سلفیسم و رویکرد حذف و اسلام هراسی
طیبه محمدی کیا
دکتری روابط بین‌الملل
مقدمه
کنش‌های سلفیسم جهادی در عرصه جهانی منتهی به جلب‌توجه بیشتر به پرسش از چرایی ظهور جهادگرایی جدید گردیده است. در پاسخ به این پرسش ناگزیر از مراجعه به مبانی معرفتی و ارزشی گفتمان سلفیسم جهادی هستیم. درواقع پاسخ به این پرسش با التفات به نگرش تکفیری قابل تشریح است. نگرشی ضمن برحق انگاشتن خود به نفی غیر می‌پردازد. هم ازاین‌روی رویکرد نفی و حذف را باید رویه‌ای دانست که این گفتمان در برابر سایرین در پیش‌گرفته و به عملیاتی سازی آن اقدام می‌نماید.
سلفیسم جهادی و رویکرد تکفیری
سلفیسم نو با اتخاذ رویکرد تکفیری دست به تعاملی حذف محور با پیرامون زده است. این جریان به علت فقدان روحیه پذیرش و سازش درصدد انکار غیر و اثبات خود به‌مثابه نماینده بر حق حقیقت برآمده است. این رویکرد حذفی را می‌توان در همه ابعاد تشکیل‌دهنده این گفتمان سراغ گرفت. رویکرد حذفی این گروه را به شکل ویژه می‌توان در حوزه معرفتی و دانشی سراغ گرفت؛ رویکردی که درصدد انکار تلاشی تاریخی برآمده است که انباشت سنت دانشی جهان اسلام را تشکیل می‌دهد. درواقع این گفتمان با تولید معانی نوین درصدد بازتولید دانش ویژه خود برخاسته است که به واپس زدن دانش تاریخی و تولید دانش موجه گفتمان خود اختصاص‌یافته است.
رویکرد حذفی این گفتمان که می‌توان نقطه آغاز آن را در رویکرد معرفتی و اعتقادی ایشان سراغ گرفت از ارائه تعریفی مضیق از توحید به‌مثابه مبنای باور مؤمنانه آغاز می‌شود و تا رفتارها و کردارهای زندگی روزمره امتداد می‌یابد. بی‌گمان این گفتمان ذیل دست آویختن ظاهرگرایانِ به متن نص توان توجیه صریح خود را فراهم می‌نماید و از این طریق توان موجه سازی دیدگاه‌ها و کنش‌های خود را به دست آورد.
گفتمان سلفیسم را باید مرحله به بلوغ رسیدن بنیادگرایی خلافت محور در دوره‌ای دانست که روند جهانی‌شدن با سرعت هرچه بیشتر در حال پیشروی است. نقطه عزیمت این تقابل را باید در تناقض‌های معنوی و مادی میان مدرنیسم و جنبش‌های اسلامی جستجو نمود. این گفتمان زمانه کنونی را مناسب‌ترین ظرف زمانی برای ابراز حضور و مخالفت می‌داند. چراکه نمودهای مدرنیسم امروزه گستره بزرگی را پوشش می‌دهد درواقع مدرنیسم که فرآورده عهد روشنگری است وجوه پیدا و ناپیدا انسان معاصر را در برگرفته است. این روند که به هضم شدن جوامع اسلامی در دل سنت‌ها و رویه‌های غربی-جهانی شده منتهی می‌گردد با مقاومت‌های متنوعی روبرو می‌گردد مقاومت‌هایی که می‌توانند در طیفی از مقاومت نرم تا مقاومت سخت و خشن طبقه‌بندی گردند و در مرحله نهایی چهره تهاجم و حمله به خود بگیرند. این چهره نهایی را می‌توان در بنیادگرایی سلفیسم سراغ گرفت که به شکل ویژه نمودهای خود را در حمله‌های انتحاری و تلاش برای اظهار پیام‌هایی سراغ گرفت که در دل مناسبات جهان نوظهور-بیگانه (گرایش جهان نو به‌سوی هرچه غربی‌تر شدن) ناشنیده باقی‌مانده‌اند.
تلاش گفتمان سلفیسم جهادی برای محو هر آنچه غیرخودی است صرفاً به جهان غرب و بروز و ظهورهایش محدود نمی‌ماند و بیشتر گستره جهان اسلام را نیز در برمی‌گیرد. درواقع رویه دور از تساهل و رواداری این گفتمان را به مبارزی بی‌امان برای جهانی عاری از غیر بدل ساخته است. کوشش نهایی ایشان گنجاندن جهان در قالب‌های تجویزی خود است که به نظم گریزی و آشوب‌طلبی هر چه بیشتر این گفتمان دامن می‌زند. رصد عرصه بین‌الملل نشان می‌دهد که اکنون این گفتمان چالش انگیزه‌ترین آلترناتیو برای جهان مدرن و نظم آن است. تبار این گفتمان به عهد خلافت بازمی‌گردد؛ تجربه‌ای که درگذشته‌ای نه‌چندان دور در قالب خلافت به‌مثابه واحد سیاسی حضور مسلمانان در سیاست جهانی ثبت گردیده بود.
گفتمان سلفیسم جهادی، به‌مثابه گفتمانی حاشیه‌ای، بر اساس رقابتی اعتقادی پدیدار و هویت مند گردیده است. نکته آنجا است که در نگاه به این رقابت باید وجه هویت سازانه آن را لحاظ کرد و بازشناخت؛ چه آن‌که هویت گفتمان سلفیسم جهادی، هم چنان‌که نظریه گفتمان در توضیح منطق ناشی از رقابت میان گفتمان‌ها نشان داده است، بر پایه رقابتی ازاین‌دست ساخته و پرداخته شده است. بر این اساس می‌توان گفت که هویت معطوف به طرح زنجیره‌ای از مدعیات رسالت گرایانه توسط گفتمان سلفیسم جهادی، به‌مثابه بخشی از دعوت سلفی گرایانه جهادی، ذیل این رقابت کسب گردیده است و، هم ازاین‌روی، امور اظهارشدنی یا اظهار نشدنی در آن (منطق تولید محتوای معتبر و مشروع در گفتمان) بر پایه نحوه و چگونگی این رقابت سامان یافته است.
نتیجه گیری
این گفتمان که خود را به‌عنوان نماینده خود خوانده مسلمانان کنش‌های خود مشروع انگاشته را به شکل عملیاتی بر جهان بین‌الملل ارائه می‌نماید در نخستین آنات حضور خشن خود درجات شدیدی از اسلام هراسی را نزد افکار جهانیان تولید می‌کند. در حقیقت حضوری این‌چنین به نام اسلام در نهایت جز تولید دیدگاه‌هایی افراطی در برابر مسلمانان و مخدوش ساختن تلاش‌های فکری و عملی اسلام‌گرایان طی سده اخیر نتیجه‌ای نخواهد داشت. ضمن توجه به این مهم که تلاش گروه‌های جهادی بهره‌گیری از تکنیک‌هایی در جهت طرد سیستماتیک مناسبات معتبر بین‌الملل نظیر نادیده‌گیری مشتاقانه قواعد ناشی از اخلاق بین‌الملل، اعمال خشونت‌های بی‌سابقه و نیز حائز مراتبی از خلاقیت جهت تأثیرگذاری ویژه بر مخاطبان و بهره‌گیری استراتژیک از تکنیک حذف است. باید گفت رویه‌ای از دست، که واجد مراتبی از خشونت سیستماتیک و ناگهانی است، به تولید نگرش‌هایی منفی نسبت به مسلمانان منتهی می‌گردد.
**مسئولیت صحت و سقم مطالب موجود در یادداشت ها، مقالات و مصاحبه های منتشر شده در سایت به عهده نویسنده بوده و انتشار آنها الزاما به معنی تایید مطلب یا بیانگر دیدگاه های موسسه نیست.
