آستانه ی عفرین: درگیری ترکیه با کردهای سوریه/ عقيل سعيد محفوض
مترجم: بهمن شمسی
پژوهشگر موسسه آینده پژوهی جهان اسلام
روابط قوی کردها با واشنگتن، مسکو و تهران، تا همین گذشته نه چندان دور آنها را در برابر حملات و تجاوزات ترکیه محافظت می کرد؛ اما به نظر می رسد که امروز اوضاع تغییر کرده و تا اندازه ای متفاوت از گذشته شده است. ترکیه احساس می کند که بیش ازهر زمان دیگری قادر به هدف گرفتن کردهای سوریه در عفرین است، هر چند انجام این مهم بدون شک هزینه هایی را نیز متوجه ترکیه خواهد کرد که باید آن را بپردازد.
کردهای سوریه امروزه با نوعی بدبینی و عدم اطمینان نسبت به آینده مواجه هستند، بخصوص با اعلان معاون نخست وزیر ترکیه “نعمان کورتموش” مبنی بر عزم جدی ترکیه برای مقابله با تهدیدات احتمالی و بالقوه از جانب “عفرین”، که فرمانده گروههای کردی “سیبان حمو” آن را بمثابه اعلان جنگ از جانب ترکیه قلمداد کرد. تهدید اخیر کردها ازجانب ترکیه، متوجه آسیب پذیرترین نقطه کردستان، آن هم در سخت ترین وضعیت و خطرناک ترین لحظات است. درست است که روابط کردها با واشنگتن قوی است، اما مواضع و رابطه آن ها با مسکو، تهران و دمشق ضعیف بوده و عفرین به طور مشخص در منطقه نفوذ روسیه و ایران واقع شده است، دو کشوری که به همراه ترکیه در فرآیند مذاکرات آستانه مشارکت دارند.
ترکیه نیروهای خود را در دو محور مستقر کرده است: محور اول “إعزاز – کفرنایا” و محور دوم شهر “أطمه” واقع در نزدیکی گذرگاه “باب الهوی”. هدف ترکیه از این اقدام انزوا و جداسازی عفرین و اعمال محدودیت هایی بر آن به منظور جلوگیری از ارتباط جغرافیایی مابین مناطق تحت سیطره کردها با کانتون های آن ها می باشد. سخنان اردوغان در راستای اعلام آمادگی کشورش برای یک اقدام جدید در شمال سوریه و ضمیمه سازی “رقه” و “منبج” به حوزه مدیریت و کنترل خود با هدف تضمین امنیت ملی ترکیه، در واقع منعکس کننده اهداف ترکیه در این منطقه است. و این امر “عفرین” را در آستانه مسیر پیچیده و طولانی طرح مدنظر ترکیه قرار داده است. ترکیه با این طرح نه تنها سقط جنین هویت کردی را دنبال می کند، بلکه مضاف بر آن تحقق وسیع ترین کنترل ممکن در شمال سوریه را هدف گرفته است. ترکیه در نظر دارد با فشار بر کردها آن ها را وادار به خروج از مناطق تحت سیطره و کنترل خود به نفع نیروهای ترکیه و یا نیروهای وفادار به ترکیه نماید. چنانچه این امر محقق نشود، هدف بعدی اعمال فشار بر واشنگتن است که به منظور عدم خلل و سردرگمی در نبرد “رقه” حاضر به پادرمیانی و حل و فصل اختلافات فی مابین هم پیمانان خود خواهد بود. اما در صورتی که هیچ یک از موارد فوق محقق نشود، هدف نهایی، محاصره عفرین و ممانعت از هرگونه توسعه طلبی کردها در نتیجه ائتلافشان با آمریکا و بهره بردن از پیروزی خود در “رقه” خواهد بود.
به نظر می رسد که ترکیه به عملیات خود بر علیه کردها اطمینان زیادی دارد. این امر می تواند به دلایل زیر باشد:
1- آنکارا شاهد بیشترین پایبندی و اهتمام مسکو و تهران نسبت به مذاکرات آستانه بوده و بنابراین تلاش دارد تا از طریق تفاهمات فی مابین ترکیه و این دو کشور، نیروهای خود را به بخش هایی از “ریف حلب” و استان “إدلب” گسیل داشته و در آن جا پایگاه نظامی احداث کند.
2- ایالات متحده حمایت قابل توجهی از نیروهای کرد در عفرین به عمل نخواهد آورد و در این باره به ترکیه اطمینان داده که روابطش با کردها تاکتیکی است، در حالی که ترکیه به عنوان یک متحد قابل اعتماد آمریکا محسوب می شود. در همین راستا وزیر دفاع آمریکا “جیمز ماتیس” طی ارسال نامه ای به همتای ترکیه ای خود “فکری ایشیق” حاوی اطلاعاتی پیرامون سلاح های ارسالی آمریکا به گروه های کرد سوریه، متعهد شده است که پس از پایان مبارزه با داعش فوراً نسبت به بازگرداندن سلاح های مزبور اقدام خواهد کرد.
3- روس ها از احتیاطی رو به رشد نسبت به صف بندی کردها و آمریکا برخوردارند و یقیناً دولت روسیه بر این باور است که تفاهم با ترکیه منفعت سیاسی و استراتژیک به مراتب بیشتری برای او در پی خواهد داشت. بنابراین آن ها بر اساس آن چه که منابع ترکیه ای بیان می کنند در حال جابجا کردن بخشی از نیروهای خود از یک پایگاه کوچک نظامی در نزدیکی “کفرجنه” واقع در شرق “عفرین” به سوی “نبل و الزهرا” در شمال حلب هستند.
4- دمشق شاید که مهار پروژه کردی را حتی اگر با اعمال فشار بر آن از جانب دشمن خود باشد ترجیح می دهد. در اینجا دشمنِ دشمنِ من دوستِ من نیست، اما مشکلی از بابت وارد آمدن ضربه ای به نیروهای کرد به عنوان شاخه زمینی نیروهای إئتلاف که در مقابل ارتش سوریه قرار گرفته، وجود ندارد. ضمن این که نیروهای کرد اخیراً فرودگاه “الطبقه” را تسخیر و آن را به ارتش آمریکا تسلیم کرده اند.
5- همزمان با تسلط ارتش سوریه بر جاده “عفرین – حلب” در منطقه “نبل و الزهرا” کردها احساس کردند که تفاهمی بین ترکیه، روسیه، ایران و در کنار آن ها سوریه با هدف مهار گرایش کردها به سمت آمریکا از طریق اعمال تنگنا بر آن ها در “عفرین” شکل گرفته است.
6- کردها از یک بازیگر قابل اتکا در صحنه سوریه به گزینه ای قابل جذب در صف بندی های منطقه ای و بین المللی بدل شده اند. آن ها پس از اعمال ترجیحات خود در انتخاب روسیه یا آمریکا به عنوان متحد، در راستای دوستی با عربستان گام برداشته و “صالح مسلم” رییس حزب اتحاد دموکراتیک کردستان در این باره اعلام کرد که کردها در مقابل آن چه که او اتحاد “ترکی – ایرانی – قطری” نامید، خواهد ایستاد. همچنین ایشان بر ضد همکاری فی مابین “حشدالشعبی” عراق و ارتش سوریه به همراه متحدین آن در مناطق مرزی بین سوریه و عراق اظهاراتی بیان داشت.
این درست است که ترکیه در مواجه با کردها در “عفرین” از امکان سرمایه گذاری بر روی مولفه های زیادی برخوردار است، اما نباید از نظر دور داشت که این موضوع از دیدگاه کردها چندان هم سخت نبوده و در مقابل آن ها نیز از مولفه هایی قابل اتکا برخوردارند:
1- اطمینان دهی واشنگتن به کردها:
آنجا که “برت ماگورک” نماینده رسمی آمریکا در ائتلاف ضد داعش در پاسخ به تحرکات اخیر ترکیه ضد “عفرین”، به کردها اطمینان داده و تاکید می کند که انجام هرگونه حمله از جانب ترکیه بر ضد “عفرین” یا هر منطقه دیگری در شمال سوریه به مثابه پاره شدن آخرین طناب روابط آمریکا – ترکیه خواهد بود.
2- کردها شاهد سطح بالایی از اعتماد واشنگتن به خود در نبرد “رقه” هستند و بنا به تعبیر “ریان دیلون” سخنگوی نیروهای ائتلاف هرگونه حرکت ترکیه بر ضد “عفرین” نگران کننده بوده و موجب انحراف تمرکز بر روند عملیات “رقه” شده و بنابراین پذیرفته نخواهد بود.
3- کردها اعلام می کنند که نیروهای روسی مستقر در “کفرجنه” در نزدیکی “عفرین”، نه تنها این پایگاه را ترک نکرده اند، بلکه حتی تجهیزات نظامی بیشتری را در این پایگاه مستقر ساخته اند.
4- نیروهای کرد از کارشناسان نظامی فوق العاده ای برخوردار بوده و می دانند که چگونه باید با ارتش ترکیه مقابله کنند. ارتشی که اخیراً سعی کرد به طور مستقیم یا با کمک نیروهای وفادار به خود بر “تل رفعت” سیطره یابد، اما موفق نشد. همچنان که تسلط این ارتش بر بسیاری از مناطق در چارچوب سازش و توافقات بوده و نه از طریق برخورد واقعی نظامی. نیروهای کرد در پاسخ به تهدیدات ترکیه واکنش جدی نشان داده و آمادگی خود را جهت خارج کردن دو شهر “جرابلس” و “اعزاز” از اشغال ترکیه اعلام و مدعی شدند که عواقب این رویارویی ممکن است به داخل ترکیه نیز کشیده شود.
“عفرین” نشانگر یک “آستانه” خطرناک در بحران سوریه است، چرا که وصول به توافق درباره آن آسان نخواهد بود و از سویی هر طرح و اقدامی نیز عواقب و چالش های خطرناکی را در صحنه سوریه به عنوان یک کُل به دنبال خواهد داشت. بنابراین ترکیه در تحرکات اخیر خود محکوم به توافق سخت با روسیه و ایران است و در این باره تخمین هایی زده می شود که ترکیه “إدلب” را در مقابل “عفرین” تسیلم آن ها خواهد کرد. این امر نمایشی جالب در سایه میزان بهره مندی از قدرت است که همزمان مخاطراتی را نیز در پی دارد:
1- از آنجا که ترکیه به خروج از چرخه تفاهمات و فرصت طلبی جهت عمل کردن برخلاف آن ها شناخته شده است، کنترل این کشور بر “عفرین” در صورت تغییر در مواضع ترکیه و یا برهم خوردن توافقات آن با روسیه و ایران، منجر به تهدید جدی علیه “حلب” خواهد شد.
2- دست کشیدن روسیه و ایران از “عفرین” به معنای قطع ارتباط آن ها با کردها محسوب خواهد شد که تصور این امر با توجه به حجم همکاری میان آن ها در طول بحران سوریه، بسیار سخت است. به خصوص که کردها به دلیل کنترل بر مناطق شرقی سوریه و همچنین در سایه فقدان یا کاهش وجود موسسات دولت مرکزی در آن مناطق امکان واکنشی بزرگ در این رابطه خواهند داشت. همچنین کردها از پتانسیل جذب بیشتر در سیاسیت های آمریکا در قبال سوریه برخوردارند.
3- در واقع روسیه و ایران دارای روابط نزدیکی با نیروهای کرد بوده و به دنبال شکل گیری یک تظاهرات بزرگ بر ضد تهدیدات ترکیه، هیئتی مشترک جهت دیدار با رهبران کرد و بازیگران اجتماعی وارد “عفرین” شد. “طلال سلو”، سخنگوی نیروهای دموکراتیک سوریه (قسد)، تاثیرگذاری زیاد تنش های بین نیروهای کرد و ارتش سوریه بر موضع “دمشق” نسبت به “عفرین” را بعید دانسته و اعلام کرد که تنش فوق بسیار کوتاه و گذرا بوده و ظرف چند ساعت مهار شد، بنابراین هیچ یک از طرفین نباید دنبال تشدید آن باشد.
4- کردها کاملاً آگاه هستند که اتحاد آن ها با آمریکا برای محافظت از “عفرین” کافی نیست، همچنانکه “طلال سلو” بیان داشت که آمریکایی ها از همان ابتدای همکاری با کردها به صراحت از عدم پشتیبانی از آن ها در منطقه “عفرین” و پیرامون آن سخن گفتند، اما ایشان درخواست آمریکا از آنکارا را به منظور به تعویق انداختن موضوع “عفرین” به بعد از نبرد “رقه” را رد نکرد. ولی آمریکایی ها به هیچ وجه بین مهاجمان ترک و تلاش آن ها جهت تسخیر “عفرین” حائل نخواهند شد.
5- ترکیه امکان سیطره و استیلاء بر “عفرین” و یا حتی محاصره آن را بدون دستیابی به توافق با بازیگران میدانی در شمال، یعنی روسیه و ایران، و تا حدودی آمریکا نخواهد داشت. همچنانکه کردها نیز از امکان محافظت از “عفرین” بدون پشتیبانی روسیه و ایران برخوردار نخواهند بود.
بنابراین کردها و ترکیه باید موضوع را به تدبیر روسیه و ایران واگذار کنند، دو کشوری که تهدیدات بزرگی را پشت سر گذاشته و سابقه و تجربه خوبی در مذاکره داشته و به موضوع “عفرین” به عنوان یک “آستانه” مهم و تاثیرگذار می نگرند که باید با مهارت و قدرت از آن عبور کرد.
منبع: المیادین
