شهرام پیرانی، کارشناس روابط بین الملل
نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا که در 5 نوامبر سال جاری برگزار می شود، تاثیر فراوانی بر سنخ روابط و سیاست های واشنگتن در اقصی نقاط جهان دارد. منطقه خاورمیانه نیز به عنوان یکی از کلیدی ترین و در عین حال بحرانی ترین مناطق جهان از این امر مستثنی نیست. شواهد حاکی از آن است که در صورت پیروزی” دونالد ترامپ” در این انتخابات، شاهد افزایش تنش میان ایران و آمریکا و نیز افزایش حمایت همه جانبه واشنگتن از رژیم صهیونیستی خواهیم بود. اما در صورت پیروزی ” کاملا هریس” شرایط به گونه ای دیگر رقم خواهد خورد.
انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در روز سه‌شنبه 5 نوامبر 2024(15 آبان 1403) برگزار خواهد گردید. این رویداد بنا به دلایل متعدد برای همه کشورهای جهان، فارغ از سنخ روابطشان با واشنگتن از اهمیت بسیاری برخوردار است. اهمیت انتخابات آمریکا برای همه مناطق و کشورها یکسان نیست. کشورهایی که نقش مهمی در نظام بین‌الملل یا مناطق راهبردی دارند و بیش از کشورهای دیگر در معرض سیاست‌ها و اقدامات آمریکا قرار دارند، بیش از دیگر دولت‌ها از سیاست‌ها و اقدامات کاخ سفید در نتیجه انتخابات آمریکا متأثر می‌شوند. ممکن است روابط این کشور با آمریکا دوستانه یا خصمانه باشد. در هر دو حالت تغییر سیاست‌مداران و سیاست آمریکا می‌تواند پیامدهای خود را بر مناسبات آنها برجای بگذارد. هرچقدر تغییر سیاست در کاخ سفید بیشتر باشد، اهمیت انتخابات برای کشورهای دیگر فزون‌تر خواهد بود.
این انتخابات برای خاورمیانه و جمهوری اسلامی ایران نیز بسیار حائز اهمیت است. خاورمیانه سال‌هاست که در آتش جنگ، خشونت و افراط‌گرایی می‌سوزد و سیاست‌ها و اقدامات آمریکا در دوره رؤسای جمهور سابق و فعلی نقش مهمی در شکل‌گیری این روند داشته است. بی‌گمان رویکرد و سیاست‌های رئیس‌جمهور آینده می‌تواند به تخفیف و یا تشدید این وضعیت کمک کند. شناخت رئیس‌جمهور جدید آمریکا و میزان تداوم و تغییر آن می‌تواند خالق فرصت‌ها و تهدیدهای گوناگون برای منطقه باشد.
پس از کناره‌گیری” جو بایدن” از رقابت‌های انتخاباتی، اکنون ” کاملا هریس”، معاون رئیس‌جمهور، به‌عنوان نامزد اصلی حزب دموکرات، و” دونالد ترامپ”، رئیس‌جمهور اسبق آمریکا به‌عنوان نامزد اصلی حزب جمهوری‌خواه با هم رقابت می‌کنند تا در نهایت برنده این کارزار، به‌عنوان رئیس‌جمهور بعدی ایالات متحده آمریکا شروع به کار نماید. از این رو شناخت اهداف، رویکردها و سیاست‌های این دو نفر برای کشورهای خاورمیانه و سایر نقاط جهان بسیار حائز اهمیت است که در ادامه به آن اشاره خواهد شد.
همان‌گونه که گفته شد، خانم” کاملا هریس” نامزد اصلی حزب دموکرات است. خانم هریس در مسیر مبارزات انتخاباتی نه بیانیه جامعی در باب سیاست امنیت ملی خود اعلام می‌دارد و نه از” دکترین هریس” رونمایی خواهد نمود، زیرا که این کنش موجب خواهد شد تا ائتلاف شکننده‌اش از بین برود. با این حال شواهد حاکی از آن است که این نامزد دموکرات حداقل در ارتباط با ایران و اسرائیل تلاش خواهد کرد که به‌گونه‌ای متفاوت از گذشته عمل کند. هریس در قامت یک سناتور از پیوستن مجدد به برنامه جامع اقدام مشترک سال 2015 موسوم به برجام حمایت کرد؛ توافقی که نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی و دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور اسبق آمریکا به‌شدت مخالف آن بودند. افزون بر آن، او حمله نظامی ژانویه 2020 و شهادت سردار قاسم سلیمانی را محکوم کرد و از قوانین شکست‌خورده برای جلوگیری از اقدام نظامی بیشتر علیه رهبران و اهداف ایرانی حمایت کرد. او همچنین از قانون بزرگداشت نسل‌کشی ارامنه که به مدت یک قرن منبع تنش میان ترکیه و ارمنستان بود، حمایت کرد. در هر صورت به نظر می‌رسد که دولت هریس هیچ سیاستی برای برخورد با ایران ندارد و شواهد حاکی از آن است که در صورت پیروزی او در انتخابات سطح تنش میان ایران و آمریکا به‌شدت کاهش یابد. در مورد اسرائیل، هریس به‌عنوان یک سناتور از راه حل دو کشوری و از توافقنامه آبراهام حمایت کرد. کاملا هریس یکی از سرسخت‌ترین پیام‌آوران دولت بایدن در مورد مسئله فلسطین بوده است. او به عنوان معاون رئیس‌جمهور به طور خصوصی گفته است که دولت بایدن می‌بایست موضع سرسخت‌تری در برابر بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی، اتخاذ کند. برخی بر این عقیده‌اند که شاید با هریس، بالاخره راه‌حل دو کشوری عملی گردد.
هریس به‌عنوان یک سناتور، احساسات تندروانه‌تری نسبت به ” جو بایدن” درباره حضور نظامی آمریکا در خاورمیانه ابراز کرده و برخی از مواضع سخت‌گیرانه او از جمله درباره عربستان سعودی، هند و ترکیه نیز ممکن است تعاملات او با متحدانش در خاورمیانه و آسیا را پیچیده کند. هریس در قامت یک سناتور، به دلیل اقدامات عربستان سعودی در یمن و نقش آن در قتل جمال خاشقچی، روزنامه‌نگار واشنگتن‌پست، رأی به محدودکردن فروش تسلیحات نظامی به ریاض داد. او در سال‌های 2018 و 2019 از طرح‌هایی برای پایان‌دادن به حمایت آمریکا از عملیات ائتلاف تحت رهبری عربستان سعودی در یمن حمایت کرد. هریس از حامیان ” بشار اسد”، رئیس‌جمهور سوریه، نیست و بارها ضمن انتقاد از اقدامات دولت وی، حملات شدیداللحنی به او کرده است. هریس ترامپ را نیز به دلیل خروج نیروهای آمریکایی از شمال شرق سوریه در سال 2019، مورد حمله قرارداد. او گفت که این امر نشان‌دهنده عدم حمایت واشنگتن از متحدان کرد خود در منطقه است.
در مجموع می توان گفت که در صورت تحقق پیروزی “کاملا هریس”، پیش‌بینی می شود که تقریباً در همه حوادث و تحولات منطقه غرب آسیا بر همان پاشنه قبلی خواهد چرخید و شاهد ادامه سیاست چانه‌زنی و مذاکرات جسته‌وگریخته با ایران و سعی در مهار و محدودسازی هم‌زمان کشورمان، حمایت همه‌جانبه از رژیم صهیونیستی در کنار تداوم رویکردهای انتقادی نسبت به رهبران راست‌گرای این رژیم و حفظ رابطه دوستانه و در عین‌حال انتقادی با کشورهای عرب خلیج‌فارس خواهیم بود.
سناریوی بعدی پیروزی ” دونالد ترامپ” در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا است. به‌رغم پیشتازی نامحسوس ” کاملا هریس”، ترامپ همچنان شانس فراوانی برای پیروزی در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا دارد. رئیس‌جمهور اسبق آمریکا از ترس و نگرانی‌های آمریکایی‌ها در خصوص درهم‌آمیختگی‌های قومی – فرهنگی در آمریکا، مشکلات مالکیت خانه، دستمزد مناسب در مقابل تورم و البته فرصت برخورداری از تحصیلات دانشگاهی به‌خوبی استفاده می‌کند و با سخن‌گفتن درباره این مسائل چالش‌برانگیز توانسته است نظر بسیاری از رأی‌دهندگان آمریکایی را جلب کند. سناریوهای مختلفی وجود دارد که احتمالاً ترامپ آن را در صورت پیروزی احتمالی در انتخابات ریاست‌جمهوری آتی اجرا کند. سناریوهایی مثل معاملات دفاعی با کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس برای دستیابی به پول بیشتر که در دوره قبلی ریاست‌جمهوری خود انجام داده بود.
در صورت پیروزی وی در انتخابات، سیاست فشار حداکثری بر ایران و حمایت حداکثری از رژیم صهیونیستی مجدداً از سرگرفته خواهد شد. ضمن اینکه توسعه پیمان ابراهیم و آشتی‌دادن کشورهای عربی با اسرائیل بدون حل‌وفصل منصفانه مسئله فلسطین بار دیگر در اولویت برنامه‌های دولت آمریکا قرار خواهد گرفت. در صورت پیروزی ترامپ، مواضع وی در قبال مسئله فلسطین مثل گذشته خواهد بود. ترامپ کسی بود که از طریق انتقال سفارت آمریکا به بیت‌المقدس و عادی‌سازی روابط با اعراب، به اسرائیل مشروعیت بخشید، از این رو حمایت رژیم صهیونیستی برای پیروزی ترامپ در انتخابات آمریکا بسیار حائز اهمیت است. در نهایت بایستی گفت که با پیروزی ترامپ شاهد تشدید جنگ‌های نیابتی و افزایش سطح تنش میان ایران و کشورهای عربی خواهیم بود.
با نگاهی به سخنرانی‌ها، اظهارات و مصاحبه‌های” جیمز دیوید ونس”، معاون دونالد ترامپ، می‌توان درباره شخصیت و دیدگاه‌های وی اطلاعات کافی به دست آورد. او طرف‌دار بازگرداندن تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی ایران و جلوگیری از دستیابی احتمالی ایران به تسلیحات هسته‌ای است. او همچنین از پیمان دفاعی آمریکا و عربستان سعودی که بایدن معمار اصلی آن است، حمایت می‌کند، اما برخلاف بایدن، خواستار ربط‌دادن این توافق به جنگ غزه نیست. بنا به گفته “عبدالرحمن راشد”، تحلیل‌گر برجسته مسائل خاورمیانه، جی دی ونس مانند همه نامزدهای انتخابات آمریکا متحد دائمی اسرائیل است و با تندروها، سازمان‌های افراطی و برنامه‌های سیاسی آنها در خاورمیانه به‌شدت مخالف است. در واقع می‌توان گفت که ونس نسخه ارتقا یافته ترامپ است. به نوشته ایندیپندنت، برخلاف تصور برخی تحلیل‌گران مبنی بر اینکه در صورت پیروزی در انتخابات، ترامپ در تعامل با کشورهای جهان سیاست انعطاف‌پذیرانه‌ای را دنبال خواهد کرد، انتصاب ونس نشان می‌دهد که ترامپ قصد دارد سیاست فشار و تقابل‌گرایی را که درگذشته بر علیه جمهوری اسلامی و چین اتخاذ کرده بود، از سر گیرد.
پیش‌بینی می‌شود که پیروزی ترامپ بر بازارهای کشورهای شورای خلیج‌فارس به چند طریق تأثیر بگذارد. او بر تقویت تولید انرژی محلی و تنظیم صنعت نفت و گاز و ترویج صادرات گاز طبیعی متمرکز خواهد شد، و این مسئله بازار انرژی آمریکا را تقویت می‌کند و بر اقتصاد کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس که به نفت وابسته هستند، تأثیر خواهد گذاشت. به نظر می‌رسد سیاست‌های تجاری ترامپ و جنگ تجاری با چین به احتمال زیاد بر تجارت جهانی و تقاضای نفت تأثیر خواهد گذاشت. کاهش رشد اقتصادی چین به‌خاطر تنش‌های تجاری منجر به کاهش تقاضای واردات نفت از 6 کشور شورای همکاری خلیج فارس خواهد شد و این مساله برقیمت نفت و اقتصاد این کشورها تاثیرگذار خواهد بود.
در مجموع می‌توان گفت که برخلاف ترامپ که مصمم به تشدید خصومت‌ها با ایران و افزایش حمایت از رژیم صهیونیستی است، “کاملا هریس” و دموکرات‌ها تلاش دارند از میزان تنش میان تهران و واشنگتن کاسته شود. البته ذکر این نکته ضروری است که در صورت انتخاب خانم هریس، ممکن است در برخی اهداف و سیاست‌ها میان واشنگتن و تل‌آویو اختلاف‌نظر وجود داشته باشد، ولی این امر به معنای عدم حمایت آمریکا از رژیم صهیونیستی نیست. واقعیت این است که بنا به دلایل متعدد، رژیم صهیونیستی در زمره اصلی‌ترین متحدان آمریکا در منطقه می‌باشد.
همان‌گونه که ذکر شد که نتیجه انتخابات آمریکا تأثیر مستقیم و مشخصی بر نظم امنیتی منطقه، رویکرد کشورهای عرب منطقه نسبت به ایران و سطح فشار و تحریم‌های آمریکا بر کشورمان دارد. ازاین‌رو لازم است که مسئولین رده‌بالای کشورمان با اتخاذ یک رویکرد مناسب، مانع تأثیرات مخرب انتخاب احتمالی هریک از کاندیداها بر منافع ملی ایران گردند. به نظر می‌رسد گسترش مراودات اقتصادی – سیاسی میان ایران و کشورهای منطقه و علی‌الخصوص عربستان اهمیت فراوانی دراین‌رابطه دارد. درهم‌تنیدگی اقتصاد ایران با کشورهای منطقه می‌تواند منجر به کاهش اثرات مخرب تحریم‌های آمریکا بر علیه ایران گردد و در عین حال باعث می‌شود که کشورهای منطقه به طور کامل از سیاست‌های تحریمی آمریکا بر علیه ایران پیروی ننمایند.
*مسئولیت صحت و سقم مقاله فوق به عهده نویسنده است و انتشار آن به معنی تأیید یا بیانگر دیدگاه مرکز آینده پژوهی جهان اسلام نمی باشد.
