تاثیر توافق منبج بر نفوذ روسیه
منبع: المانیتور/ متین گورکان
ترجمه موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام
وقتی شاخص‌های میدانی را تحلیل می‌کنیم، درک اینکه چرا روسیه نیروی مسلط در شمال سوریه هم بر روی زمین و هم در هوا است، آسان می‌شود. تلاش‌های مشترک روسیه با ایران و ترکیه در یک سال و نیم گذشته برای ایجاد منطقه کاهش تنش پیرامون ادلب با وجود اختلاف نظرهای جزئی، موفقیت‌آمیز بوده است. اما آنچه که در 28 خرداد اتفاق افتاد، شکستی برای تثبیت تلاش‌های روسیه در شمال غربی سوریه بود. برای اولین‌بار یک دسته نظامی ترکیه متشکل از دو نفربر زرهی و دو خودرو محافظت‌شده در برابر مین، که آشکارا پرچم‌های ترکیه را به نمایش می‌گذاشتند، در کنار رودخانه ساجور گشت می‌زدند. این رودخانه، که تقریبا 15 مایلی منبج قرار دارد، یک خط مرزی دوفاکتو بین نیروهای ارتش آزاد سوریه- تحت حمایت ترکیه- و نیروهای دموکراتیک سوریه- تحت حمایت امریکا- است.
البته اینکه این گشت‌زنی توسط هلی‌کوپترهای ارتش امریکا حمایت می‌شد، عنصری کاملا جدید محسوب می‌شود. گرچه هم ستاد کل ترکیه و هم ارتش امریکا، آن را به عنوان تحرکی «هماهنگ‌شده در عین حال مستقل» توصیف کردند. واضح است این گشت‌زنی نمادین تلاش نظامی مشترک امریکا-ترکیه، هم در برنامه‌ریزی آن و هم اجرای آن، بود. در حال حاضر دو تحرک نظامی رقیب به طور همزمان در شمال غربی سوریه در جریان است: یکی تلاش برای کاهش تنش توسط بلوک روسیه- ترکیه- ایران که اطراف ادلب تشدید شده، و دیگری تلاش‌های مبنی بر کاهش تنش امریکا-ترکیه متمرکز بر منبج است.
بعد از مشاهده گشت‌زنی ارتش ترکیه تحت پوشش هلی‌کوپترهای امریکایی، اولین سوالی که باید پرسیده شود این است که با توجه به اینکه شواهد معتبری مبنی بر حضور دولت خودخوانده اسلامی در منبج وجود ندارد، «تهدیدی» که ارتش ترکیه و امریکا علیه آن گشت‌زنی می‌کنند دقیقا چیست؟ به نظر می‌رسد چه دشمنی امریکا و ترکیه را در منبج گرد هم آورده است؟
روسیه و ایران اولین کشورهایی هستند که به ذهن می‌رسند. مخصوصا امریکا مدت‌ها است که از تلاش‌های گروه‌های مسلح طرفدار ایران و طرفدار شیعه برای استقرار در جنوب حلب در حالیکه توان متوسط دفاع هوایی خود در 5-100 کیلومتری را توسعه می‌دهند، ناراضی است. بر کسی پوشیده نیست که ایالات متحده با حمایت برخی از گروه‌های مسلح سنی، تلاش می‌کند تا میز مذاکره‌ای که روسیه در غرب فرات تشکیل داده است را واژگون کند. من هم مثل سایرین فکر می‌کنم که چه اتفاقی در نتیجه آشتی میان امریکا و ترکیه در منبج رخ خواهد داد: آیا، همانطور که روسیه می‌خواهد، به ائتلاف امریکا با یگان‌های کردی مدافع خلق (ی.پ.گ) در شرق ضربه وارد می‌شود؟ یا همانطور که امریکا امیدوار است، ترکیه را از بلوک روسیه و ایران خارج می‌کند؟ در پایان چه کسی از توافق منبج بین امریکا یا ترکیه سود خواهد برد- روسیه یا ایالات متحده؟
بنابراین قلمروی کوچک 30-40 کیلومتری پیرامون منبج به مهم‌ترین نقطه تقابل قدرت روسیه در مقابل امریکا در شمال سوریه تبدیل شده است. بدین‌ترتیب منبج واقعا یک میدان مین دیپلماتیک هم برای امریکا و هم ترکیه است. آیا امریکا می‌تواند از این میدان مین عبور کند بدون آنکه منفجر شود و در عین حال آنکارا را از بلوک ایران- روسیه غرب فرات دور و حتی ترکیه را برای همکاری با امریکا در شرق فرات تشویق کند؟
«رایان دیلان»- سخنگوی ائتلاف بین المللی عملیات «راهکار ذاتی»- بعد از اولین گشت‌زنی ترکیه گفت «می‌توانم بگویم که سربازان ترکیه وارد منبج نخواهند شد. شورای نظامی منبج کنترل تمام منطقه را بر عهده دارد و بنابراین این [گشت‌زنی] اساسا در امتداد خط جدایی در شمال است». عملیات راهکار ذاتی نامی است که ارتش امریکا برای مداخله علیه داعش در عراق و سوریه گذاشته است.
همانطور که رایان تاکید کرد، گشت‌زنی فقط دو ساعت طول کشیده و به داخل منبج هم امتداد نیافت. هرچند ترکیه معتقد است که شورای نظامی منبج، پوششی برای نیروهای ی.پ.گ است و ی.پ.گ کنترل منبج را در دست دارد. شورای نظامی منبج تهدید کرده که اگر نیروهای ارتش آزاد سوریه تحت حمایت ترکیه وارد شهر بشوند، مقاومت خواهند کرد. اما از بیانیه‌هایی که تاکنون صادر شده، به نظر می‌رسد گشت‌زنی در امداد رود ساجور به شهر منبج گسترش نیابد. هرچند مسئله حساسی که باید الان کنترل شود، بازسازی شورای نظامی منبج است. این هم می‌تواند دوباره باعث تنش بین ایالات متحده و ترکیه شود.
همچنین اختلاف بین آنکارا و فرماندهی مرکزی امریکا (سنتکام)- که عملیات راهکار ذاتی را فرماندهی می‌کند- را هم باید در نظر گرفت. البته مذاکرات میان ایالات متحده و ترکیه توسط سنتکام محقق نشده بلکه فرماندهی اروپایی ارتش امریکا بود که روابط با ترکیه را نرم‌تر کرده است. جزئیات نهایی برنامه‌ریزی گشت‌زنی در پایگاه استاگرات، مقر ایوکام در آلمان، با مشارکت افسران ترکیه و امریکا تنظیم شده بود.
از تماس‌های تلفنی مکرر بین «هولسی آکار»، فرمانده کل ارتش ترکیه، و ژنرال «کرتیس اسکاپاروتی»، رئیس فرماندهی اروپایی ارتش آمریکا، همچنین می‌توان توجه کرد که ترکیه، فرماندهی اروپایی ارتش امریکا را به عنوان طرف مذاکره اصلی خود در مسئله منبج می‌داند. اگر مداخله فرماندهی اروپایی ارتش امریکا در شمال سوریه افزایش یابد، ایالات متحده احتمالا تمایل بیش‌تری دارد که دیدگاه‌های ترکیه درباره این منطقه را بپذیرد. تمایل دارم که توافق منبج را به مثابه هویج پیشنهادی امریکا برای آنکارا است برای اینکه ایالات متحده در غرب فرات قابل مشاهده‌تر باشد و همکاری روسیه- ایران- ترکیه و تلاش‌هایشان برای کاهش تنش را فلج کند. همچنین باید در اینجا اضافه کنم که اولین بار است که در یک سال گذشته شاهد پرواز هلی‌کوپترهای امریکایی بر فراز منبج بوده‌ام.
درباره احتمالی که مسکو و تهران را عصبانی می‌کند، باید پرسید: آیا به زودی شاهد پرواز هلی‌کوپترهای امریکایی بر فراز مناطق تحت کنترل ترکیه در سوریه یعنی جرابلس، الرای و الباب خواهیم بود؟ این امر نشان خواهد داد که همکاری امریکا- ترکیه در شمال غربی سوریه عمیق شده است. ناظران الان باید بیش‌تر بر قدرت منازعه برای کنترل فضای هوایی به جای زمین تمرکز کنند. در شمال سوریه، احتمالا دیگر سلاح‌های بر روی زمین مهم‌تر از این نیست که هواپیمای چه کشوری از کجا پرواز می‌کند و کدام نیروهای پراکسی، ظرفیت دفاع هوایی پیدا می‌کنند.
