بحران‌های ژئوپلیتیکی غرب آسیا و شمال آفریقا

جهان اسلام، دارای ظرفیت بی‌نظیری از توانمندی‌ها و پتانسیل‌های انسانی و طبیعی است که می‌تواند در آینده تبدیل به یک بلوک قدرتند جهانی شود. موقعیت ویژه ژئوپلتیک، ژئواستراتژیک و ژئوکالچر جهان اسلام، از جمله مشترکات مهم و گسترده دینی مسلمانان و در نهایت ژئو اکونومی جهان اسلام، که غنی‌ترین منابع انرژی فسیلی و معدنی در جغرافیای آن هستند، اضلاع مربعی استراتژیک را تشکیل می‌دهند که با نگاهی راهبردی و جامع‌نگر مولفه‌های تشکیل یک بلوک قدرت جدید را بر ما نمایان می‌کند. البته همراه با این فرصت‌ها، کشورهای اسلامی با چالش‌های بسیاری نیز روبرو شده‌اند که برخی از آن‌ها به صورت بحران‌هایی سر برآوردند.

در روند مطالعه بحران‌های کشورهای اسلامی، با توجه به گستردگی حجم کار، محدودیت زمانی، محدودیت اطلاعات قابل اعتنای در دسترس، و محدودیت منابع مالی، تصمیم بر تقسیم پروژه به چهار فاز شد و فاز اول به مطالعه 18 کشور از غرب آسیا و شمال آفریقا (شامل مناطق شامات، خلیج فارس، شمال آفریقا و پاکستان و افغانستان) می‌پردازد.

این مطالعه در سه گام اصلی انجام پذیرفت. در گام نخست، کشور مورد نظر توسط کارشناس مسایل آن کشور مورد بررسی عمیق قرار گرفته و بحران‌های آن در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، نظامی-امنیتی و زیست محیطی بر اساس منابع مکتوب موجود و دانسته‌ها و نظرات کارشناسی استحصال شد و در گام دوم، این بحران‌ها با مصاحبه‌های عمیق به قضاوت خبرگان و متخصصین دانشگاهی و اجرایی مسایل آن کشور گذاشته شد، که در این بخش تلاش شد تا سه چهارم خبرگان مصاحبه شده برای هر کشور از بخش اجرایی (سفرا و دیپلمات‌های سابق، اعم از کاردار، وابستگان نظامی و …) باشد و پس از اصلاح و پس از اصلاح و تکمیل لیست بحران‌های هر کشور، وزن‌دهی زمان بحران‌ها در زمان حال و در افق 15 ساله‌ی 1414 شمسی (2035 میلادی) انجام شد. در نهایت یک گروه پژوهشی ، جداول شامل بحران‌های وزن‌دهی شده را مورد تجزیه و تحلیل قرار دادند. در این مرحله ابتدا درخت‌واره کلیه‌ی بحران‌ها (86 بحران) تهیه شد و سپس بر اساس تکرار مصادیق و عمومیت، 18 بحران به عنوان بحران‌های اصلی منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا به دست آمد، که می‌تواند پایه‌ای برای مطالعات بعدی برای دستیابی به راه حل بحران‌ها در غرب آسیا و شمال آفریقا و تدوین چشم‌انداز مطلوب باشد.