظامی ناتوی اسلامی، فرزاد رمضانی بونش پژوهشگر مسائل منطقه‌ای
موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام
در آذر 1394 عربستان از شکل‌گیری یک ائتلاف نظامی اسلامی ضد تروریسم موسوم به «ناتوی اسلامی» با مشارکت 34 کشور علیه تروریسم خبر داد. بیانیه مشترکی بر طبق مفاد سازمان همکاری‌های اسلامی و مبارزه با تروریسم، ائتلاف نظامی اسلامی را شکل داد و جدا از کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس، ترکیه، پاکستان، مالزی و مصر عمان نیز در دسامبر گذشته اعلام کرد که به این ائتلاف پیوسته است. در این میان درواقع از نگاه ریاض تنها سه کشور پاکستان، مصر و ترکیه و تااندازه‌ای امارات می‌توانستند در موفقیت نسبی ائتلاف نقش بازی کند و بنابراین حضور ارتش پاکستان، (از قدرتمندترین کشورهای عضو این ائتلاف است و تنها قدرت هسته‌ای ائتلاف) می‌تواند بسیار مهم باشد . در همین راستا قبلاً در سال 2014، پس‌ازآنکه عربستان اعلام کرد که اسلام‌آباد جزئی از ائتلاف نظامی بازگرداندن دولت منصور هادی است، مجلس پاکستان قطعنامه‌ای را تصویب کرد و از دولت خواست در جنگ یمن موضع بی‌طرفی اتخاذ کند. دراین‌بین عربستان با رایزنی‌ها و گفتگوهای مختلف به از پاکستان درخواست کرد تا نقش جدی از سوی پاکستان در این ائتلاف را مشاهده کنند. اما باید گفت چالش‌های پاکستان در همکاری گسترده با ائتلاف نظامی ناتوی اسلامی بسیار است.
دامنه مخالفت‌های داخلی :
درگذشته احزاب در مجلس پاکستان با صدور قطعنامه‌ای، دولت را موظف به اتخاذ مواضع بی‌طرفانه در مورد بحران‌ها در خاورمیانه کرده بودند، اما پس از اعلام وزیر دفاع پاکستان و مجوز لازم برای پیوستن ژنرال راحیل شریف فرمانده پیشین ارتش این کشور به ائتلاف نظامی به رهبری عربستان به‌عنوان فرمانده این ائتلاف موجی از مخالفت‌ها آغاز شد. از یک‌سو شخصیت‌ها و مقاماتی چون عمران خان رهبر حزب تحریک انصاف ، فؤاد چودری سخنگوی حزب تحریک انصاف، رئیس پیشین سنای پاکستان، جریان‌های اصلی و احزاب سیاسی شیعه در پاکستان چون حزب وحدت مسلمین پاکستان، برخی از سران حزب مردم پاکستان، اعضای کمیته روابط خارجه مجلس و.. به رویکرد همکاری با ائتلاف نظامی ناتوی اسلامی انتقاد داشتند. در این حال هرچند پاکستان کشور نیازمند سرمایه ، نفت و انرژی بوده و بخش مهمی از نیروی کار پاکستان(یا بیش از سه میلیون نفر) در کشورهای عرب خلیج‌فارس کار می‌کنند و این کشور جدا از کمک‌های مالی بسیار بیش از 11 میلیارد دلار مناسبات تجاری با این کشورها دارد ، اما مخالفان معتقدند درحالی‌که در پایان سال 2016 تلفات غیرنظامیان در حملات تروریستی و مرگ‌ومیرهای خشونت‌های قومی تا حدود 80 درصد (نسبت به 2013) کاهش‌یافته جانب‌داری اسلام‌آباد از عربستان و هرگونه حضور غیرنظامی و .. در یمن می‌تواند به تنش شیعه-سنی و فرقه‌گرایی در کشور دامن زده و موجب تحریک طالبان پاکستان و گروه داعش و منافع ملی قربانی خوشنودی سعودی گردد و غرق کردن پاکستان در جنگ‌های فرقه‌ای ابعاد نوینی به خود گیرد. مخالفان با اتکا به دلایلی چون ائتلاف عربستان درواقع طبق فرمان ریاض است و جدا از رفتار دوگانه، فرقه‌ای و غیرعادلانه عربستان ائتلاف نظامی خودساخته عربستان خدمت به آمریکا است، به پیامدهای منفی آن توجه می‌کنند. در همین چارچوب افکار عمومی و رسانه‌های مخالف این کشور معتقدند دولت نباید وارد جبهه جنگ غیر پاکستانی شود. در همین راستا برخی دیگر نیز معتقدند که ژنرال راحیل شریف فقط چند ماه از ارتش بازنشسته شده و طبق قانون اساسی پاکستان، تا دو سال حق هیچ‌گونه فعالیت مجدد نظامی یا دولتی ندارد دولت پاکستان با دادن مجوز به راحیل شریف، این قانون را هم زیر پا گذاشته است.
چالش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی:
هرچند از دید اسلام‌آباد نگاه مثبتی به اشتراک‌گذاری اطلاعات بین کشورهای مسلمان و مبارزه با جنگجویان خارجی چون داعش در قالب همکاری ائتلاف نظامی وجود دارد و عربستان اسلام‌آباد را با وعده‌های چون کمک‌های اقتصادی متقاعد به مشارکت در گسترده با ائتلاف نظامی ناتوی اسلامی تشویق می‌کند. به‌علاوه در همین راستا این نگاه وجود دارد که هر افسر ارتش پاکستان پس بازنشستگی می‌تواند هر مسئولیت و شغلی را بپذیرد، اما تردیدهایی در مورد رویکرد اسلام‌آباد در نوع اهداف ریاض با توجه به چالش‌های درونی ائتلاف و نامعلوم بودن دستور کار، استقرار نیروهای مشترک ائتلاف، نوع هماهنگی نظامی، آیین‌نامه اداری و تشکیلات سازمانی ، نوع کنش کشورهایی ضعیف چون سومالی در مبارزه با تروریسم ، سهم و میزان نقش بازیگرانی چون ترکیه در کنار عدم حضور د و کشور درگیر در بحران یعنی عراق و سوریه وجود دارد. گذشته از این انتصاب فرمانده پیشین ارتش پاکستان به فرماندهی این ائتلاف، از یک‌سو پیام منفی را برای کشور دوست و همسایه غربی پاکستان یعنی ایران در شرایط تنش ایرانی- سعودی دارد. از این منظر باوجود شروطی پاکستان چون ضد ایرانی نبودن ائتلاف و نقش اسلام‌آباد برای کاهش تنش‌ها بین ریاض و تهران، پاکستان همچنان از نوع پیامد منفی این حضور بر روابط خود با ایران ( که در جنگ ١٩٦٥ ميان هند و پاكستان از این کشور پشتیبانی کرد) و نارضایتی ایران از این تصمیم پاکستان می‌هراسد. درواقع رویکرد فرقه‌ای ائتلاف و عدم حضور ایران و عراق موجب شده است تا تردیدها در موردپذیرش نقش فرماندهی نظامی از سوی راحیل شریف بیشتر شود و این رویکرد تقویت گردد که این ائتلاف بیش از آنکه اسلامی باشد در خدمت برخی اعضای این ائتلاف همچون عربستان، قطر و امارات و نگاه ویژه و یک‌سویه آن‌ها از تروریسم خواهد بود. در بعد دیگری حضور پاکستان در همراهی با عربستان و چشم‌انداز حضور در بحران‌های منطقه می‌تواند روابط پاکستان با روسیه را (در شرایطی که پاکستان روابط نوینی را با روسیه را شروع کرده است) را تحت تأثیر قرار دهد.
چشم‌انداز همکاری پاکستان با ائتلاف نظامی ناتوی اسلامی
هرچند ائتلاف اسلامي مبارزه با تروريسم با شعار نگهبانی از كشورهاي اسلامي در برابر تروريسم بدون توجه به نژاد و نوع مذهب مردمان و هم‌راستا با سازمان ملل و سازمان همكاري‌هاي اسلامي و ایفای نقش هماهنگ‌كننده تلاش‌ها براي مبارزه با تروريسم اعلام شد، اما عدم حضور ايران، عراق و سوريه در اين ائتلاف و ایجاد نوعی اتحاد ضمنی سنی در برابر شیعه موجب شده پاکستان در مقابل در همکاری گسترده با ائتلاف نظامی ناتوی اسلامی تردیدهای بسیاری داشته باشند. دراین‌بین از یک‌سو هرچند احزاب اسلامی تندرو و جریان‌هایی در دولت و ارتش ازنظر فکری همکاری‌هایی با عربستان سعودی دارند و مشارکت در ائتلاف نظامی اسلامی پاکستان روابط با کشورهای عربی خلیج‌فارس را تقویت می‌کند و پیامدهای مثبت مالی خواهد داشت اما در اجلاس آتی ائتلاف نظامی پاکستان تلاش خواهد کرد تا با در نظر داشت منافع ملی پاکستان در حوزه‌های سیاسی و امنیتی در کنار توجه به عدم تیرگی روابط خود با ایران با حدود 900 کیلومتر مرز مشترک ، و علایق و نگرش حزب مردم و احزاب منتقد و جریان‌های شیعی و بریلوی با پیش‌شرط‌هایی چون حضور ايران در اين ائتلاف برای رهایی از جدایی شيعه و سني و ایفای نقش ميانجي ميان كشورهای اسلامی به بهره‌گیری از منافع نظامی، امنیتی و مالی همکاری‌های حداقلی با ریاض در حوزه‌هایی مستقیم رویارویی در بحران‌ها بپردازد و در صورت تداوم رویکرد ائتلاف بیش از اقدام به ارائه مشاوره‌های نظامی بپردازد.
