بسمه تعالی
چرایی انتخابات زود هنگام در ترکیه و راه نه چندان سخت اردوغان برای پیروزی
سید مهدی نبوی
پژوهشگر موسسه آینده پژوهی جهان اسلام
سپهر سیاسی ترکیه در دو سال اخیر، سرشار از تحولات مهم و بحث برانگیز بوده است. کودتای نافرجام و دستگیری گسترده مخالفان دولت، چالشها با ایالات متحده بر سر مسئله استرداد فتح الله گولن و ی.پ.گ، رفراندوم اصلاح قانون اساسی و تغییر سیستم حکومتی، دخالت نظامی در سوریه و اشغال عفرین تنها بخشی از این تحولات بوده است. حال رئیس جمهور ترکیه آقای رجب طیب اردوغان برگ جدیدی را گشوده و به دنبال انتخابات زود هنگام است. وی که بارها در گذشته طرفداران انتخابات زودهنگام را خائن خطاب کرده بود، روز چهارشنبه برابر با 18 آوریل، اعلام نمود که انتخابات ریاست جمهوری و مجلس ترکیه را حدودا 17 ماه پیش از موعد مقرر در 24 ژوئن 2018 (سوم تیر 97) برگزار خواهد کرد. این مسئله یک روز قبل از اعلام آن توسط اردوغان، توسط دولت باغچه لی رهبر حزب حرکت ملی مطرح شده بود. طرح برگزاری زودهنگام انتخابات بلافاصله از طرف دو حزب عدالت و توسعه و حرکت ملی به مجلس رفت و در روز پنج شنبه به تصویب کمیسیون انتخابات مجلس ترکیه رسید. اما چه چیز باعث این اقدام شد؟
اردوغان در هنگام اعلام این موضوع گفت که تصمیم برای برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی زودهنگام، با در نظر گرفته شدن شرایط خاص منطقه مخصوصا جنگ و بحران سوریه و تحولات عراق گرفته شده است.آقای بوزداغ سخنگوی نخست وزیری ترکیه علت این اقدام را خنثی کردن طرح های ضد ترکیه برشمرد. اما به نظر می رسد دلایل مهمتری پشت این تصمیم باشد.
یکی از مهمترین دلایل این تصمیم را باید نگرانی از تاثیر اقتصاد بر انتخابات آینده ترکیه دانست. مهمترین نقطه قوت حزب عدالت و توسعه در بیش 15 سال حکومت بر ترکیه، رشد اقتصادی ترکیه بوده است. هر چند که رشد اقتصادی ترکیه در سال 2017، حدود 7/4 درصد بوده است اما روند کلی اقتصاد ترکیه و چشم انداز سال آینده آن چندان روشن نیست و احتمال آن میرود که با مشکلات جدی مواجه شود. بودجه سال 2018 ترکیه با کسری احتمالی 17 میلیارد دلاری مواجه است؛ نرخ برابری لیر ترکیه در برابر دلار طی ماه گذشته به پایین ترین سطح خود یعنی 4/13 رسید. نرخ سرمایه گزاری خارجی در ترکیه در سال 2017 به دلیل تنشهای ژئوپلیتکی و مشکلات سیاست داخلی در ترکیه حدود 17 درصد کاهش داشته است. صندوق بین المللی پول نیز در گزارش فوریه 2018 نسبت به آشکار شدن زمینه های خطر اقتصادی برای ترکیه هشدار داد و مواردی چون نیازهای مالی بزرگ خارجی، ذخایر محدود ارز خارجی، افزایش وابستگی به جریان سرمایه کوتاه مدت را از جمله آسیب پذیریهای اقتصادی ترکیه بر شمرد. بنابرین ترس از افت اقتصادی در سال منتهی به انتخابات و تاثیر منفی آن بر آرای حزب عدالت و توسعه را می توان یکی از دلایل برگزاری زود هنگام انتخابات دانست.
نکته دیگر استفاده از جو ملی گرایی حاصل از عملیات شاخه زیتون و اشغال عفرین است. ترکیه با مشکل امنیتی متاثر از بحران سوریه و قدرت گیری نیروهای کرد سوری مواجه بود و توانست با اشغال عفرین و شکست نیروهای کرد در سایه عدم دخالت سایر بازیگران، ضمن قدرت نمایی در بحران سوریه و القای مبارزه با تروریسم در داخل ترکیه، جو ملی گرایی شدید در داخل ترکیه ایجاد کند و اکنون بهترین فرصت برای موج سواری بر احساسات ملی گرایانه و جلب آرای آنهاست.
انتخابات شهرداری ها در سال آینده و جلوگیری از تاثیر منفی احتمالی آن بر اولین دوره انتخابات ریاست جمهوری ترکیه با سیستم جدید نیز از جمله مواردی است که میتواند جزء دلایل این تصمیم باشد.
اما رقابت در عرصه ریاست جمهوری چگونه خواهد بود؟ آیا اردوغان می تواند همچنان یکه تاز قدرت در عرصه سیاست ترکیه باشد یا رقبا توان متوقف کردن وی را دارند؟
به نظر می رسد آقای اردوغان راه نه چندان سختی برای پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری و قبضه کردن بیشتر قدرت با توجه به اختیارات افزایش یافته ی رئیس جمهور دارد. دلایل زیر را می توان موید این موضوع بر شمرد:
1. زمان کم احزاب مخالف برای آماده شدن
اردوغان با این اقدام مخالفان خود را در برابر عمل انجام شده و فشار زمانبندی قرار داده است و آنها کمتر از 66 روز برای برنامه ریزی و فعالیتهای انتخاباتی خود وقت دارند. این مسئله استراتژی های مخالفان را برای داشتن کمپین انتخاباتی قوی در مقابل دولت مستقر تحت تاثیر قرار خواهد داد.
2. عدم یکپارچگی مخالفان
در نظرسنجی های اخیر در ترکیه محبوبیت آک.پارتی از 46 درصد تا 52 درصد متغیر بوده و بالاترین درصد CHP حدود 30 درصد و IYI Parti حدود 38 درصد بوده است. نکته این است که احزاب مخالف اردوغان از یکپارچگی برخوردار نیستند، در حالی که اردوغان کاندیدای سه حزب عدالت و توسعه، حرکت ملی و وطن میباشد. مهمترین رقبای وی قلیچدار اوغلو از CHP و مرال آکشنر از IYI Parti هستند، که قلیچدار اوغلو شخصیت کاریزماتیک و قوی برای رهبری اپوزیسیون ندارد و تا کنون نتوانسته رقیب سرسختی برای اردوغان باشد. حضور آکشنر نیز در هاله ای از ابهام است. زیرا طبق قانون انتخابات ترکیه، اولین کنگره حزبی که بخواهد در انتخابات شرکت کند باید حداقل شش ماه قبل از انتخابات برگزار شده باشد، در حالی که اولین کنگره عمومی این حزب در یکم آوریل برگزار شده است، یعنی کمتر از سه ماه ( 83 روز ) مانده به انتخابات. البته آکشنر اعلام نموده است که در انتخابات شرکت خواهد نمود و باید دید که لیست نهایی نامزدها به چه ترتیبی خواهد شد.
3. قدرت رسانه ای اردوغان
علی رغم گسترش شبکه های اجتماعی، رسانه های دیداری و شنیداری هنوز هم اهمیت و تاثیر بالایی در ترکیه دارند. نتایج یک مطالعه که توسط انجمن دموکراسی Demokrasi için Birlik)) که متشکل از بیش از صد سازمان و نهاد است و بر اساس سوابق شورای عالی رادیو و تلویزیون ترکیه یا RTUK انجام شده است نشان میدهد که از مجموع برنامه های 17 کانال تلویزیونی اصلی ترکیه، در فاصله یکم تا بیستم مارس 2017، قبل از رفراندوم ماه آوریل، 470 ساعت برنامه زنده به اردوغان و حزب عدالت و توسعه اختصاص یافته است، درحالی که به حزب جمهوری خلق فقط 45 ساعت و به حزب حرکت ملی 15 ساعت پرداخته شده است.[1] از سوی دیگر اخیرا بزرگترین گروه رسانه ای ترکیه یعنی گروه رسانه ای دوغان به هولدینگ دمیر اورن فروخته شده است که یک شرکت خوشه ای طرفدار دولت می باشد، عملا بخش اعظم رسانه های ترکیه در اختیار حزب عدالت و توسعه قرار گرفته است که ماشین پروپاگاندای این حزب در انتخابات پیش رو خواهند بود.
4. محدود شدن فضای سیاسی و دستگیری گسترده مخالفان
ترکیه از زمان کودتای نافرجام به بعد در حالت فوق العاده بوده و اخیرا نیز تمدید شده است. بهانه ی کودتا و برقراری حالت فوق العاده به اردوغان این اجازه را داد تا بخش اعظمی از مخالفان را قلع و قمع کندو به زندان بیفکند و تسویه حساب گسترده ای در ساختار نهادهای نظامی و اطلاعاتی و همچنین دولتی ترکیه انجام دهد و مسیر خفقان و تک صدایی را هموار کند. این حجم گسترده از دستگیری مخالفان و روزنامه نگاران و … باعث شده است تا آزادی بیان در ترکیه با خدشه مواجه شود و هزینه مخالفت با سیاستهای اردوغان بالا رود و امکان مانور احزاب مخالف کمتر شود.
5. قوانین جدید انتخاباتی
نکته دیگر برخی قوانین انتخاباتی است که زمان رفراندوم ابلاغ و اعمال شد. با توجه به این قوانین کمیته های محلی انتخابات می توانند صندوقها را به هرجایی که فکر میکنند نیاز است برای رای گیری ببرند و همچنین حتی رای هایی که مهر مخصوص انتخابات را ندارند شمارش می شوند. این مسئله ریسک سلامت انتخابات را بالا می برد. نکته ای که در زمان رفراندوم نیز احزاب مخالف به آن معترض بودند.
درنهایت با توجه به مطالبی که گفته شد، به نظر می رسد در صورتی که اتفاق خاصی نیفتد که زلزله ای سیاسی به ترکیه وارد کند، پیروزی مجدد اردوغان دور از دسترس نیست.
