اسراییل و منابع گازی مدیترانه شرقی/ مریم خالقی ­نژاد

اسراییل و منابع گازی مدیترانه شرقی

مریم خالقی ­نژاد

با توجه به اهمیت انرژی در امنیت منطقه، کشف گاز در مناطق مدیترانه شرقی باعث افزایش قدرت و توجه ویژه ای به حوزه های انرژی در سیاست خارجی برخی از کشورها به خصوص اسراییل شده است. کشف میدان های مهم گاز از قبرس تا مصر و اسراییل می تواند عواقب قابل توجهی را داشته باشد. (Cingoli, 2016: 2)

بنابر گزارشات مختلف تقریبا اکثر منازعات و چالش ها در خاورمیانه بر سر منابع و سوخت های فسیلی است. در طول تاریخ، چالش بر سر منابع  در عرصه خاورمیانه بسیار پررنگ بوده است. این در حالیست که اسراییل در نقطه کانونی منازعه بر سر منابع گازی یکی از مهمترین مناطق خاورمیانه یعنی مدیترانه شرقی قرار دارد. نیاز راهبردی اسراییل به گاز داخلی و دریای مدیترانه و اهمیت دریای مدیترانه برای مقامات تل آویو باعث تاکید شدید مقامات تل آویو بر گاز و انرژی و چالش با کشورهای منطقه شده است. امروزه منابع گازی به عنوان یک منبع جدید چالش و تنش در منطقه تبدیل شده است؛ این امر فرصت جدیدی را برای اسراییل بوجود آورده است تا از این منبع به عنوان دستاویزی برای نیل به اهداف خود به خصوص در عرصه انرژی مانند حفظ وابستگی فلسطینی ها و افزایش وابستگی انها به خود و یا مقابله با برخی از قدرت های صاحب انرژی در منطقه مانند ترکیه استفاده کند.

با کشف میادین مختلف گازی در مدیترانه شرقی، قابلیت اقتصادی و توانایی تأمین انرژی اسراییل متحول شد. میادینی مانند لویاتان، تامار که از جایگاه ویژه ای برای اسراییل برخودار هستند ، میدان گاز تامار4/8 تریلیون فوت متر مکعب گاز دارد که گاز میدان تامار برای اقتصاد اسراییل،  از این نظر که منجر به استقلال کامل انرژی اسراییل برای اولین بار شده است و نقش اسراییل را از وارد کردن گاز طبیعی از مصر تا صادر کننده بالقوه گاز طبیعی به مصر تغیر داد اهمیت زیادی دارد. (Georgiou, 2016)

در میدان های گازی مانند  تامار، لویاتان، کاریش و …که گاز کشف شده است اسراییل در پی استفاده بهینه از این میادین است. برای مثال قصد دارد که بخشی از گاز میدان لویاتان را به صادرات اختصاص دهد و بخشی از آنرا ذخیره کند (لویاتان بزرگترین میدان کشف شده در جهان طی ده سال گذشته است). گرچه این کشور در ابتدا وارد کننده بود اما از 2020 آرام آرام در حال افزایش صادرات گازی خود است و ممکن است اگر برنامه های اتخاذی انها پیش برود به یکی از مهمترین صادرکننده ها بعد از ترکیه و ایران تبدیل شود. در مسیر اجرای این هدف، اسراییل چالش هایی را با کشورهایی مثل مصر، اردن، لبنان، فلسطین و … دارد که این کشورها اگر به صادرات و واردات با کشورهایی مانند ایران و ترکیه و یا کشورهای دیگر بپردازند ممکن است موانعی را بر سرراه برنامه های جدید اسراییل در خصوص صادرات گاز به وجود آورند. مقامات تل آویو تلاش هایی را برای جلوگیری از وابستگی کشورهای پیرامون به منابع گاز کشورهایی مانند ایران و ترکیه مد نظر قرار داده اند چه بسا افزایش صادرات کشورهای منطقه با این کشورها، تهدید هایی بر سرراه استراتژی گازی اسراییل باشد لذا تلاش دارند تا با سیاست های جدید خود در زمینه انرژی و توانایی های جدید گازی از یکسو این تهدید ها را از بین ببرد و از سوی دیگر امکان دست اندازی به منابع گازی همسایگان را فراهم سازد و تعاملات منطقه ای و فرامنطقه ای خود را با محوریت قدرت یافتن بر اساس دستیابی به منابع گازی رقم بزنند.

هدف عمده اسراییل از برنامه ها و سیاست های انرژی، امنیت سازی و حفظ بقای تل آویو است برای حصول به این هدف یکی از مهمترین راهبردها در سیاست های انرژی محور، بی تردید عادی سازی روابط و برقراری روابط با کشورهای همسایه و ایجاد اشتراک منافع در کشورهای منطقه و تحقق  هدف و آرزوی خود برای تسلط بر نیل تا فرات است. برای مثال می توان از تلاش های اسراییل در خصوص برگذاری کارگاه ها و یا انجام معاهدات و قرارداد های مختلف با کشورهای منطقه و غرب یاد کرد مانند تشکیل کارگاهی با همکاری اروپا و امریکا برای کشف فرصت ها و چالش های کشف گاز طبیعی در حوزه مدیترانه شرقی که حدود 25/3 تریلیون متر مکعب گاز طبیعی و 7/1 میلیارد بشکه نفت دارد. (Natural gas developments in the eastern Mediterranean: geopolitical & economic challenges: 2015).

کشف حوزه های نفتی، کنش سیاسی منطقه را افزایش داده است. تل آویو که در پی تبدیل اسراییل به امپراتوری گاز است سعی دارد تا با استفاده از این فرصت طلایی به دست آمده، قدمی بلند را در جهت تغییر جایگاه خود در منطقه انجام دهد؛ چرا که طبق نیاز برخی از کشورهای عربی و کشورهای غربی به گاز از یکسو و دسترسی اسراییل به میادین گازی مدیترانه شرقی از سوی دیگر بهترین فرصت برای اعمال سیاست های تل آویو در جهت دستیابی به اهداف خود می باشد. اهداف مهمی مانند:

 عادی سازی روابط با برخی از کشورهای عربی منطقه مثل شکوفایی رابطه بین اسراییل و همسایگانی مانند یونان و قبرس برای مقابله با ترکیه و قدرت یابی آن در منطقه، و ایجاد یک بلوک ژئوپلیتیک جدید در مدیترانه شرقی، ارتباط بیشتر اقتصادی با منطقه و غرب، مانند برگزاری مذاکرات سه جانبه با یونان و قبرس و یا اهداف مختلف دیگری مانند ارتقاء به یکی از سه صادرکننده عمده گاز در جهان، کاهش قدرت کشورهای رقیب مانند ایران و ترکیه در منطقه، افزایش قدرت استراتژیک خود از طریق انرژی، وابستگی بیشتر فلسطین و برخی کشورهای عربی ( مانند مصر، قطر) و حتی غربی به واردات گاز اسراییل و به دست آوردن برخی استقلال های نسبی در مقابل غرب و … (Learman, 2015)

در این مسیر طبیعی به نظر می رسد که در کنار چالش های موجود این کشور با کشورهای منطقه بر سر انرژی، طرح های توسعه طلبانه و اشغالگرانه رژیم صهیونیستی نیز در ضدیت با دولت های همسایه و بروز ناامنی در زمینه انرژی منطقه از اهداف آینده رژیم برای عرصه انرژی باشد. در یک جمع بندی  محورهای کلی رفتار و گرایش سیاسی یا استراتژی اسراییل در بعد از کشف منابع گازی و اتخاذ سیاست های جدید در منطقه مدیترانه شرقی عبارتند از:

عادی سازی روابط با برخی کشورهای منطقه و کسب مشروعیت در منطقه

وابسته سازی کشورهای نیازمند منطقه و غربی و دستیابی به مناطق بیشتر گازی همسایگان

انجام سرمایه گذاری های زیربنایی گازی و خروج از تنگنای انرژی

مقابله با قدرت های برتر مانند ترکیه و ایران

کاهش وادرات منطقه و غرب از کشورهایی مانند ایران و ترکیه و افزایش صادرات گازی اسراییل

تثبیت بقا و افزایش قدرت تل آویو از طریق انرژی گازی

منابع

–          Cingoli, janiki (2016). The new energy resources in the center- east Mediterranean: potential current and future geo- strategic consequences, istituto affair internazionali, November.

–          Georgiou, George C (2016), eastern Mediterranean energy and the pivotal role of the Israel, publisher: Cambridge scholars publishing, it’s available on https://www.researchgate.net/publication/303838048_Eastern_Mediterranean_Energy_and_the_Pivotal_Role_of_Israel

–          Learman, eran (2015). Israel’s emerging relations in the eastern Mediterranean, BESA center perspectives paper NO. 321, december8, its available on  https://besacenter.org/perspectives-papers/9508/

–         Natural gas developments in the eastern Mediterranean: geopolitical & economic challenges (2015). May 19-20, it’s available on http://www.kas.de/israel/en/publications/41496/

** مسئولیت صحت و سقم مطالب موجود در یادداشت ها، مقالات و مصاحبه های منتشر شده در سایت به عهده نویسنده بوده و انتشار آنها الزاما به معنی تایید مطلب یا بیانگر دیدگاه های موسسه نمی باشد.