“پیرامون سنت و مدرنیته در عربستان”
مترجم: بهمن شمسی
پژوهشگر موسسه آینده پژوهی جهان اسلام
از آنچه که مشاهده می کنید و یا می شنوید، شگفت زده نشوید؛ آنچه در برابر شما رخ می دهد، صرفا یک سری جزئیات است؛ برخی از آنها همانند همه پرسی استقلال اکراد سپری خواهند شد و برخی دیگر مانند اعلامیه آمریکایی – روسی درباره حفظ دولت سوریه و تمامیت ارضی آن، ممکن است که تثبیت شده و باقی بمانند. به هر حال درگیر و دار این رفتن و ماندن، روند تغییرات موسوم به ” بهار عربی” که در آغاز دهه فعلی شروع شد، هنوز پایان نیافته است.
درست است که این روند، با روی کار آمدن جریان های افراط گرا و تروریستی در تعدادی از کشورها، جنگ داخلی در برخی دیگر و اضطراب و نگرانی شدید در کشورهای ضلع سوم، راه را بر واکنش های ارتجاعی در تاریخ منطقه هموار ساخت، اما ناگفته نماند که این روند، موجد زنجیره ای از تعاملات اجتماعی و سیاسی و اقتصادی بود که نمی توان آن را از مکان و نقطه ای دیگر متوقف ساخت. آنچه که در پایان دهه نخست این قرن وجود داشت، دیگر امکان استمرار ندارد، هیچ کسی نیز از آنچه که به دنبال آن خواهد آمد، اطلاعی ندارد، اما واکنش ها متوقف نخواهند شد و ابزارهای تکنولوژیک، هیچ موضوعی را به حال خود رها نخواهند کرد.
روز 4 نوامبر سال جاری، به عنوان روزی که در آن، کشور عربستان سعودی تغییراتی را به خود دید، در تاریخ ثبت خواهد شد، این تغییرات، تعجب آور بود و ما از وقوع امری که مدت ها توقع آن را داشتیم شگفت زده شدیم؛ به طور مثال، عجیب نیست که بدانیم 70 درصد از شهروندان سعودی، جوانان بین سن 15 تا 35 سال هستند و یا اینکه 200 هزار دانشجوی سعودی در سال عازم کشورهای غربی می شوند و از این تعداد 35 هزار نفر هر ساله به عربستان بر می گردند، با این اوصاف ما تصور می کنیم که عربستان همچنان در وضعیت فعلی که از آن اطلاع داریم باقی خواهد ماند.
بنابراین نباید تعجب کرد که ولیعهد عربستان ” محمدبن سلمان” با مواضع، دیدگاه ها و برنامه هایی که پادشاهی عربستان نقشی در تنظیم آنها نداشته است، از دل این نسل جدید سر برآورد؛ امری که نسل های سابق اشتیاقی به وقوع آن نداشتند.
به هر حال فقدان زبان و گفتمان مناسب، راه گریزی از وقوع لحظه سرنوشت ساز باقی نگذاشته بود و این لحظه نیز به رغم همه اتفاقات با فرا رسیدنش شگفتی ساز شد. هم اکنون و پس از گذشت دو هفته از اتفاقات، به نحو شگفت آوری به نظر می رسد که امور از ثبات برخوردار بوده و مسیر خود را را به سمت پایان تغییرات طی می کنند.
شگفتی ها از هر اتفاق و هر چیزی که می خواهد باشد، بدون شک یک موج بزرگ از تغییرات در راه است، همانطور که برخی از آن ها را در خصوص زنان، اقتصاد و تعامل با بسیاری از متغیرهای منطقه ای را شاهد بوده ایمو همه این تحولات نیز بر مرکب ” مدنیت و مدرنیته” سوار شده اند. آنچه که عربستان سعودی را به این سمت سوق می دهد، یک انقلاب معکوس، شبیه آنچه در ایران در سال 1979 به وقوع پیوست، می باشد ؛ زمانی که یک دولت به صورت عمیق از دنیای قدیم خود خارج و به سمت مدرنیته می رود، فضا و قدرت زیادی را در اختیار جریانات بنیادگرا، افراطی و تروریستی قرار می دهد.
این امر به معنی احتمال وقوع دو چیز است: نخست احتمال وقوع برخوردی مورد انتظار میان عربستان سعودی و ایران، سپس تقابل میان “سنت” با “مدرنیته” از یکسو و دولت “ولایت فقیه” از سویی دیگر می باشد.
و دوم اینکه جریان مدرنیزاسیون و تحریک کننده ای که در امارات متحده عربی، مصر و تونس و مراکش و اردن با سرعت متفاوت در جریان است، از یک قدرت و نیروی محرکه جدیدی برخوردار خواهد شد که احتمالا انعکاس آن را در روزهای آتی در منطقه، شاهد خواهیم بود.
مطمئنا شکل گیری تغییر، همیشه آسان نیست، و زمانی که در کشوری همچون عربستان سعودی به وقوع می پیوندد، تلاش هاییکه صورت می گیرد و طرح ها و برنامه هایی که پیاده می شود، بسیار بزرگ خواهد بود. گوهر ناب و گل سر سبد برنامه های اصلاحاتی شاهزاده محمدبن سلمان، طرح مربوط به عرضه سهام شرکت نفتی ” آرامکو” در بازارهای بین المللی است که در سال 2018 در انجام خواهد شد.
در حال حاضر شرکت نفت آرامکو مشغول آماده سازی طرح فوق بوده و در راستای تعیین قیمت سهام خود، قراردادهایی را برای کار مهندسی منعقد کرده است و مشخص شده است که این طرح در بورس عربستان سعودی( تداول) و در بورس های نیویورک، لندن و توکیو و هنگ کنگ، مطرح خواهد شد. ایده مرکزی این طرح حرکت به سمت اقتصاد غیر وابسته به نفت و گاز در عربستان سعودی می باشد.
به نظر می رسد که در عربستان سعودی طیف جوان این کشور، تمایل به تغییر دارد و نگاه این طیف صرفا معطوف به تحولات اقتصادی و تکنولوژیکی نیست، بلکه در کنار آن منتظر تغییرات سیاسی نیز می باشد. مطمئنا در این زمینه هماهنگی های لازم با بسیاری از نیروها صورت خواهد گرفت، اما سزاوار نیست و نباید که این هماهنگی ها، خللی در ماهیت و جوهر تلاش ها ایجاد کند.
منبع: البیان
“دکتر عبدالمنعم سعید”
تاریخ: 23 نوامبر 2017
