یادداشت مهمان: راهبرد روسیه در قبال مسئله فلسطین/سامان فاضلی

یادداشت مهمان: راهبرد روسیه در قبال مسئله فلسطین

سامان فاضلی/ دانشجوی دکتری روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبایی

موضع رسمی روسیه، حداقل در سطح اعلامی، تفاوت چندانی با موضع رسمی آمریکا در پرونده اسرائیل و فسطین ندارد. روسیه می گوید راه کار حل این بحران گفت و گوی دو طرف برای رسیدن به یک راه حل جامع مبتنی بر “راه حل دو دولت” است. در همین ابتدا باید گفت اصولا برخی جریان ها و کشورهای اسلامی و اکثریت افکار عمومی جهان اسلام مخالف تشکیل دو دولت (البته نه مخالف حضور یهودیان در این کشور) هستند چرا که اصولا رژیم صهیونیستی را جعلی و تجاوزگر و حاصل زد و بندهای قدرت های بزرگ می دانند. اما باید دید که حتی در همین سطح حداقلی نیز روسیه ، به عنوان یکی از قطب های بین الملل، در موضع خود اراده و صداقت کافی دارد یا نه. مسئله فلسطین در سیاست خارجی روسیه چه نقشی دارد؟ سوال بهتر این است که آیا منافع روسیه در حل و فصل دائمی این بحران است یا در کش دادن و تدوام و بهره های احتمالی از آن ؟

ادعای این مقاله این است که در وضعیت بحرانی فعلی هر طرفی که از پیشبرد مذاکرات و راه حل فراگیر و مانند آن حمایت کند علیه منافع مردم فلسطین موضع گیری کرده است. پس از دهه ها مهاجرت یهودیان به فلسطین، در سال 1947 یعنی سال صدور قطع نامه سازمان ملل برای تشکیل دولت یهود، یهودیان فقط 6 درصد از فلسطین فعلی را تصرف کردند. این قطع نامه 6 درصد را تبدیل به 55 درصد کرد. در سال 1967 اسرائیل 22 درصد دریگر از 45 درصد اراضی فلسطین را اشغال کرد. و فقط دو بخش منفک کرانه غربی و نوار غزه برای فلسطین باقی ماند. اما اسرائیل باز هم پیش روی کرد و در کرانه غربی رود اردن به شهرک سازی ادامه داد و به نحوی که هم اکنون فلسطینیان حق حضور در  40 درصد کرانه غربی را ندارند. این شهرک ها با جاده هایی به هم وصل می شوند و عملا فلسطینی ها نه تنها حق حضور در شهرک بلکه حتی رانندگی حق عبور از جاده ها در ” مناطق امن” را هم ندارند. برآورد می شود جمعیت شهرک نشینان حدود 600 هزار نفر باشد. اسرائیل که از  زمان جنگ 6 روزه شرق بیت المقدس را هم گرفته است در چارچوب “اورشلیم بزرگ” تقریبا تنها به یهودیان اجازه ساخت و ساز در بیت المقدس را می دهد و فلسطینی ها در بخش های بسیار محدود اجازه ساخت و سازهای بسیار کوچک می یابند.[1]

اسرائیل مرزهای خود را تعمدا اعلام نکرده است. به این دلیل که راه برای تجاوزهای آتی باز باشد.در این شرایط است که موضع روسیه برای تداوم گفت و گو ها بدون حمایت عملی از فلسطین و به نفع اسرائیل است چرا که با شتاب شهرک های اسرائیلی پس از “گفت و گوهای جامع و فراگیر” مد نظر روسیه، عملا اختلافی بین اسرائیل و فلسطین باقی نخواهد ماند چون این مقدار اراضی بسیار محدود نیز از آن اسرائیل خواهد شد.

فارغ از این مسئله دلائل دیگری نیز وجود دارد که حاکی از آن است که دولت روسیه هم در عمل و هم در نظر بیشتر جانب اسرائیل را گرفته است تا فلسطین.

1. روسیه بر خلاف آمریکا که در ظاهر ادعای سیاست خارجی لیبرالیستی و تاکید بر دموکراسی سازی و حقوق بشر و مانند آن را دارد اما در عمل یک سیاست خارجی رئالیستی را پیش می گیرد، حتی ادعا و تظاهر به مسائل ارزشی و اخلاقی در سیاست خارجی نمی کند. چنانکه پوتین در سخنرانی سال 2014 خود در والدای از نبود “موازنه قوا” و عدم توجه آمریکا به اینکه اوکراین در “چهار راه ژئوپولیتیک جهانی” واقع است و روسیه حق دارد که در آن مداخله کند، انتقاد می کند.[2] روسیه بر مبنای رویکردهای رئالیستی و ژئوپولیتیکی دولت تها را بازیگر اصلی روابط بین الملل می داند هیچ اهمیتی به جنبش ها و بازیگران غیر دولتی نمی دهد. فلسطین نیز مطابق عرف و حقوق بین الملل دولتی ندارد و حاکمان آن مثل تشکیلات خودگردان و حماس فعلا در حد یک گروه  و جنبش تلقی می شوند. روسیه دلیلی نمی بیند که در مناقشه بین یک دولت با نیروی نظامی قوی و صاحب اتم را با یک تشکیلاتی که نه تنها ارتش و اقتصاد قوی بلکه حتی سرزمین و مشروعیت چندانی هم ندارد جانب دومی را بگیرد.

2. سوابق تاریخی نشان می دهند که در زمان شوروی که خود را رهبر خلق محروم در مقابل ستم بورژوازی سرمایه دار می دانست و در مقابل ایدئولوژی مرتجع ملی گرایی بیشتر جانب مردم و جنبش ها را می گرفت هیچ کمکی به فلسطینیان نکرد چه رسد به امروز که روسیه “ایدئولوژی زدایی” از سیاست خارجی را در پیش گرفته است چنانکه وزیر خارجه سابق روسیه گفته بود ” رقابت ایدئولوژی ها پایان یافته و زمان رسیدگی به نیازهای روسیه فرا رسیده است … و منافع حیاتی روسیه را نه دگم های ایدئولوژیک، بلکه منافع ملی اساسی شکل خواهد داد”، ” دوستی با کشورهای ثروتمند و دمکراتیک از هم آغوشی برادرانه با رژیم های فقیر و استبدادی بهتر است”.[3] شوروی نه تنها به قطع نامه 181 مجمع عمومی در سال 1947 رای مخالف بلکه حتی رای ممتنع نیز نداد. جالب است که شوروی حتی محذوریت های مربوط به شورای امنیت را نیز نداشت چرا که این قطع نامه در مجمع تصویب شد. یعنی این که شوروی کاملا با تشکیل دولت اسرائیل موافق بوده است. البته نه تنها موافق بوده است بلکه حتی کشورهای زیر دست و اقمار خود مانند بلاروس، چک اسلواکی، لهستان و اوکراین را نیز وادار کرد که به قطع نامه رای مثبت دهند در نتیجه در قطع مانه حتی یک کشور بلوک شرق نیر وجود ندارد که به آن رای منفی داده باشد.[4]

3. همان گونه که مورگنتا می گوید “سیاست پرستیژ” یکی از سه سیاست اصلی هر قدرت بزرگی است “[5]روسیه پس از “دهه از دست رفته” “عصر فلج” در دهه 1990 برای احیای موقعیت قدرت بزرگی خود به عنوان یکی از ارکان روابط بین الملل، حضور در بحران های بین المللی را نه تنها به عنوان یک ابزر برای دست یابی به منافع خود، بلکه به عنوان یک هدف و استراتژی دنبال می کند. دلیل این همه اصرار روسیه برای برگزاری مذاکرات صلح که خود نیز می بیست یا باید از اعضای آن باشد و یا محل مذاکرات در روسیه باشد آن هم بدون هیچ گونه پیشنهاد و اقدام عملی نشان از این دارد که روسیه از ادامه “بزرگترین بحران جهان” بهره برداری می کند.

4. مبادلات تجاری و اقتصادی و تعاملات نزدیک و ابراز نظرهای مقامات روسیه نشانی از آن ندارد که این کشور نگرانی و ناراحتی (حداقل در سطح بیان) از اسرائیل اشته باشد. مدودوف اعلام کرده بود که “هیچ‌کس نمی‌تواند بر سر ماجرای سوریه، بین ما و اسرائیل اختلاف جدی ایجاد کند.“. و یا پوتین اخیرا بیان داشت که “اسرائیل به خوبی تروریسم را می‌شناسد نه اینکه تنها درباره آن شنیده باشد و اسرائیل و روسیه در این زمینه دو هم‌پیمان هستند. وی در عین حال به سفر نتانیاهو به مسکو به مناسبت 25 سالگی روابط دیپلماتیک دو طرف اشاره کرد و گفت:‌ روابط روسیه و اسرائیل در زمینه‌های اقتصادی تجاری، فنی، و گردشگری در سطح عالی است.”[6] نکته جالب این است که این اظهارات زمانی بیان می شود که حزب لیکود و نتانیاهو آن چنان تند روی هایی کرده اند که حتی آمریکا نیز با قطع نامه محکومیت شهرک سازی شورای امنیت مخالف نکرد.

در مجموع تاکتیک روسیه تدوام مذاکرات با نقش پر رنگ خود و استراتژی و هدف آن نیز حل نشدن این مسئله و بهره برداری از آن است.