چرا روسیه، عفرین را ترک کرد؟
نویسنده: حاید حاید/ میدل ایست آی
ترجمه: موسسه آینده پژوهی جهان اسلام
تصمیم روسیه برای ترک منطقه عفرین در شمال غربی سوریه، به شدت به روابط سابقا صمیمانه آن با دولت محلی تحت رهبری کردها در آنجا، آسیب زد. این تاثیر منفی در بیانیه‌ای مشهود است که دولت محلی عفرین در سوم فوریه منتشر کرد و در آن از روسیه خواست تا حمایت سیاسی خود از حمله تحت رهبری ترکیه را متوقف کند و مسکو را مستقیما مسئول مرگ غیرنظامیان دانست. هرچند این تشدید لفاظی‌ها ظاهرا هزینه اندکی است که روسیه برای پاداش‌های مورد نظر خود پرداخت می‌کند. براساس صفحه فیس بوکی پایگاه هوایی حمیمیم، عملیات نظامی شاخه زیتون به روسیه اجازه می‌دهد که سه هدف را محقق کند: نفوذ امریکا در سوریه را تضعیف نماید؛ کردها را وادار به مذاکره با دمشق کند؛ و تعاملات روسیه-ترکیه را تقویت کند. اما آیا روسیه می‌تواند به این اهداف دست یابد؟
منطقه حائل مسکو
ترکیه عملیات نظامی شاخه زیتون را در بیستم ژانویه با حمایت گروه‌های شورشی سوریه، با هدف پایان دادن به تهدید حزب اتحادیه دموکراتیک (پ.ی.د) در عفرین و مناطق پیرامون در امتداد مرز سوریه-ترکیه، آغاز کرد. از نگاه آنکارا، پ.ی.د و شاخه نظامی آن یعنی یگان‌های مدافع خلق (ی.پ.گ) عملا از شبه‌نظامیان کرد در جنوب شرقی ترکیه، جاییکه برای سه دهه علیه حزب غیر قانونی کارگران کردستان (پ.ک.ک) مبارزه کرده است، متمایز نیستند.
روسیه، که تا حدی حمایت ضمنی از این منطقه را تامین می‌کرد، تلاش‌های قبلی آنکارا برای مقابله با حکومت محلی پ.ی.د را ناکام گذاشته بود. مسکو بر فضای هوایی این بخش از سوریه مسلط بود و برای ایجاد یک منطقه حائل میان نیروهای تحت حمایت ترکیه و ی.پ.گ، [در آنجا] نیرو مستقر کرد. در راس حفاظت فیزیکی، روسیه آشکارا از به رسمیت شناخت دولت محلی کردی تحت رهبری ی.پ.گ به عنوان یک بازیگر سیاسی حمایت می‌کرد و همچنین از آن برای مشارکت در فرایند سیاسی در جهت پایان دادن به بحران در سوریه دعوت نمود. اما در یک تغییر سیاسی ناگهانی، روسیه نیروهای نظامی خود را از عفرین خارج کرد؛ این اقدام به صورت گسترده به عنوان چراغ سبزی به ترکیه برای آغاز حمله خود تعبیر شد.
تضعیف امریکا
عملیات ترکیه علیه ی.پ.گ، شریک اصلی امریکا در جنگ علیه داعش، شکاف میان امریکا و ترکیه را عمیق‌تر و نفوذ امریکا در سوریه را تضعیف می‌کند. از زمان آغاز عملیات عفرین، ترکیه با بیان نیت خود مبنی بر پاکسازی تمام مناطق تحت کنترل ی.پ.گ در امتداد مرز طولانی ترکیه با سوریه تا شرق رود فرات، مخاطرات را افزایش داده است.
برخلاف عفرین- جاییکه امریکا مداخله نکرد چون حضور نظامی یا رابطه‌ای با ی.پ.گ در آنجا نداشت- مناطق بعدی که ترکیه می‌خواهد هدف قرار بدهد، تحت محافظت و نفوذ مستقیم امریکا قرار دارد. امریکا از اواخر 2014 به شدت درگیر تسلیح و آموزش نیروهای سوریه دموکراتیک تحت رهبری ی.پ.گ شد تا سرزمین‌های [تحت کنترل] داعش در این مناطق را بازپس‌بگیرد.
اگرچه داعش به لحاظ نظامی در مناطق مورد نظر ترکیه شکست خورده اما واشنگتن قصد خروج از آن را ندارد [یعنی] شبیه به کاری که مسکو در عفرین انجام داد. رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه امریکا، تصریح کرده که خروج سریع امریکا می‌تواند شمال شرق سوریه را درگیر یک جنگ جدید کند و فضایی برای انجام شورش تروریستی به جا بگذارد. واشنگتن همچنین امیدوار است که ادامه حضورش در سوریه، اهرم فشار آن برای پیش بردن انتقال سیاسی در سوریه و مهار نفوذ ایران را بهبود می‌بخشد.
این وضعیت ادامه خواهد یافت تا روابط امریکا با ترکیه را تضعیف کند که به مسکو به عنوان میانجی احتمالی، اهرم فشار بیش‌تری می‌دهد. به صورت مشابه، ادامه درگیری‌ها بین ترکیه و ی.پ.گ در عفرین و جاهای دیگر، ادامه خواهد یافت تا کردها را به لحاظ نظامی تضعیف و در نتیجه نفوذ امریکا در بحران سوریه را محدود کند.
مذاکره با نظام سوریه
به گفته چندین مقام دولت محلی کردهای سوریه، روسیه به آنها پیشنهاد کرده بود تا با تحویل منطقه به دولت سوریه، از آنها محافظت کند. اما با رد این پیشنهاد، روسیه از منطقه خارج شد. علی رغم شکست اولین تلاش روسیه، نقشه «ب» آن این است که از عملیات‌های ترکیه علیه ی.پ.گ در عفرین استفاده کند تا کردها موافقت نمایند که تسلیم نیروهای دولتی سوریه شوند. این طرح آشکارا در بیانیه حمیمیم پررنگ شده است: «تهدید دائمی» ترکیه، آنها [کردهای سوریه] را وادار می‌کند که به دنبال جایگاه خود در سوریه باشند و آنها این کار را انجام می‌دهند چرا که دمشق و مسکو می‌توانند در برابر ترک‌ها [به آنها] ضمانت امنیتی بدهند. [این در حالی است که] به دنبال موجودیت مستقل بودن، آنها را از «عملیات‌های ضد تروری» که دائما توسط آنکارا صورت می‌گیرد محافاظت نخواهد کرد. بنابراین فرایند بازسازی سوریه متحد آسان‌تر خواهد بود.
اگرچه دولت محلی عفرین همچنان تمایلی ندارد که منطقه را به ارتش سوریه برگرداند، مقامات کردی بیانیه‌ای صادر کردند که در آن از ارتش سوریه می‌خواهند که وارد عفرین شود و با ارتش ترکیه مقابله کند. با توجه به اینکه عفرین یک سرزمین چالش برانگیز برای ترکیه است، که جنگ در آنجا را برای همه طرف‌ها طولانی و پر هزینه می‌کند، بعید است که ی.پ.گ به زودی موضع خود را تغییر دهد. عفرین، منطقه‌ای جنگلی، نسبتا کوهستانی و پرجمعیت است. این منطقه همچنین از طریق مناطق تحت کنترل دولت سوریه به دیگر سرزمین‌های تحت کنترل «قسد» در شمال شرقی متصل است که از آن برای انتقال کمک‌های نظامی به عفرین استفاده می‌شود.
بهبود روابط روسیه- ترکیه
روسیه و ترکیه تا همین اواخر در دو سمت مخالف بحران سوریه قرار داشتند. ترکیه حتی یک جنگنده روسی را در نوامبر 2015 به خاطر نقض ادعایی حریم هوایی خود، سرنگون کرد. هرچند وقتی ترکیه صرفا بر مقابله با نفوذ ی.پ.گ در سوریه متمرکز شد، که به خاطر حمایت امریکا به صورت قابل توجهی در حال رشد بود، این وضعیت تغییر کرد.
در نتیجه، ترکیه رسما در ژوئن 2016 از روسیه عذرخواهی کرد و به بخشی از فرایند پیشنهادی روسیه در آستانه تبدیل شد. روسیه توانست از روابط خود با ترکیه برای محدود کردن شورشیان در شمال سوریه و فشار به آنها برای پذیرفتن توافق منطقه کاهش تنش، با وجود نقض دائمی آن توسط نیروهای حامی دولت، بهره ببرد. در مقابل، ترکیه اجازه یافت تا در اوت 2016 عملیات سپر فرات را در جرابلس آغاز کند تا امنیت مرزی خود در برابر تهدید داعش و ی.پ.گ را تامین نماید.
ترکیه همچنین توانست تا به تعدادی از گروه‌های شورشی و شخصیت‌های مخالف فشار آورد تا با وجود تداوم حملات دولت در مناطق کاهش تنش از جمله در غوطه شرقی و ادلب به گفتگوهایی که روسیه در سوچی تدارک دیده بود، بروند. این روابط بین مسکو و آنکارا با اجازه یافتن ترکیه برای نابود کردن تهدید ی.پ.گ در امتداد مرز خود در عفرین، بیش‌تر تقویت می‌شود.
هرچند خروج محاسبه شده روسیه از عفرین، بدون خطرات احتمالی هم نیست. بیانیه حمیمیم اشاره می‌کند که اهداف مسکو فقط در صورتی می‌تواند محققق شد که عملیات ترکیه در عفرین به یک تقابل طولانی و گسترده بین آنکارا و کردها سوریه، شبیه به جنگ علیه پ.ک.ک در ترکیه، تبدیل نشود.
اما هیچ ضمانتی وجود ندارد که این اتفاق نیفتد، به ویژه با توجه به اینکه ترکیه از نابودی تهدید ی.پ.گ در دیگر مناطق سوریه صحبت می‌کند. همچنین گزارش‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه از دیگر مناطق، کمک‌های نظامی برای دفاع از عفرین به ی.پ.گ ارسال می‌شود. تقابل آشکار بین ترکیه و کردهای سوریه خطر ایجاد منازعات ثانویه را به همراه دارد که بعید است به این دو بازیگر محدود بماند.
