شرایط و پیامدهای انتخابات ریاست جمهوری وپارلمانی ترکیه
دکتر افشار سلیمانی
سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان
انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری و پارلمانی ترکیه در فضای پساکودتای نافرجام؛ همه‌پرسی تغییر قانون اساسی به نفع تقویت جایگاه ریاست جمهوری و ترجیحاً باهدف تثبیت قدرت رجب طیب اردوغان و حزب حاکم عدالت و توسعه؛ انسداد ناشی از اخراج، بازداشت و حبس قریب پانصد هزار نفر از هواداران فتح‌الله گولن از دستگاه‌های نظامی، انتظامی، قوه قضائیه، دانشگاه‌ها و رسانه‌های گروهی و تعدادی از رهبران، اعضا و نمایندگان حزب دموکراتیک خلق‌ها؛ پاره‌ای مشکلات اقتصادی از جمله افزایش تورم، بیکاری و کاهش ارزش واحد پول ملی؛ دخالت نظامی ترکیه در سوریه؛ سرکوب نیروهای پ.ک.ک در سوریه، ترکیه و عراق؛ و وجود برخی چالش‌ها و تنش‌ها با آمریکا و غرب، به‌زودی برگزار خواهد شد.
برگزاری این انتخابات در جامعه به شدت سیاست‌زده و قطبی شده ترکیه نگرانی‌های زیادی را در داخل و بیرون از ترکیه ایجاد نموده است. در شرایط کنونی حزب حاکم برای منافع و مقاصد خاص خود به یک شکل و احزاب مخالف دولت هم به شکلی دیگر، روند دوقطبی شدن سیاسی و اجتماعی را تقویت می‌کنند؛ رأی‌دهندگان که با مشارکت حداکثری پای صندوق‌های رأی می‌روند پیروزی جناح سیاسی و فکری‌شان را بر دیگر مسائل ترجیح می‌دهند. از این منظر طرفداران اردوغان در اولویت قرار می‌گیرند. اردوغان با استفاده از همه عوامل دینی، ملی، توسعه‌ای، منطقه‌ای، بین‌المللی و پوپولیستی توانسته محبوبیت نسبی خود را حفظ کند؛ اما به دلیل نگرانی از کاهش محبوبیتش تحت تأثیر برخی ناکامی‌های داخلی و افزایش فشار بر مخالفان، با همکاری حزب ملی‌گرای افراطی حرکت ملی (که خود نیز با کاهش رأی مواجه شده است) تصمیم به برگزاری انتخابات زودهنگام و زودتر از موعد مقرر گرفت.
در شرایط کنونی بر اساس نظرسنجی‌های انجام شده هرچند به‌صورت نسبی و در مقام مقایسه میزان رأی احتمالی اردوغان بیشتر از سایر رقبایش است، اما مجموع آرای پیش‌بینی‌شده وی کمتر از مجموع آرای احتمالی رقبای او است. همین موضوع احتمال به دور دوم کشیده شدن انتخابات ریاست جمهوری و همین‌طور عدم کسب اکثریت مطلق کرسی‌های مجلس ملی ترکیه از سوی حزب عدالت و توسعه را افزایش می‌دهد. درصورتی‌که انتخابات به دور دوم کشیده شود و احزاب مخالف بتوانند از رقیب اردوغان (که همراه او به دور دوم انتخابات عزیمت خواهد کرد) حمایت نمایند، احتمال پیروزی رقیب اردوغان که احتمالاً محرم اینجه (با حدود 23% رأی) نامزد حزب جمهوری‌خواه خلق خواهد بود، دور از ذهن نیست.
بعد از محرم اینجه، خانم مرال آکشنر (با قریب 20% رأی) رهبر حزب خوب و پس از وی نیز صلاح‌الدین دمیرتاش یکی از رهبران حزب دموکراتیک خلق‌ها قرار دارد که اکنون در بازداشت به سر می‌برد و به‌رغم آن در، نظرسنجی‌ها حدود یازده درصد رأی برای وی پیش‌بینی می‌شود.
آنچه موجب نگرانی است این است که این احتمال وجود دارد که در صورت احتمال شکست اردوغان در انتخابات، هواداران او دست به خشونت بزنند و فضای سیاسی و اقتصادی کشور را قربانی احساسات کنترل نشده خود نمایند، با توجه به رفتارهای رادیکال و تند اردوغان از دسامبر 2013 به بعد و به‌ویژه پس از کودتای نافرجام (که حداقل نیم میلیون نفر از دستگاه‌های مختلف اخراج شده‌اند و قریب پنجاه‌هزار نفر در بازداشتگاه‌ها یا زندان‌ها بسر می‌برند) این احتمال که صندوق‌های آرا و فضای سیاسی ترکیه در صورت احتمال شکست اردوغان، به‌صورت هدایت‌شده توسط عوامل امنیتی ملتهب گردد دور از ذهن نیست. هرچند اگر چنین اتفاقی رخ دهد، بازنده اصلی مردم و کشور ترکیه و همه احزاب سیاسی خواهند بود.
در این میان مزید بر عوامل اشاره‌شده، توجه به این نکته که هواداران فتح‌الله گولن که تعدادشان قابل‌توجه است، در بخش‌های مختلف جامعه ترکیه حضور دارند و هنوز در سرنوشت سیاسی کشور خود تأثیرگذارند. علاوه بر اینکه رأی این ناراضیان نیز به‌سوی مخالفان اردوغان و حزب حاکم سرازیر خواهد شد در اوضاع اقتصادی ترکیه و علی‌الخصوص در افزایش نرخ ارزهای خارجی و کاهش ارزش پول ملی که ظرف دو سه سال اخیر حدود سه برابر کاهش داشته و موجب فرار سرمایه‌ها از ترکیه شده است، تأثیر جدی برجای گذاشته است. هرچند که در این رابطه نقش کشورهای امارات متحده عربی و عربستان نیز به دلیل حمایت ترکیه از قطر نباید ازنظر دور داشته شود.
پر واضح است که انتخابات پیش رو در ترکیه در شرایط ملتهب داخلی و خارجی برگزار خواهد شد و اردوغان هم‌زمان با درگیرهای داخلی با پ.ک.ک (که متأسفانه پس از کنار گذاشتن روند صلح با این حزب شرایط را بحرانی‌تر نموده) با درگیری‌ها و تنش‌ها در خارج از مرزها اعم از سوریه و عراق روبه‌رو است. همچنین وی با برخی چالش‌ها با کشورهای خارج نزدیک و تا حدودی با امریکا و غرب و افزایش نرخ تورم و بیکاری و کاهش ارزش پول ملی پا به میدان رقابت‌های انتخاباتی گذاشته است. لذا حتی در صورت پیروزی حداقلی نیز با شرایط سختی روبه‌رو خواهد بود. همچنین اردوغان با احتمال به دور دوم کشیده شدن انتخابات و قرار گرفتن در برابر مجلسی که محتمل است اکثریت مطلقش با حزب عدالت و توسعه نخواهد بود، روبرو است.
در واقع به‌رغم اینکه اردوغان نظام پارلمانی را با رأی نسبی یا لب مرزی به نظام ریاستی تبدیل نموده است، مجلس آتی می‌تواند چالش‌های جدی در برابر او ایجاد نماید. حتی در صورت پیروزی. اگر اردوغان به روندهای آرام، دموکراتیک و اصلاح‌طلبانه در زمینه‌های مختلف داخلی و خارجی برنگردد و از ادعاهای نو عثمانی‌گرایانه آرمانی و مدینه فاضله خود به‌سوی تثبیت ترکیه‌ای مستقل، آزاد و آباد عدول نکند، هزینه‌های کشور و ملتش را افزایش خواهد داد و نه تنها به دستاوردهای پانزده ساله خود و حزبش لطمه وارد خواهد کرد؛ بلکه تمامی برنامه‌های چند ساله آتی را که مدون نموده است نقش بر آب خواهد ساخت.
