“ایجاد هژمونی برای آینده ای بهتر“
متن سخنرانی دکتر بانک رئیس مناطق آزاد جمهوری اسلامی ایران
در همایش بین‌المللی آینده جهان اسلام در افق 1414 شمسی
بسم الله الرحمن الرحیم و به نستعین و انه خیر ناصر و معین.
” وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّه”
از مؤسسهی آینده پژوهی جهان اسلام، از برگزارکنندگان همایش بسیار ارزشمند “آینده جهان اسلام در افق 1414″، از جناب آقای دکتر صفوی و پسر ارجمندشان جناب آقای دکتر حمزه صفوی، از دانشگاه تهران و همچنین حضار بسیار گرامی و دانشمند حاضر در جلسه تشکر می کنم. با توجه به تلاش بسیار ارزشمندی که این مؤسسه طی یک سال و اندی برای برگزاری همایش بزرگی مثل این همایش انجام داده است، قطعاً به یک نتایج ملموس نیازمند است.
طبیعی است در جهان فعلی و در جهان آینده، مؤلفه های مختلفی برای ایجاد هژمونی و در عین حال قدرت وجود دارد. در صدر صحبت آیهای را تلاوت کردم که به نظرم مفاهیم بسیار گستردهای در درون این آیه وجود دارد. مبنای این آیه فراهم کردن قوت و استطاعت ایجاد امکانات است. مسئله در این آیه قوت است و نه تقابل؛ اما مؤلفه هایی که قدرت و قوت را ایجاد می کند بسیار گسترده و عمیق هستند. طبیعی است یکی از مهمترین مسائلی که برای فراهم کردن قوت لازم است، شناخت ما از جهان است، شناخت ما از دنیای امروز خودمان و دنیای آیندهی ما است.
تمام مؤلفه‌های ایجاد آیندهای مناسبِ بشر و برای زندگی و زیست، عمدهی موضوعاتی است که در این آیه به آن اشاره شده است؛ فراهم کردن قوت برای آیندهای بهتر؛ برای اینکه بتوانیم با مخالفین خود و با کسانی که در یک صف دیگر قرار دارند از نقطهی مثبت، نقطهای ارزشمند، و نقطهای اثرگذار صحبت کنیم و آینده را بسازیم. این قوت مؤلفه های مختلفی دارد: دانش، تکنولوژی، فرهنگ، اقتصاد، انسجام، وحدت و بسیاری از مؤلفهها و عناصری که می تواند این استطاعت و این قوت به اصطلاح قابل عملیاتی کردن را برای زندگی بهتر در نظر گرفت. در این چارچوب قطعاً جهانی که ما اکنون با آن روبه‌رو هستیم، تولید کنندهی علم است. بسیاری از مفاهیم و بسیاری از عناصر، بر این اساس فرهنگ خودش را به جوامع دیگر منتقل می کند. طبیعی است در این حوزه نمی توان به تقابل با علم رفت، باید علم، دانش، و تکنولوژی را در اختیار گرفت. برای اینکه بتوانم ملموس تر صحبت کنم چین در برنامهی بلند مدت خود، سال 2030 را به عنوان اقتصاد مسلط جهان قرار داده است و خود را برای تبدیل شدن به تولیدکننده و صادر کنندهی تکنولوژی و دانش جهان تا سال 2050 آماده می کند، به این شکل هژمونی خود را در جهان تبیین می کند.
طبیعی است اگر از عناصر دیگر مثل فرهنگ عدول بشود، از این قوت، استقامت و استطاعت کاسته می شود. همه عوامل فرهنگ، علم، دانش، و اقتصاد می تواند جهان اسلام را به جهانی تبدیل کند که می تواند ایده های نو و ایده های نوین را در سایهی وحدت، انسجام، قدرت فرهنگ سازی و اعمال به اصطلاح عملیات فرهنگی هدایت و منسجم کند. طبیعی است در این حوزه بی توجهی به مسائل اقتصادی می تواند مشکل زا باشد. ما در کشوری زندگی می‌کنیم که با 15 کشور همسایه روبه‌رو هستیم. ظرفیت بسیار زیادی برای کشور ما فراهم است، موقعیت کشور ما، موقعیتی استثنایی است. 15 کشوری که عمدهی این کشورها مسلمان هستند و اگر برخی از کشورها مسلمان نباشند تعداد زیادی مسلمان دارند. این ظرفیت برای ایجاد یک هژمونی بین ما به صورت خیلی جدی فراهم است.
خدا آقای اربکان را بیامرزد، یکی از ایده هایی که ایشان برای آیندهی جهان اسلام داشت (من جلسات زیادی هم با او داشتم) این بود که هشت کشور را به عنوان کشورهای مهم و اثرگذار در جهان اسلام تعریف می کرد و اعتقاد داشت این هشت کشور با کشورهای همجوارشان می توانند جریان علمی، فرهنگی و کشورداری را به جهان امروز ما منتقل و یک تمدن بزرگی را ایجاد کنند. این تمدن پایه های مختلف و مؤلفه های مختلفی را که اشاره کردم دارد. اسلام برای ایجاد قوت و تمدن سازی حرکت خودش را شروع کرده است اما این تمدن نمی تواند در جهت حذف تمدن های دیگر حرکت کند و مؤثر باشد. هیچ جامعه ای آمادگی ندارد تا خودش را محو کند. این خاصیت ذاتی و درونی جوامع مختلف است که اگر قدرتها و حاکمان را رها کنید ذات اسلام، ذات انسان، و ذات بشر این هست که در همزیستی و مسالمت زندگی کند. ایده ها، آمال ها و آرزوهای خودش را داشته باشد و الگوپذیر باشد از کسانی که می توانند آیندهی بهتری را برای آن تعریف کنند.
جهان اسلام جهانی است که می تواند چنین اثری را در جهان موجود ما خلق کند و کشورهای مؤثر جهان اسلام نظیر مصر، ایران، عربستان، اندونزی، ترکیه و کشورهای مؤثر باید بتوانند با ایجاد امکانات، با فراهم کردن تمام قوای خودشان، و با ایجاد شرایط بهتر برای به دست آوردن دانش، تکنولوژی، علم، فرهنگ و هنر جامعهی آینده و جهان آینده را به سمت سعادت هدایت کنند. ما به عنوان مناطق آزاد می توانیم گامهای مؤثری را در حوزه های اقتصادی، فرهنگی، و گردشگری در این زمینه فراهم کنیم. یکی از پیشنهادات ارزشمندی که می تواند برای رسیدن به این مهم به ما کمک کند به نظرم تشکیل اتحادیهی مناطق آزاد کشورهای اسلامی است. ما هنوز چنین اتحادیه ای را نداریم. البته اتحادیهی مناطق آزاد جهان را داریم اما تشکیل اتحادیهی مناطق آزاد کشورهای اسلامی می تواند گام مناسبی برای جهتگیری در این زمینه باشد.
موضوع دیگر تشکیل شبکه شهرهای خلاق در جهان اسلام با محوریت صنایع فرهنگی و خلاق اسلامی است؛ همانطور که اشاره کردم فرهنگ مؤلفهی بسیار مؤثری برای ایجاد وحدت، انسجام و اثرگذاری است. تشکیل شبکهی شهرهای خلاق در این چارچوب می تواند برای این حرکت مؤثر باشد. تشکیل اتحادیهی گردشگری حلال در کشورهای جهان اسلام نیز گام مناسب دیگری است. افزایش حجم مبادلات اقتصادی از طریق مناطق آزاد با کشورهای همسایهی مسلمان گام بعدی است. اقدام دیگر تشکیل باشگاه سرمایه گذاری مسلمانان برای سرمایه گذاری های مشترک است. البته بانک توسعهی اسلامی در این زمینه اقدامات مؤثری را انجام داده است اما باشگاه سرمایه گذاران که در حقیقت مردم هستند و سرمایه گذاران فعال کشورهای مختلف هستند گام بعدی را می تواند تشکیل دهد. تشکیل مناطق آزاد مشترک با قوانین بین المللی در کشورهای اسلامی و توسعهی گردشگری سلامت با سرمایهگذاری مشترک مناطق آزاد کشورهای اسلامی پیشنهاداتی است که ما به عنوان منطقهی آزاد می توانیم برای ایجاد این حرکت برای آیندهای بهتر برای کشورهای اسلامی به مؤسسه (اگر قبول کنند و بپذیرند) کمک کنیم و جهت عملیاتی کردن برخی از نظریاتی که جهان اسلام و مؤسسه دارد، گامهای بهتر و بیشتری را برداریم.
والسلام علیکم و رحمة الله.
*این مطلب متن سخنرانی جناب آقای دکتر بانک رئیس مناطق آزاد جمهوری اسلامی ایران در مورخه 1398/2/8 در افتتاحیه همایش بین‌المللی آینده جهان اسلام در افق 1414 شمسی است که توسط موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام و با همکاری دانشگاه تهران برگزار شد.
