محمد طالبی، پژوهشگر مسایل خاورمیانه
در تاریخ اخیر روابط بین‌الملل، همواره دیدار رهبران کشورهای منطقه‌ای که روابط پرتنشی داشته‌اند، مورد توجه قرار گرفته است. دیدار اخیر رئیس‌جمهور مصر، عبدالفتاح السیسی، از ترکیه و ملاقات با رجب طیب اردوغان پس از 12 سال، نقطه عطفی در روابط دو کشور و حتی منطقه به شمار می‌رود. این دیدار، نه تنها به دلیل زمان طولانی که از آخرین ملاقات رسمی بین سران دو کشور گذشته است، بلکه به دلیل پیچیدگی‌های سیاسی و اقتصادی که در این دوره شکل گرفته، اهمیت ویژه‌ای دارد. این ملاقات نه تنها می‌تواند نشانه‌ای از گرم شدن روابط باشد بلکه می‌تواند تأثیرات عمیقی بر خاورمیانه و فراتر از آن داشته باشد. در این یادداشت، به بررسی دلایل و پیامدهای احتمالی این دیدار بر روابط دوجانبه و تحولات منطقه‌ای پرداخته می‌شود.
مصر و ترکیه به عنوان دو کشور بزرگ و تأثیرگذار در جهان اسلام، از دیرباز روابط پیچیده‌ای داشته‌اند. در دوران امپراتوری عثمانی، مصر یکی از استان‌های کلیدی عثمانی بود و پس از فروپاشی این امپراتوری، هر دو کشور در مسیر ملی‌گرایی و ناسیونالیسم حرکت کردند. در دهه‌های اخیر، روابط بین دو کشور از دوران دوستی و همکاری تا دوره‌های تنش و سردی تغییر کرده است. نقطه عطف اخیر در روابط دو کشور، به انقلاب مصر در سال 2011 و سپس کودتای نظامی 2013 که منجر به برکناری محمد مرسی و به قدرت رسیدن عبدالفتاح السیسی شد، بازمی‌گردد. اردوغان که از حامیان بزرگ اخوان‌المسلمین و محمد مرسی بود، به شدت این کودتا را محکوم کرد و از السیسی به عنوان “کودتاچی” یاد کرد. این موضوع باعث قطع روابط دیپلماتیک و کاهش شدید سطح روابط اقتصادی و سیاسی بین دو کشور شد. از آن زمان، وضعیت ژئوپلیتیکی به طور قابل توجهی تغییر کرده است. هر دو کشور با چالش‌های داخلی و تغییرات منطقه‌ای روبرو بوده‌اند که باعث شده تا هر یک به بازنگری در سیاست‌های خارجی خود بپردازند. در واقع تحولات منطقه‌ای و فشارهای اقتصادی که دو کشور با آن مواجه بودند، نیاز به بازسازی روابط را افزایش داد. پس از سال‌ها قطع روابط، این دیدار نشانگر تمایل هر دو کشور به بازگشت به مسیر همکاری و کاهش تنش‌ها است. دیدار اخیر به عنوان تلاشی برای تنظیم مجدد روابط در این شرایط جدید قابل تحلیل است.
یکی از دلایل اصلی برای این دیدار، نیازهای اقتصادی دو کشور است. ترکیه با مشکلات اقتصادی جدی از جمله کاهش ارزش لیر و افزایش تورم روبروست و مصر نیز با چالش‌های اقتصادی مانند بدهی‌های خارجی و کاهش ذخایر ارزی دست و پنجه نرم می‌کند. همکاری اقتصادی بین این دو کشور می‌تواند به بهبود شرایط اقتصادی آنها کمک کند. همچنین، از نظر استراتژیک، موقعیت جغرافیایی مصر و ترکیه در مناطق حساسی همچون مدیترانه شرقی و خاورمیانه، همکاری‌های دوجانبه را برای هر دو کشور ضروری کرده است. در مدیترانه شرقی، رقابت بر سر منابع انرژی، مسئله‌ای حیاتی برای هر دو کشور است و همکاری آنها می‌تواند به ثبات و امنیت منطقه کمک کند. از طرف دیگر، بحران‌های منطقه‌ای مانند وضعیت لیبی و جنگ در سوریه، فرصت‌هایی را برای همکاری و همچنین رقابت بین دو کشور فراهم کرده است. هر دو کشور به دنبال افزایش نفوذ خود در این مناطق هستند و این دیدار می‌تواند زمینه‌ای برای تعیین حوزه‌های همکاری و حل اختلافات باشد.
این دیدار نه تنها بر روابط دوجانبه مصر و ترکیه، بلکه بر روی کل منطقه و حتی روابط بین‌المللی تأثیرگذار خواهد بود. در منطقه خاورمیانه، ائتلاف‌های متعددی وجود دارد که هر یک از کشورهای منطقه به دنبال تقویت موقعیت خود در آنها هستند. روابط مصر با کشورهای حاشیه خلیج فارس مانند عربستان سعودی و امارات متحده عربی از اهمیت زیادی برخوردار است. این کشورها به شدت مخالف سیاست‌های ترکیه در منطقه هستند و بهبود روابط مصر و ترکیه می‌تواند نگرانی‌هایی را در این کشورها ایجاد کند. از سوی دیگر، این دیدار می‌تواند ترکیه را به عنوان یک بازیگر منطقه‌ای تأثیرگذارتر در کنار مصر مطرح کند و منجر به تغییراتی در معادلات منطقه‌ای شود. در سطح بین‌المللی، این دیدار می‌تواند واکنش‌هایی از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا نیز به همراه داشته باشد. آمریکا به عنوان یک متحد کلیدی هر دو کشور، ممکن است از این تقارب حمایت کند، به ویژه در زمینه‌هایی مانند امنیت منطقه‌ای و مبارزه با تروریسم. اتحادیه اروپا نیز که روابط نزدیکی با ترکیه دارد، می‌تواند از بهبود روابط ترکیه با کشورهای عربی به عنوان یک گام مثبت در راستای ثبات منطقه استقبال کند.
اگرچه این دیدار یک گام مهم در بهبود روابط است، اما چالش‌های زیادی پیش روی دو کشور قرار دارد. یکی از مهم‌ترین این چالش‌ها، مسائل ایدئولوژیک و تفاوت‌های بنیادین در نظام‌های سیاسی دو کشور است. ترکیه با سیاست‌های اسلام‌گرایانه خود تحت رهبری حزب عدالت و توسعه و مصر با رویکرد سکولار-نظامی که توسط السیسی هدایت می‌شود، در بسیاری از مسائل منطقه‌ای اختلاف نظر دارند. اما فرصت‌هایی نیز در این دیدار نهفته است. همکاری اقتصادی و تجاری بین دو کشور می‌تواند منافع زیادی برای هر دو طرف به همراه داشته باشد. همچنین، همکاری در زمینه‌های امنیتی و نظامی، به ویژه در مبارزه با تروریسم، می‌تواند به عنوان یک حوزه مشترک برای تقویت روابط دوجانبه مورد توجه قرار گیرد.
با توجه به تحولات اخیر، آینده روابط بین مصر و ترکیه می‌تواند به چندین شکل مختلف پیش برود. یکی از سناریوهای ممکن، افزایش همکاری‌های اقتصادی و امنیتی بین دو کشور و حرکت به سمت بهبود کامل روابط است. در این سناریو، دو کشور می‌توانند با کنار گذاشتن اختلافات گذشته، به دنبال ایجاد یک رابطه متعادل و پایدار باشند. سناریوی دیگر، امکان بازگشت به تنش‌های گذشته به دلیل مسائل ایدئولوژیک و رقابت‌های منطقه‌ای است. در این حالت، اگرچه دیدار اخیر یک گام مثبت بوده است، اما چالش‌های عمیق بین دو کشور می‌تواند مانع از تداوم این روند شود. عوامل داخلی مانند وضعیت سیاسی و اقتصادی در هر دو کشور، و همچنین فشارهای بین‌المللی، نقش مهمی در شکل‌گیری آینده روابط دارند. به نظر می‌رسد که رهبران هر دو کشور باید به دنبال راهکارهای عملی و مؤثر برای تقویت روابط و مقابله با چالش‌های مشترک باشند.
در یک جمع‌بندی باید گفت دیدار اخیر رئیس‌جمهور مصر از ترکیه و ملاقات با رجب طیب اردوغان پس از 12 سال، نقطه عطفی در روابط دو کشور محسوب می‌شود. این دیدار که در شرایطی حساس و پیچیده صورت گرفته است، نشان‌دهنده تمایل دو کشور به کاهش تنش‌ها و افزایش همکاری‌هاست. با این حال، چالش‌های زیادی در این مسیر وجود دارد که باید با دقت و تدبیر حل شوند. این دیدار نه تنها تأثیرات مهمی بر روابط دوجانبه مصر و ترکیه دارد، بلکه می‌تواند تغییرات مهمی در معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی ایجاد کند. بهبود روابط بین دو کشور می‌تواند به ثبات و امنیت منطقه کمک کند، اما این مهم نیازمند همکاری‌های مستمر و حل اختلافات عمیق است. در نهایت، این دیدار می‌تواند به عنوان یک فرصت مهم برای هر دو کشور در نظر گرفته شود، اما موفقیت آن بستگی به توانایی رهبران دو کشور در مدیریت چالش‌ها و بهره‌برداری از فرصت‌های پیش رو دارد.
