گفتگوی دکتر حمزه صفوی با شفقنا:
* با توجه به تحولاتی که اخیرا در عراق رخ داده و پیروزی هایی که ارتش به همراه گروه های مردمی و کمک های ایران کسب کرده است آیا به زودی شاهد بیرون رفتن داعش از عراق خواهیم بود؟ یا اینکه این گروهک با توجه به عناصر و نفوذی که در کشور عراق دارد همچنان به عملیات های خرابکارانه مبادرت خواهد کرد؟
صفوی: به نظر نمی آید که عراق به زودی از حضور داعش پاکسازی شود، مدتی طول خواهد کشید که عراق به طور کامل از گروه ترورییستی داعش پاکسازی شود، منتها مهم تر از مساله عراق این است که داعش مسله عراق به تنهایی نیست و با فرض بیرون رانده شدن از عراق این احتمال وجود دارد داعش سوریه تقویت شود. به خصوص اینکه استراتژی آمریکا در عراق و سوریه تا حدوی متفاوت است. احتمالا در آینده نه چندان دور شاهد یکسری تحولات بیشتری از سوی داعش خواهیم بود. داعش یک تیپ جدیدی از بازی قدرت در منطقه است که مانند یک ویروس کشنده مسری است؛ مثل ویروس ایدز که ایمنی بدن را مورد هدف قرار می دهد، داعش خردگرایی در جهان اسلام را مورد حمله قرار داده و به تخریب از درون و بیرون جهان اسلام با ابزار های مدرن روز می پردازد. داعش نوعی حرکت تاکتیکی است که ابداع های جدیدی در جهت تخریب چهره اسلام حقیقی داشته که قابل تامل است.
* مهم ترین مشکلی که در حال حاضر عراق برای بیرون راندن داعش از کل اراضی اشغالی دارد چیست؟ آیا توان نظامی و لجستیکی است یا اینکه کشورهایی که قول همکاری با عراق را داده بودند ولی ظاهرا چندان به قول خود عمل نکردند و کمک شایانی نیز به عراق نداشته اند در بیرون کردن داعش با تاخیر مواجه شده است؟
صفوی: یکی از دلایل تداوم حضور داعش در عراق، مسایل مربوط به بعثی هاست؛ بعثی ها در دولت صدام مشغول به کار بودند، اما دولت نوری المالکی نتوانست به آنها شغلی دهد. عده ای هم که در موصل و برخی مناطق دیگر در اداره نواحی از آنها استفاده کرد به کشور خیانت کردند. مسایل و مشکلات داخل عراق از جمله فقری که در استان های سنی نشین وجود دارد و همچنین نیروهای ورزیده نظامی که از دوران صدام باقی ماندند به علاوه کمک های خارجی به داعش، سبب شده این گروه ها همچنان در عراق باقی بمانند.
ائتلاف مبارزه با داعش از سوی برخی از کشورها شکل گرفت، اما اینکه این ائتلاف از سوی عربستان و امارات پشتیبانی شود، یک جک سیاسی و ناکارآمد خواهد بود زیرا این دولت ها منافع ملی خود در عراق را بر اساس نظام حکومتی غیر منبعث از آرای مردم در عراق تعریف کرده اند. سلاح هایی مربوط به ارتش عربستان در دست داعش است. موشک های ناو آمریکایی در دست داعش است. داعش با نهادهای اطلاعاتی و سرویس های عربی و غربی در ارتباط مستمر است. به نظر می رسد هدف آمریکا از ایجاد ائتلاف علیه داعش از بین بردن آن نباشد بلکه آمریکا اول در پی تصحیح اشتباهات قبلی خود و سپس استفاده از داعش در جهت تجزیه عراق و سوریه می باشد. هدف بعدی آمریکا درگیر کردن قدرت ایران در مسایل منطقه ای است.
* عراق از نظر نظامی به تنهایی توانایی مبارزه با داعش را دارد؟
صفوی: گردان ها و تیپ های جدیدی که در عراق با فتوای آیت الله سیستانی ایجاد شده مردم پایه هستند، گروه هایی که برگرفته شده از مدل بسیج در ایران است، ظرف مدت کوتاهی می توانند، داعش را از عراق بیرون کنند. مدل رفتاری عربستان در عراق به ضرر منافع ملی عراق و خود عربستان است و خاطره روزهای تلخ حضور گروه های تکفیری در عراق که بعضا مورد حمایت عربستان هستند به این زودی از ذهن خواص و حتی افکار عمومی مردم عراق زدوده نخواهد شد. مدل جدید امنیت درون بنیاد که در حال شکل گیری در عراق می باشد نوید بخش آینده ای امن تر و مصون تر برای عراق خواهد بود. البته در صورت تحقق سناریوی تجزیه عراق و یا خودمختاری نواحی سنی نشین تفکر داعش و عناصر داعش احتمالا با اسامی دیگر در ساختار قدرت در مناطق سنی نشین به حیات خود ادامه خواهند داد و پاک سازی کامل شاید اصولا تحقق نگیرد.
* برخی از کارشناسان از استقرار داعش در کشورهای شمال آفریقا از جمله لیبی صحبت می کنند.
صفوی: داعش دیگر داعش نیست “دا” هست isis نیست is است. هویت تعریفی خود را در دولت اسلامی عراق و شام نمی بیند و خود را دولت اسلامی خارج از محدوده مشخصه جغرافایی تعریف می کند. داعش یک گروه منسجم که ملیت خاصی داشته باشد، نیست؛ داعش یک نوع تفکر مبتنی بر هرج و مرج است؛ مبتنی بر یکسری خواسته های نهادهای اطلاعاتی بعضی از کشورها همراه با استفاده از حماقت یکسری از انسان هایی که اعتقادات مذهبی دارند، منتها با شکل خاصی از نگاه افراطی گرایی مذهبی؛ بعضی از کسانی که عضو داعش می شوند اصلا مسلمان نیستند بلکه صرفا دچار حالت هیجانی می شوند یا اینکه توسط فیلم ها تهییج می شوند و احساس می کنند در جایی از دنیا بستری فراهم شده که می توانند هر کاری دلشان می خواهد، انجام دهند و هرگونه توحش و هیجاناتی که دارند خارج از بازی های کامپیوتری و فیلم های تلویزیونی در زمین پیاده کنند. داعش خود یک بیماری روانی است که برای برخی از روان پریشان سراسر عالم جذابیت دارد و بستر واقعی کنشگری و تخلیه گاه آرمانی اعتراضات جمع شده و نهفته می باشد.
نکته دیگر سر ریز مشکلات ناشی از مدرنیته و نیز تبعیض علیه اقلیت ها در غرب نیز بستر های اجتماعی رشد مطلوبیت چنین گروه هایی را حتی در غرب فراهم نموده و بسط می دهد. سال 1391 در مصاحبه هایی که با گروه های مختلف مسلمانان در فرانسه داشتم به شکل ملموسی حالت خشم علیه غرب و نظم کنونی نظام بین الملل در میان برخی مصاحبه شوندگان مشاهده می شد که گرایش به حرکت های رادیکالی داعش گونه از شاخصه های گفتمانی آنها بود. همان موقع به سفیر فرانسه در ایران گفتم شما در کشور خودتون در حال پرورش سرباز برای تفکر تکفیری هستید. این نیز بحثی است که گسترش حرکت های داعش مانند را در مناطقی از جهان روان می کند.
این عوامل مختلف جمع شده و تبدیل به شکل گیری داعش شده است بنابراین ممکن است داعش خارج از کشورهای عربی هم به نشر و نمای خود ادامه دهد حتی ممکن است چنین حرکت هایی خارج از لزوما چارچوب مرزهای کشور اسلامی گسترش پیدا کند.
در کنار عراق و سوریه مساله داعش لیبی بسیار جدی خواهد شد چون حضور داعش در سوریه با مخالفت ایران، دولت سوریه و روسیه مواجه می شود، اما در لیبی امروز کسی نیست که بتواند محکم در مقابل آنان بایستد.
* چه اندازه نسبت به تحولاتی که علیه داعش می شود می توان خوشبین بود؟ آیا داعش با اقداماتی که انجام داد از جمله سوزاندن خلبان اردنی سر بریدن مسیحی های مصری و … این تحولات موجب شده است اجماعی در جهان اسلام علیه داعش شکل بگیرد؟
صفوی: لزوما نه! امکان و پتانسیلش وجود دارد، ولی شاخصه های عینی و ملموس غیر شعاری را تاکنون رصد نکردم. حتی دولت ترکیه که منادی جریان روشنفکری در جهان اسلام خود را قلمداد می کند با داعش روابط اقتصادی برقرار می کند و حتی به طور صوری نیز بر اقدامات علیه داعش صحه نظری هم نمی گذارد.
همچنین برخی جریان سلفی و برخی جریان فرقه ای در جهان اهل تسنن معتقد هستند اصولا آنچه داعش انجام می دهد، اگر تنها یک دولت اسلامی وجود داشته باشد که بر شریعت و آنچه به اعتقاد آنها مدنظر رسول(ص) خدا بوده، تاکید کرده و عمل کند، همین داعش است. از نظر برخی مسلمانان منحرف داعش عینیت یافته آرمان مدینة النبی است. لذا لزوما اجماعی در جهان اسلام اتفاق نمی افتد و حتی ممکن است از هم دور کند. داعش و حرکت های مشابه از طرف دشمنان داخلی و خارجی جهان اسلام حمایت می شوند و منافع آن برای رقبا و دشمنان جهان اسلام، صهیونیسم و دیگران خواهد بود. نکته دیگر اینکه در یک سطح کلان تر خود داعش مورد استعمال برخی قدرت های منطقه ای و جهانی قرار گرفته و پیاده نظام منافع دیگرانی است که صحنه گردانان پشت ماجرا هستند.
* پس جهان اسلام چطور می تواند با این گروه تروریستی مبارزه کند؟
صفوی: ابتدا باید در جهان اسلام این آگاهی به وجود بیاید که خروجی داعش ضربه به جهان اسلام، برادر کشی، تخریب چهره اسلام در افکار عمومی مردم جهان شده است. ضربه ای که داعش زد ادامه سریال القاعده و طالبان است با هوش مندی بیشتر، تاکتیک های به روزتر و قدرت تخریب گسترده تر برای جهان اسلام. داعش هنوز منجر به اتحاد میان مسلمانان نشده است و حتی اقدامات خشنی هم که انجام داد انزجار موثری و منسجم در درون کشورهای اسلامی به وجود نیاورده منتها یک پیام مشخصی در دنیا داشت که اسلام چنین دینی است و متاسفانه ضربه ای که داعش به مسلمانان در سراسر افکار عمومی جهان زد، از ضربه ای که طالبان یا القاعده زدند به مراتب سنگین تر بوده است. باید این آگاهی بین مسلمانان به وجود بیاید که داعش جریانی است که چهره اسلام را خراب کرده و یک جریان هدفمند مسلمان کشی و یک جریان باطل تخریب شده اسلامی است.
در مورد عراق باید ذکر کرد، شکل گیری یک نوع هویت در عراق است؛ به نظر می رسد بعد از صدام ماهیت هویت در عراق بین مردم دچار یکسری چالش هایی شد که این هویت یکپارچه مورد احترام همه قرار نگرفت. در عراق قومیت های مختلف باید حول یک مفهوم ملت عراقی جمع شوند تا انسجام لازم شکل بگیرد؛ اگر این اتفاق به وجود نیاید، جدایی اقوام کشور عراق منجر به شکل گیری تداوم جنبش هایی مانند داعش می شود و با این روند در حقیقت عراق به سمت تجزیه پیش خواهد رفت.
* آینده عراق بعد از داعش را چگونه می بینید؟ به نظر شما بحث هایی که پیرامون کردها- سنی ها و شیعیان در عراق بر سر مسایل مختلف از جمله سهم خواهی در قدرت و گسترش نفوذ کردها در کرکوک و حتی جداسازی این استان در زمره اقلیم کردستان، در کل به نظر به شما آیا مشکلات قبل از داعش در عراق همچنان به قوت خود باقی خواهد ماند؟
صفوی: به نظر می رسد دو یا سه استان سنی نشین از عراق خودمختار شوند و منطقه کردنشین هم بین دو تا سه قسمت تقسیم شود.
* در حال حاضر مهم ترین بحثی که مطرح است اینکه مردم در مناطقی که تحت تسلط داعش بوده و حالا آزاد شده اند در رنج و بدبختی ناشی از جنگ مواجه اند. برخی، از این گروهک ها حمایت کرده اند و برخی شاید مجبور به حمایت از آنها شده باشند. با این افراد باید چه برخوردی کرد؟ نظر به صحبت های اخیر آیت الله سیستانی مبنی بر عدم برخورد با غیرنظامیانی که اسیر یا به هر حال مرعوب داعش بوده اند و سنی هم هستند، به نظر شما بهترین راه مواجه با این افراد چه خواهد بود؟
صفوی: نگاه باید، نگاه جذب حداکثری باشد یعنی همان نگاه جذب حد اکثری که پیامبر در فتح مکه داشتند باید در ارتباط با این افراد هم صورت بگیرد منتها برای اینکه عراق آرام شود، باید دولت قدرتمندی وجود داشته باشد که معضلات و مشکلات اقتصادی را حل کند، اینکه عده ای در بدو تاسیس داعش، از آنها حمایت کردند، بحث دیگری است، حمایتی که توسط مردم شهرهای سنی نشین از داعش شد، ریشه اقتصادی دارد؛ اگر این مشکلات برطرف شود تا حدودی مسایل بعدی هم برطرف خواهد شد.
نگاه آیت الله سیستانی در مورد استراتژی برخورد با عوامل غیر موثر داعش پس از پیروزی، هوشمندانه، خردمندانه و مبتنی بر مقتضیات عینی منطقه است.
* در این میان برخی افراد و گروه هایی که جزو بعثی ها بوده اند با داعش همکاری های نظامی داشته اند (اخیرا هم حیدرالعبادی گفته که بعثی ها در عراق جایی ندارند) به نظر شما نوع برخوردی که می توان با نظامیان بعثی داشت، چیست؟
صفوی: بر روی نیروهای بعثی بسیار باید تامل کرد به دلیل اینکه بازگشت آنها به سیستم نظامی و امنیتی، امنیت منطقه را تهدید می کند از طرف دیگری اخراج و خانه نشینی آنها هم دوباره تهدیدی امنیتی است. چیزی که به نظر می رسد این است که بعثی ها باید جذب در سیستم های غیر نظامی گری مانند اقتصاد، صنعت و کشاورزی یا دیگر نهادهای مختلف شوند.
در عین اینکه باید دست آنها را برای پیشرفت در بخش های غیر نظامی و امنیتی تاحدودی بازگذاشت، نهاد اطلاعات دولت عراق به شدت باید تقویت شود و به رصد عناصر بعثی بپردازد تا جلوی بحران های مشابه گرفته شود.
* به نظر می رسد در آزاد سازی بسیاری از مناطق عراق تحت نفوذ داعش نقش ایران نسبت به دیگر کشورهایی که مدعی کمک به عراق بوده اند پررنگ تر است. نگاهی که مردم عراق نسبت به ایران پیدا کرده نگاه مثبت و نجات بخشی است. به نظر شما ایران در آینده چه نقشی می تواند در تحولات عراق داشته باشد؟ آیا همچنان نقش حامی و پشتیبان دولت خواهد بود؟
صفوی: ایران قصد دخالت در عراق را ندارد؛ لذا در مورد بحران داعش هم تا درخواست رسمی دولت منبعث از انتخابات قانونی عراق مبنی بر کمک نبود ایران به مسله ورود پیدا نکرد. عراق مطلوب برای ایران، عراقی است که امن باشد؛ همین که زوار کشورش بتوانند به عراق بروند و یا اتاق بارزگانی دو کشور فعال تر شوند و رونق تجاری شرکت های اقتصادی برای ایران حسن است؛ منافع ایران در همین روند تامین خواهد شد.
