تنش در خلیج فارس و امنیت آب شیرین کن ها

 تنش در خلیج فارس و امنیت آب شیرین کن ها 

نجم­ الدین مشکات/ اندیشکده بلفر

ترجمه موسسه آینده ­پژوهی جهان اسلام

خلیج فارس یکی از متنوع­ ترین زیستگاه­ های جانوری و از جمله حساس­ ترین اکوسیستم­ های جهانی است. با توجه به محدودیت کشورهای منطقه در درسترسی به منابع آب شیرین، جای تعجب نیست که کشورهای حوزه خلیج فارس به طور فزاینده­ ای به آب شیرین خود وابسته هستند. اما این وابستگی به ویژه با توجه به تنش های اخیر میان ایالات متحده و ایران، در منطقه ­ی بی ­اندازه ناپایدار خلیج فارس خطرهای جدی را به همراه دارد. هرگونه درگیری نظامی در خلیج فارس می تواند باعث ریزش گسترده آلاینده ­های بسیار پایدار مانند نفت خام یا مواد رادیواکتیو در آب­های خلیج فارس شود که می ­تواند زندگی و رفاه میلیون­ ها انسان در منطقه را به طور جدی تهدید کند. آب شیرین کن­ ها در منطقه خلیج فارس در دهه های اخیر گسترش چشم­گیری داشته ­اند، زیرا دولت­ها با افزایش جمعیت، به دنبال راه­ هایی برای تأمین منابع آب مطمئن و در دسترس بوده اند. در حال حاضر خلیج فارس بیشترین تعداد نیروگاه ­های تصفیه و نمک زدایی در جهان را داراست، با ظرفیت کلی 11 میلیون متر مکعب در روز – معادل نزدیک به پنجاه درصد از تولید روزانه آب نمک زدایی شده ­ی جهانی. کشورهای عربی که در حاشیه خلیج فارس با یکدیگر هم­ مرز هستند به دلیل نیازهای آب آشامیدنی خود به شدت به صنایع آب ­شیرین ­کن وابسته هستند. عربستان سعودی، امارات و کویت بالاترین ظرفیت آب شیرین کن جهان را دارا هستند. با استناد به اجلاس بین المللی آب 2018، سه کشور شورای همکاری خلیج فارس به تنهایی مسئولیت بیش از یک سوم ظرفیت آب شیرین کن جهانی را دارا هستند. ” پیش بینی شده است که تقاضای آب در این کشورها تا سال 2050، 50 درصد افزایش یابد. تقریبا همه این کشورها به جز خلیج فارس، گزینه دیگری برای تامین آب خود ندارند.

بر اساس بررسی گزارش های منتشر شده اخیر­، از جمله یکی از مراکز تحقیقاتی خلیج فارس در سال 2012، سهم آب شیرین کن­ های دریاییی برای تولید آب آشامیدنی برای کشورهای عربی خلیج فارس شامل موارد زیر است؛ عربستان سعودی با 30 نیروگاه بزرگ ، بیش از 70 درصد از آب آشامیدنی خود را از نمک زدایی دریافت می ­کند، امارات متحده عربی با 70 کارخانه اصلی نمک ­زدایی ، بیش از 90 درصد از آب آشامیدنی خود را از نمک زدایی به دست می­ آورد. کویت با 6 کارخانه اصلی آب­شیرین کن، بیش از 95 درصد از آب آشامیدنی خود را از آب نمک زدایی دریافت می کند. قطر با 3 کارخانه اصلی آب­ شیرین ­کن، بیش از 90 درصد از آب آشامیدنی خود را از آب نمک زدایی شده دریافت می­ کند. این وابستگی زمانی رنگ و بویی جدی­ تر پیدا می­ کنند که در نظر بگیریم که این کشورها از ظرفیت ذخیره ­سازی و انبار ایمن آب آشامیدنی برای بیش از چند روز بهره­ مند نیستند. همچنین، کارخانه ­های آب­ شیرین ­کن آن­ها در برابر حملات نظامی، نشت نفت و سایر آلودگی­ های آب دریا بسیار آسیب پذیر هستند، و هر یک از این موارد به راحتی می­ تواند به از رده خارج شدن اجباری این نیروگاه­ ها منجر شود. به عنوان مثال، در صورت تکرار حادثه ­ی نفتکش سکی در سال 1994  که اگر نفت نشت یافته، به ورودی کارخانه نمک ­زدایی در امارت فجیره وارد می­ شد، می­ توانست به یک فاجعه بزرگ تبدیل شود. به همین ترتیب، در ژوئیه 1997، سوخت دیزل ریخته شده از یک نفتکش در امارت شارجه امارات، وارد یک کارخانه آب شیرین کن شده و منجر به آلودگی عمده سیستم آبرسانی به تقریباً نیم میلیون نفر شد. این اتفاق باعث شد، شارجه یک روز کامل بی آب باقی بماند.

پیامدهای امنیت ملی و همچنین ملاحظات بشردوستانه­ ی زیادی پیرامون آسیب پذیری کارخانه ­های آب­ شیرین­ کن خلیج فارس وجود دارد. گفتنی است، تأمین آب آشامیدنی بزرگترین پایگاه نظامی ایالات متحده در خاورمیانه، یعنی پایگاه هوایی الحدید در قطر، که محل اسقرار حدود 11000 پرسنل ارتش آمریكاست، به شدت به تصضیه­ی آب خلیج فارس وابسته است. اگر تنش ­های فعلی در خلیج فارس خنثی نشود، می­ تواند منجر به چرخه تشدید شونده خشونت تصادفی یا از پیش تعیین شده با هدف قرار دادن اماکن نظامی و غیرنظامی شود و می­تواند فاجعه ­های زیست محیطی عظیمی ایجاد نماید. هر جنگ یا آتش ­بازی در خلیج فارس، حتی جنگی که به عنوان “درگیری کم شدت” آغاز شود، به معنای پاسخ جدی ایران خواهد بود. این امر خطر را افزایش می­ دهد. همانطور که وینستون چرچیل در زندگی من در 1930 می­ نویسد؛ “بگذارید درسهایمان را بیاموزیم. هرگز هرگز هرگز باور نکنید که جنگ­­ ها ساده و آسان خواهند بود، یا اینکه هرکس که قصد سفر دریایی کند، می­ تواند جزر و مد و طوفان­ هایی را که با آن روبرو خواهد شد بسنجد… دولتمردی که تسلیم تب جنگ می­ شود، باید بداند که وقتی نشانه­ های جنگ نمایان می­ شود، او دیگر استاد سیاست نیست بلکه برده اتفاقات غیرقابل پیش بینی و غیرقابل کنترل است. دفاتر جنگ خاک خورده، فرماندهان ضعیف، بی ­کفایت یا متکبر، متحدین غیرقابل اعتماد، برخوردهای خصمانه و بدخیم، غافلگیری­ های ناگهانی، محاسبات افتضاح – همه اینها از فردای اعلام جنگ رخ می ­نمایند… همیشه به یاد داشته باشید با این وجود که شاید مطمئن هستید که شما به راحتی می ­توانید پیروز میدان نبرد شوید، مرد دیگری هم فکر می­ کند که او نیز شانس اول پیروزی است.

دونالد ترامپ در صورت بروز درگیری، ایران را به واکنش تهدید کرده است. اما شایان ذکر است که طبق گفته نیویورک تایمز، “مقامات ارشد” عربستان سعودی و امارات متحده عربی به وزیر امور خارجه ایالات متحده مایک پومپئو گفته­ اند “که آن­ها جنگ با ایران را نمی­ خواهند … [و] در چنین شرایطی یک مقام ارشد دولتی گفته است که این دو کشور احتمالا عواقب گسترده­ ی جنگ احتمالی را در نظر خواهند گرفت. به نظر می­ رسد آن­ها از خطرات ناشی از جنگ برای منافع خود آگاه هستند. به هر صورت زندگی جوامعی که در اطراف خلیج فارس زندگی می­ کنند وابستگی شدیدی به در دسترس بودن آب آشامیدنی دارد. منابع آبی و امنیت آن­ها با وضعیت روابط بین کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و همسایه شمالی آن­ها ایران به هم وابسته و در هم تنیده است. دو رقیب عمده ­ی ایران در خلیج فارس یعنی عربستان سعودی و امارات متحده عربی، در خانه­ های شیشه ­ای از آب شیرین کن زندگی می­ کنند و باید در پرتاب سنگ به ایران احتیاط کنند تا مبادا آتشی را که به نظر می ­رسد می­ تواند به مسایل جدی و تنش­ های منطقه ­ای دامن بزند را شعله ­ورتر کند. این متحدان ایالات متحده قبل از آغاز ماه­ های ژوئیه و آگوست و به خاطر خودشان باید فورا و فورا اقدامات جدی دیپلماتیک را برای کاهش تنش ­ها با ایران آغاز کنند.

 **مسئولیت صحت و سقم مطالب موجود در یادداشت‌ها، مقالات و مصاحبه‌های منتشر شده در سایت به عهده نویسنده بوده و انتشار آنها الزاماً به معنی تأیید مطلب یا بیانگر دیدگاه‌های موسسه نیست