بررسی SWOT بنگلادش

نیلوفر باقرنیا

کارشناسی ارشد روابط بین‌الملل

مقدمه

بنگلادش در جنوب آسیا و یکی از پرتراکم‌ترین کشورها از نظر جمعیتی است. این کشور که در زمان تسلط بریتانیا به شبه قاره هند تا سال ۱۹۴۷ به عنوان پاکستان خاوری شناخته می‌شد، در ۲۶ مارس ۱۹۷۱ بعد از سال‌ها جنگ داخلی با نام کشور مستقل «بنگلادش» از پاکستان مستقل شد. در حال حاضر شیخ حسینه، به عنوان رهبر حزب عوامی لیگ، سمت نخست‌وزیری این کشور را برعهده دارد و کشور با مشکلات بسیاری دست و پنجه نرم می‌کند. هر چند دولت، اقدامات بسیاری برای کاهش فقر انجام داده؛ اما همچنان مشکلات اقتصادی در این کشور مشهود است. از طرف دیگر مشکلات سیاسی در داخل و تهدیدهای امنیتی نیز مزید بر علت شده تا از نظر سیاسی و اقتصادی، در وضعیت نامناسبی قرار گیرد. در این میان نباید از نقاط قوت داخلی و فرصت‌های خارجی غافل ماند که در ادامه مورد بحث و تحلیل قرار می‌گیرد.

نقاط قوت و ضعف

بنگلادش از زمان استقلال، ثبات سیاسی نداشته و شاهد خشونت‌های سیاسی بسیاری از قبیل کودتا، ترور روسای جمهور، پیچیدگی انتخابات، ترس از مداخله ارتش و … بوده است. رقابت میان احزاب به‌ویژه دو حزب اصلی یعنی «حزب ملی‌گرا» به ریاست خالده ضیاء (که به اتهام فساد به پنج سال زندان محکوم شده است) و «حزب عوامی لیگ» به ریاست شیخ حسینه (نخست‌وزیر کنونی) همواره یکی از عوامل بی‌ثباتی سیاسی بوده است. از طرفی وجود احزاب با ایدئولوژی‌های متفاوت از قبیل «حزب جماعت اسلامی» و «حزب کمونیست بنگلادش» نیز منجر به برهم خوردن تعادل سیاسی گردیده است.

بنگلادش در سال 1971 میلادی بعد استقلال از پاکستان به عنوان یک کشور سکولار اعلام موجودیت کرد. اما در سال 1988 حسین محمد ارشاد، رئیس‌جمهور وقت با بازنگری در قانون اساسی اسلام را به عنوان دین رسمی معرفی کرد؛ این مسئله همواره یک موضوع مورد اختلاف بوده و برخی آن را غیرقانونی تلقی می‌کنند. در واقع مسلمانان 90 درصد، هندوها 8 درصد و دیگر پیروان مانند بودا و مسیحیت نیز بخش‌هایی از جمعیت را تشکیل می‌دهند. این مساله تا جایی پیش رفت که با مطرح شدن آن در دادگاه عالی بنگلادش، اسلام در جایگاه دین رسمی بنگلادش باقی مانده است. با این ‌حال به دلیل ریشه سکولاریستی و حضور کنونی اسلام در این کشور، اندیشه جدایی دین از سیاست می‌تواند یکی دیگر از عوامل موجد بی‌ثباتی سیاسی تلقی گردد.

علاوه ‌بر مشکلات سیاسی، بنگلادش از مشکلات اقتصادی نیز رنج می‌برد. طبق آمار ژانویه 2018 تولید ناخالص داخلی از 6.6 درصد در سال 2015 به 6.4 درصد کاهش پیدا کرده و میزان بدهی آن از 33.9 درصد در سال 2015 به 34.7 درصد در سال 2018 افزایش داشته است. در صورت تداوم مشکلات اقتصادی، با مشکلاتی از قبیل ضعف زیربنایی دولت و اقتصاد و پایین آمدن سطح انسجام اجتماعی، آسیب‌پذیر بودن کشور در مقابل نوسان‌های بین‌المللی و ایجاد تنش‌های سیاسی، اجتماعی و در نهایت تأثیر منفی بر همگرایی منطقه‌ای کشور مواجه خواهد شد.

با این‌وجود بنگلادش دارای پتانسیل‌هایی است که در صورت بهره‌مندی می‌تواند میزان آسیب‌ها را کاهش دهد. اقتصاد بنگلادش عمدتاً متکی به صنعت نساجی است و بندر چیتاگونگ به مبادی اصلی ورود و خروج کالای این کشور مشهور است. این کشور فاقد منابع معدنی و ذخایر زیرزمینی است. اما در اعماق خلیج بنگال، منابع گاز کشف شده که می‌تواند تأثیر مثبت بر اقتصاد داشته باشد. این کشور همچنین به دلیل تراکم بسیار جمعیت، دارای نیروی کار ارزان و جمعیت متجانس می‌باشد. بنگلادش همچنین به دلیل متکی بودن اقتصاد بر کشاورزی، دارای محصولات متنوع و باکیفیت و اقتصاد در حال رشد و بازار آزاد می‌باشد. از طرف دیگر شیوه حکومتی دموکراتیک حاکم بوده و توانایی‌های خلاق سازمان‌های بین‌المللی غیردولتی و کارآفرینان و همچنین ارتش متحد همواره از سوی سازمان ملل مورد تحسین قرار گرفته است. در نتیجه کشور با مدیریت صحیح و بهره‌برداری از امکانات داخلی و خارجی تا حدودی می‌تواند مشکلات سیاسی و اقتصادی را حل نماید.

تهدیدها و فرصت‌ها

از نظر خارجی بنگلادش با مخاطراتی روبرو بوده است. این کشور از نظر جغرافیای سیاسی در محاصره کامل هند قرار دارد و به‌دلیل واقع بودن در شبه قاره هند، شدیداً تحت تأثیر آن است. سیاست خارجی هند به‌دلیل وسعت، جمعیت، موقعیت ژئوپولیتیک و قدرت نظامی همواره متمایل به تحمیل دیدگاه‌های خاص خود در منطقه بوده است. ازجمله مسائل مورد مناقشه بین دو کشور عبارت است از: علامت‌گذاری مرز زمینی و حل مشکلات ناشی از محاصره، مشکل آب که از اجراء پروژه طولانی هند در فاراکا به‌وجود آمد، مرز آبی، بازگشت بنگلادشی‌هایی که در ۱۹۷۱ فرار کرده بودند، روابط تجاری، مهاجرت بنگلادشی‌ها به هند، اختلاف بر سر جزیره تالپاتی و همچنین رودخانه گنگ. حکومت هندوستان مدعی است که بنگلادش چریک‌های جبهه متحد آزادی‌بخش آسام را تحریک می‌کند. از طرف دیگر حمایت هند از گروه شانتی باهین که در مناطق کوهستانی بنگلادش فعالیت دارند و خواهان جدایی مناطق چیتاکنگ از بنگلادش هستند، موجب اختلاف دو کشور گردیده است. مشکل دیگر بنگلادش با هند عدم موازنه تجاری بین دو کشور به سود هند است. از سویی حزب عوامی لیگ در بنگلادش که رقیب دولت محسوب می‌شود، مورد حمایت هند بوده و این امر هم مورد اختلاف دو کشور بوده است.

بنگلادش با پاکستان هم مناقشاتی داشته است. بنگلادش و پاکستان از زمان استقلال این کشور در کنار همکاری‌های اقتصادی روابط تیره‌ای داشته‌اند. روابط دو کشور تحت تأثیر جنگ داخلی 1971 که جنایت‌های بسیاری علیه بنگلادش صورت گرفت، بوده است. همچنین مسئله بیهاری‌ها که بنگلادش این افراد را جاسوس پاکستان می‌داند و این افراد در اردوگاه‌هایی در این کشور در انتظار بازگشت به پاکستان هستند. اما اقداماتی از سوی پاکستان صورت نمی‌گیرد ـ مطرح است. در سال 2015 هم دادگاه عالی پاکستان، وجود پاکستانی‌ها در این کشور را برای بازگشت به کشور رد کرد. تاکنون عده‌ای به پاکستان بازگشته‌اند، اما تعداد زیادی در اردوگاه‌ها سپری می‌کنند.

روابط بنگلادش با چین هم در این میان حائز اهمیت است. پس از روی کار آمدن خالده ضیاء در 1991 روابط دو کشور گسترش پیدا کرد. اما با روی کار آمدن شیخ حسینه که خواهان روابط بیشتر با هند است و هند هم تمایل به از دست دادن بنگلادش به چین را ندارد، روابط دو کشور در مقایسه با روابط هند و بنگلادش محدود بوده است. 

در همین راستا می‌توان گفت رقابت هند و چین در بنگلادش می‌تواند فرصتی برای بنگلادش برای بهره‌برداری از سرمایه‌گذاری‌های دو کشور باشد. در حال حاضر چین در تلاش است که نقش هند را در بنگلادش از طریق انجام سرمایه‌گذاری‌های چند میلیارد دلاری در بنادر، جاده‌ها، پروژه‌های زیرساختی و مناطق صنعتی در آن کشور محدود کند. چین ادعا کرده که سرمایه‌گذاری این کشور در بنگلادش به زودی از مرز 10 میلیارد دلار خواهد گذشت. از طرف دیگر هند در مقابل، سال 2010 یک میلیارد دلار کمک مالی به بنگلادش نمود و در سال 2017 هم اعلام کرد با 5 میلیارد دلار دیگر و 500 میلیون دلار کمک دفاعی از بنگلادش حمایت می‌کند. در مقابل چین هم، سال 2017 دو زیر دریایی به بنگلادش تحویل داد که این امر با واکنش هند همراه بود و هند پیشنهاد آموزش زیر دریایی را به این کشور نمود. رقابت بین دو کشور در صورت بهره‌برداری بنگلادش، می‌تواند فرصت مناسبی برای رشد و بهبود وضعیت اقتصاد آن باشد و همچنین این کشور می‌تواند با برقراری روابط مؤثر با کشورهای همسایه، بازار مهمی برای کالاهای خود فراهم کند. در واقع بنگلادش با وجود داشتن اختلافات، روابط دوستانه و مودت‌آمیز با این کشورها داشته و انتخابات در این کشور می‌تواند تعیین‌کننده نقش کشورهای همسایه با این کشور باشد. بنابراین مهم‌ترین مسئله، مدیریت و حل مشکلات داخلی و در نهایت برقراری ارتباط مؤثر با کشورهای همسایه می‌باشد.

References

        Detailed and full report of SWOT Analysis – Bangladesh. (2014). FtF Sustainable Intensification Innovation Lab (SIIL) –2 –, 1-22.

        Hossain, Ishtiaq. (2008). Management of Bangladesh’s national security problems. The Commonwealth Journal of International Affairs, 45-58.

        India fears losing Bangladesh to China, Pakistan. (2018, April 8). Retrieved from Times of Islamabad: https://timesofislamabad.com/08-Apr-2018/india-fears-losing-bangladesh-to-china-pakistan

        Major Macro Economic Indicators. (2018). Retrieved from Coface for Trade: http://www.coface.com/Economic-Studies-and-Country-Risks/Bangladesh

               Mushtaq, Shakil. (2018, June 29). The Battle for Bangladesh: India vs. China. Retrieved from The Diplomat: https://thediplomat.com/2018/06/the-battle-for-bangladesh-india-vs-china/

        Sengupta, Amit. (2018, My 2018). Could Bangladesh Be Heading for One-Party Rule? Retrieved from The Diplomat: https://thediplomat.com/2018/05/could-bangladesh-be-heading-for-one-party-rule/

·        اسلام، دین رسمی بنگلادش باقی ماند. (1395, فروردین 9). بازیابی از خبرگزازری جمهوری اسلامی: http://www.irna.ir/fa/News/82015095

·        اعتراض مسلمانان بنگلادش به طرح لغو اسلام به عنوان دین رسمی این کشور. (1397). بازیابی از خبرگزاری صدای افغان: https://www.avapress.com/fa/news/124082

·        آغاز مجدد جنگ لفظی پاکستان و بنگلادش؛ داستان «استقلال» دردسرساز می‌شود؟. (1394, آذر 3). بازیابی از خبرگزاری تسنیم: https://www.tasnimnews.com/fa/news/03/09/1394

·        بررسی دولت بنگلادش برای حذف اسلام به عنوان دین رسمی. (1394, اسفند 16). بازیابی از شیعه نیوز: http://www.shia-news.com/fa/news/113466

·        بنگلادش به دنبال کنار گذاشتن اسلام از دین رسمی این کشور. (1395, آبان 26). بازیابی از خبرگزاری دانشجویان ایران: https://www.isna.ir/news/95082618645

·        پایان اختلاف هند و بنگلادش با سفر حسینه واجد به دهلی. (1396, فروردین 22). بازیابی از ایران آنلاین: http://www.ion.ir

·        چین برای محدود کردن هند به سراغ بنگلادش می‌رود. (1397, فروردین 16). بازیابی از خبرگزاری جمهوری اسلامی “ایرنا”: http://www.irna.ir/fa/News/82878299

·        روابط با پاکستان. (1397). بازیابی از آفتاب آنلاین:

http://www.aftabir.com/travel/countries/bangladesh/international_relations/relation3.php#pakistan

·        روابط با چین. (1397). بازیابی از آفتاب آنلاین:

http://www.aftabir.com/travel/countries/bangladesh/international_relations/relation2.php#chine

·        روابط با هند. (1397). بازیابی از آفتاب آنلاین:

http://www.aftabir.com/travel/countries/bangladesh/international_relations/relation.php

·        نخست‌وزیر بنگلادش پاکستان را یک “نیروی شکست خورده” خواند. (1395, مهر 12). بازیابی از خبرگزاری دانشجویان ایران “ایسنا”: https://www.isna.ir/news/95071207511

  **مسئولیت صحت و سقم مطالب موجود در یادداشت‌ها، مقالات و مصاحبه‌های منتشر شده در سایت به عهده نویسنده بوده و انتشار آنها الزاماً به معنی تایید مطلب یا بیانگر دیدگاه‌های موسسه نیست.