پیشروی صنایع دفاعی ترکیه؛ از پهبادهای بایراکتار تا موشک های بالستیک

فرشاد عظیمی؛ فارغ التحصیل مطالعات خاورمیانه از دانشگاه تهران

ترکیه از سال 1952 با پذیرش مکانیسم های سیاست دفاعی و امنیتی اروپا همراه با عضویت کامل در ناتو، بطور کامل وارد سیستم امنیت غربی شد. از همان زمان فرآیندهای تعریف، برنامه ریزی و ایجاد نیازهای دفاع جمعی تحت مدیریت و نظارت ناتو به طور اعم و ایالات متحده آمریکا به طور خاص انجام می شد.، در چارچوب چنین وضعیتی ایالات متحده آمریکا تقریباً تنها منبع برنامه ریزی و تهیه تجهیزات مورد نیاز نیرو های مسلح ترکیه بود و بازبینی دوباره آن باز تحت مدیریت و کنترل ایالات متحده آمریکا قرار داشت. در این راستا، نه تنها برنامه ریزی و تهیه وسایل نقلیه و سیستم عامل ها، بلکه فرایندهای نگهداری، تعمیر و نوسازی آنها نیز تحت کنترل و مدیریت ایالات متحده و ناتو انجام می شد. اما از دهه 1970 با توجه به اهمیت استقلال در دفاع ملی در سیاست خارجی کشورها، اقدامات زیربنایی قانونی و فنی در این راستا انجام گردید. علی رغم اینکه این اقدامات به دلایل مختلف سیاسی، امنیتی، اقتصادی و فنی به نتیجه مطلوبی نرسید با این حال ساختار استقلال دفاعی ترکیه بنیان نهاده شد.
در حال حاضر اساس استراتژی و سیاست دفاع ملی و امنیتی ترکیه، سند سیاست امنیت ملی ، موسوم به «کتاب قرمز» است که هر پنج سال به روز شده و منتشر می شود، آماده سازی و فرآیندهای تجدید، تحت هماهنگی دبیرخانه عمومی شورای امنیت ملی انجام می گیرد. اصول اساسی ذکر شده در سند سیاست امنیت ملی، سند پایه استراتژی ستاد کل، وزارتخانه ها، مو سسات عمومی و سازمان ها در مورد وظایف و اختیارات آنها است و ستاد کل، استراتژی ملی نظامی ترکیه(توماس) را مطابق با سند سیاست امنیت ملی تهیه می کند. در این راستا در سند سیاست امنیت ملی 2023-2019 ترکیه که توسط وزارت دفاع این کشور منتشر شده اهمیت بومی سازی دفاعی کشور بیش از پیش مورد تاکید واقع شده است، مانند آنچه که در مورد توانایی پهبادی این کشور اتفاق افتاد.
در این زمینه در سال های اخیر وقتی بحث از توانمدی های نظامی ترکیه می شود بلافاصله پهباد های ساخت این کشور مورد توجه قرار می گیرد. ماجرای تولید پهباد های ترکیه به دهه 1990 برمی گردد. با این حال، بسیج منابع داخلی و ملی ترکیه در زمینه پهپاد با تحولاتی که بین سال‌های 2008 تا 2010 تجربه شد، خود را نشان می‌دهد. در آن زمان ترکیه که در چارچوب مبارزه با تروریسم از آمریکا پهپادهای تهاجمی درخواست کرد، نتوانست پاسخ مطلوبی پیدا کند. ایالات متحده یا این درخواست های ترکیه را به تعویق می انداخت یا گزینه هایی را ارائه میکرد که شامل محدودیت در استفاده از آنها می شود. روند مشابهی در مورد اسرائیل نیز اتفاق افتاد. تحویل پهپادهای نوع «هرون» از اسرائیل به تعویق افتاد. علاوه بر این، فرآیندهای نگهداری از هرون هایی که در آینده برای مراقبت فرستاده می شدند نیز زمان زیادی به طول انجامید.
دومین عامل مهم داستان خود بایراکتار است. اکثرا ویدیوی سلجوق بایراکتار را در تاریخ اکتبر 2005 تماشا کرده اید. با نگاهی به امروز، آنچه آنها در این ویدیو می گویند واقعاً چشمگیر است: “اگر این پروژه یا پروژه های مشابه مورد حمایت قرار گیرد، ترکیه می تواند تا پنج سال دیگر رتبه اول را در جهان کسب کند.” این سخنان فقط برای تحت تأثیر قرار دادن نبود. واقعا همان طور که خودش گفت اتفاق افتاد. کارایی پهباد های ترکیه در سوریه ، لیبی، مبارزه با گروه های کرد مسلح، جنگ قره باغ و اخیرا هم در جنگ اوکراین نشان داد که ترکیه شاید شماره یک نباشد، اما در مقیاس جهانی نامی برای خود دست و پا کرده است. شرکت بایراکتار در مورد پهباد آکینجی تلاش زیادی برای توسعه فناوری و پلتفرم سطح بالاتر انجام داد و بخاطر این تلاش های که در مدت کوتاهی به ثمر نشست به جرات می توان از سلجوق بایراکتار به عنوان پدر پهبادی ترکیه یاد کرد.
اما این تمام ماجرا نیست در پایان ماه مه2019، منابع رسانه ای اعلام کردند که نیروهای مسلح ترکیه موشک بالستیک بورا را در محدوده عملیات پنجه، یک عملیات ضد تروریستی با هدف قرار دادن عناصر پ ک ک در شمال عراق، در یک محیط درگیری واقعی آزمایش کردند. حادثه مورد بحث نشان می دهد که ظرفیت دفاعی در حال توسعه ترکیه به مرحله جدی رسیده است. ارائه رسمی بورا توسط شرکت روکتسان در نمایشگاه IDEF-17 در سال 2017 انجام شد. نسخه صادراتی این موشک به نام “خان” که در ماه می 2017 در سینوپ آزمایش شد، در نمایشگاه IDEX-2017 امارات متحده عربی نیز به نمایش درآمد. این واقعیت که بورا تنها دو سال پس از این تحولات به سطحی رسیده است که در یک محیط درگیری واقعی مورد استفاده قرار گیرد، چشم انداز صنعت دفاعی ترکیه را در تولید سیستم های فناوری پیشرفته آشکار می کند.
موشک بالستیک بورا محصولی الهام گرفته از سری اصلی B-611 چین است که برخاسته از همکاری دفاعی ترکیه و چین است. که در اواخر دهه 1990 آغاز شده هست.موشک جدید ترکیه 280 کیلومتر برد و دارای سیستم های هدایت GPS/INS است. اگرچه B-611 چینی دارای یک CEP 50 متری (یک پارامتر حیاتی برای دقت خطای دایره ای احتمالی موشک های بالستیک است)، ولی شرکت روکتسان این سطح را به حدود 10 متر در بورا کاهش داده است. این موشک می تواند حدود 470 کیلوگرم کلاهک معمولی را حمل کند. با توجه به محدودیت‌های (ام.تی.سی.آر) (رژیم کنترل فناوری موشکی) و تمایل ترکیه به صادرات بورا، ویژگی‌های فعلی موشک، عملکرد آزمایشی آن و استفاده از آن در شرایط جنگی واقعی مزایای زیادی را به همراه دارد.
در این راستا توسعه ظرفیت موشکی که نیازهای ژئوپلیتیکی این کشور را برآورده کند، با توجه به محیط تهدید منطقه ای برای آنکارا مهم است. این کشور مدت هاست که در مرزهای خاورمیانه ای خود از رقابت برای موشک های بالستیک در مقایسه با ایران و اسرائیل رنج می برد به همین دلیل به دنبال دستیابی به قابلیت‌های تسلیحات دفاعی استراتژیک از طریق دستیابی به سامانه‌های دفاع هوایی و موشکی بلندبرد، به عنوان یک ظرفیت بازدارنده تهاجمی در چارچوب (ام.تی.سی.آر) است (یعنی به دست آوردن قدرت چانه‌زنی با کنترل الگوهای تشدید تنش در یک سیستم مسلح)
در حال حاضر براساس گزارش منتشره مجله اخبار دفاعی در سال 2020، 7 شرکت صنایع دفاعی و نظامی ترکیه در 100 صنعت دفاعی برتر جهانی جای گرفته اند. این مجله که هر سال 100 شرکت برتر دفاعی و نظامی دنیا را اعلام می کند، در سال 2020 شرکت های صنایع دفاعی با بیشترین گردش مالی در جهان را اعلام کرد که هفت شرکت صنایع دفاعی و نظامی از ترکیه در این فهرست 100 شرکت برتر دفاعی و نظامی قرار گفته اند. در این زمینه آنچه بنظر می رسد این است که راهبرد فعلی ترکیه در تولید موشک های کوتاه برد، مورد استفاده در ادوات نظامی زمینی, هوایی و دریایی می باشد و این کار را با حمایت از شرکت های خصوصی و همکاری با دانشگاه ها با برگزاری فستیوال های متعدد دفاعی مانند فستیوال تکنوفست انجام میدهد.
تکنوفست ، مخفف فستیوال هوافضا و فناوری، اولین و تنها جشنواره هوانوردی، هوافضا و فناوری ترکیه است که در ابتدا در فرودگاه جدید استانبول در سپتامبر 2018 توسط بنیاد تیم فناوری ترکیه با همکاری شرکت‌های خصوصی، وزارتخانه‌ها و موسسات دانشگاهی برگزار شد. اهداف اولیه جشنواره افزایش آگاهی عمومی در مورد فناوری در جامعه و جلب توجه به اهمیت تولید ملی است. اما در آخر موضوع حائز اهمیت این است که هدف صنعت دفاعی ترکیه تبدیل شدن به یک رهبر جهانی در یک فناوری حیاتی است و موفقیت‌های به دست آمده در این بخش، این کشور را به یکی از نامزدهای ایده‌آل در آینده نزدیک تبدیل خواهد کرد و آنچه که باید برای ایران دارای حساسیت باشد این هست که خصوصی کردن صنعت دفاعی در بعضی بخش ها در اصلاح ساختار دفاعی و تولیدات ملی کشور باید مورد توجه قرار گیرد.

***مسئولیت صحت و سقم مطلب موجود به عهده نویسنده است و انتشار آن¬ به معنی تایید یا بیانگر دیدگاه مرکز آینده پژوهی جهان اسلام نیست.